Γράφει ο Μιχάλης Τζάνογλος
Ήταν λίγα λεπτά μετά τα μεσάνυχτα της 22 προς 23 Αυγούστου 1927, όταν οι αναρχικοί Νικόλα Σάκο και Μπαρτολομέο Βαντσέτι εκτελέστηκαν στην ηλεκτρική καρέκλα στην πολιτειακή φυλακή του Charlestown. Η υπόθεση αυτή, μαζί με αυτή στο Σικάγο το 1886, την υπόθεση Ρόζενμπεργκ στις αρχές της δεκαετίας του ’50 και μερικές ακόμα, έχει γραφτεί με τα μελανότερα χρώματα στην παγκόσμια αντιαναρχική και αντικομμουνιστική ιστορία. Η ιστορία των Σάκο και Βαντσέτι ευαισθητοποίησε τα υγιέστερα και δυναμικότερα στοιχεία παγκοσμίως. Προοδευτικοί πολιτικοί, διανοούμενοι, σοσιαλιστικές, κομμουνιστικές και αναρχικές οργανώσεις και, κυρίως, καθημερινοί άνθρωποι του μόχθου συμμετείχαν σε ένα από τα πιο σημαντικά και μαζικά κινήματα συμπαράστασης πολιτικών κρατουμένων. Η υπόθεση αυτή χαράχθηκε ανεξίτηλα στη συλλογική μνήμη σαν ένα από τα χαρακτηριστικά δείγματα κρατικής σκευωρίας και αυθαιρεσίας Είναι πάρα πολλά τα βιβλία, οι ταινίες, τα θεατρικά έργα και τα τραγούδια που γράφτηκαν για την υπόθεση. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή …
Η Υπόθεση
Ο Νικόλα Σάκο (γεν. 1891) ήταν τσαγκάρης και νυχτοφύλακας που καταγόταν από την Ιταλία, όπως άλλωστε και ο Μπαρτολομέο Βαντσέτι (γεν. 1888), ένας πλανόδιος ιχθυοπώλης. Και οι δύο είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική από το 1908 και ζούσαν στη Βοστώνη. Μερικά χρόνια πριν μεταναστεύσουν από την Ιταλία είχαν έρθει σε επαφή με τις αναρχικές ιδέες. Στην Αμερική ανήκαν στην ριζοσπαστική και μαχητική τάση που εκπροσωπούσε ο Luigi Galleani. Παρά την κοινή τους καταγωγή και τις κοινές πολιτικές πεποιθήσεις, η γνωριμία τους είχε γίνει μόλις το 1917, στη διάρκεια μιας απεργίας.
Στα μέσα Απριλίου του 1920 πραγματοποιήθηκε ληστεία σε χρηματαποστολή που μετέφερε τη μισθοδοσία μιας βιομηχανίας παπουτσιών με αποτέλεσμα να σκοτωθούν δύο άτομα, ο φύλακας της χρηματαποστολής και ο ταμίας της εταιρείας. Η αστυνομία κατηγόρησε αμέσως τους αναρχικούς και στις 5 Μαΐου 1920 συνέλαβε τους Σάκο και Βαντσέτι με το σκεπτικό ότι ήταν αναρχικοί και φίλοι των, επίσης αναρχικών, κύριων υπόπτων. Η ευκολότερη λύση για την αστυνομία ήταν να κατηγορηθούν για τη ληστεία και τις εκτελέσεις οι δυο συλληφθέντες, παρ’ όλο που δεν υπήρχαν ουσιαστικά στοιχεία ή μαρτυρίες. Σε μια δίκη παρωδία που κράτησε τέσσερις μήνες, οι Σάκο και Βαντσέτι κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάστηκαν σε θάνατο στην ηλεκτρική καρέκλα.
Λίγες μέρες μετά την σύλληψή τους ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες να οργανωθεί ένα κίνημα συμπαράστασης. Στις προσπάθειες αυτές συμμετείχαν φίλοι, σύντροφοι και οι δικηγόροι των κατηγορούμενων. Μέσα σε ένα χρόνο το κίνημα αυτό είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις σε ολόκληρη την Αμερική, αλλά και σε πολλές ξένες χώρες. Κυβερνητικά κτίρια σε πολλές πολιτείες αλλά και σε αμερικανικές πρεσβείες στο εξωτερικό δέχτηκαν επιθέσεις. Παντού γινόντουσαν συγκεντρώσεις και (συχνά δυναμικές) διαδηλώσεις, ενώ η υπόθεση ήταν μόνιμο πρώτο θέμα στις εφημερίδες. Οι τοίχοι ήταν γεμάτοι αφίσες και στους δρόμους μοιράζονταν φυλλάδια και προκηρύξεις. Οι δικηγόροι των καταδικασμένων υπέβαλαν διαρκώς αιτήσεις είτε για επανάληψη της δίκης είτε για έφεση είτε για απονομή χάριτος. Διανοούμενοι από όλο τον κόσμο υπέγραφαν εκκλήσεις για την επανάληψη της δικής και την απελευθέρωση των δύο Ιταλών μεταναστών.
Αριστερές» συνδικαλιστικές ενώσεις και κυρίως πολιτικά κόμματα, προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον θόρυβο που είχε δημιουργηθεί, συγκαλύπτοντας επιμελώς την ξεκάθαρα αναρχική τοποθέτηση των δύο ανδρών και αναδεικνύοντας μόνο την εργατική τους ιδιότητα. Η κατάσταση ήταν τέτοια, που οι «αλληλέγγυοι» δεν μπορούσαν ούτε να αρνηθούν την όποια βοήθεια, αλλά ούτε και να προκαλέσουν ρήξεις στο εσωτερικό του κινήματος. Ακόμα και κυβερνήσεις, όπως αυτή της φασιστικής Ιταλίας έστειλαν εκκλήσεις προς τις αρχές των ΗΠΑ στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν ένα φιλολαϊκό και φιλεργατικό πρόσωπο.
Όλες οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό. Όταν το 1925 ο ποινικός Celestino Medeiros ομολόγησε την ενοχή του αθωώνοντας στην ουσία τους δύο αναρχικούς, ήταν σαν να μην το έκανε ποτέ. Τελικά οι Σάκο και Βαντσέτι οδηγήθηκαν στην ηλεκτρική καρέκλα μαζί με τον Medeiros. Πρώτος εκτελέστηκε ο Medeiros και ακολούθησαν με τη σειρά ο Νικόλα Σάκο και ο Μπαρτολομέο Βαντσέτι.
Μόλις έγινε γνωστή η εκτέλεση, ξεσηκώθηκε κύμα βίαιων επιθέσεων σε πρεσβείες, τράπεζες, εργοστάσια και κυβερνητικά κτίρια, αλλά και μαχητικών διαδηλώσεων σε όλο τον κόσμο – ΗΠΑ, Αργεντινή, Νότια Αφρική, Ιαπωνία, Γαλλία, Αγγλία, Ελβετία, Γερμανία, Ολλανδία, Ελλάδα και αλλού. Δέκα χιλιάδες άτομα πέρασαν να αποτίσουν φόρο τιμής στους εκτελεσμένους και περίπου 200.000 παρακολούθησαν την νεκρώσιμη πομπή. Ο φόβος της εξουσίας ήταν τόσο μεγάλος που, σε συνεργασία με την βιομηχανία κινηματογράφου, συνέλεξε και κατέστρεψε όσο κινηματογραφικό υλικό μπόρεσε να βρεθεί.
Οι δυναμικές αντιδράσεις συνεχίστηκαν τουλάχιστον μέχρι το 1928, όταν σύντροφοι και φίλοι των Σάκο και Βαντσέτι προσπάθησαν να ανατινάξουν το τραίνο με το οποίο ταξίδευε για την Αργεντινή ο νέο-εκλεγμένος πρόεδρος Herbert Hoover. Τα σπίτια του δήμιου Robert Elliott και του δικαστή Webster Thayer που τους είχε καταδικάσει ανατινάχτηκαν. Ο δε δικαστής αναγκάστηκε να ζήσει μέχρι τον θάνατό του (1933) κλεισμένος στη λέσχη του κάτω από αστυνομική προστασία.
Ο απόηχος της υπόθεσης αυτής έφτασε μέχρι τις μέρες μας και το πιθανότερο θα συνεχιστεί για αρκετά χρόνια ακόμα. Η υπόθεση έχει χαραχθεί βαθιά στη συνείδηση της εργατικής τάξης, κυρίως των ΗΠΑ, που την ανασύρει σε κάθε ευκαιρία.
Όπως ήταν λογικό, οι διανοούμενοι, οι επιστήμονες και οι καλλιτέχνες κάθε είδους δεν θα μπορούσαν να μείνουν αμέτοχοι. Πολλοί συμμετείχαν ενεργά στις ομάδες αλληλεγγύης και βρέθηκαν συχνά στο δρόμο και στο στόχαστρο της εξουσίας. Όσοι καλλιτέχνες από αυτούς έζησαν τις την ταραγμένη αυτή περίοδο αλλά και πολλοί άλλοι που την γνώρισαν αργότερα, προσπάθησαν να εξωτερικεύσουν μέσα από τη δουλειά τους όλα αυτά τα έντονα συναισθήματά.
Οι Εικαστικές Τέχνες
Το 1937, ο Gutzon Borglum, ο γλύπτης που ήταν υπεύθυνος για τα λαξευμένα κεφάλια Αμερικανών «πατέρων του έθνους» στο όρος Ράσμορ, παρουσίασε ένα ανάγλυφο αφιέρωμα στους δυο αναρχικούς. Παρ’ όλες τις προσπάθειες στα δέκα, στα είκοσι και στα τριάντα χρόνια από την εκτέλεση, να του δοθεί άδεια προκειμένου να το τοποθετήσει σε κάποιο σημείο της πόλης, οι αρχές το αρνιόντουσαν πεισματικά. Τελικά το 1987, 50 χρόνια μετά την εκτέλεση, το ανάγλυφο τοποθετήθηκε στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βοστώνης.
Καλύτερη τύχη είχε στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ο ακτιβιστής εικαστικός Ben Shahn, όταν η σειρά των πινάκων του με τον γενικό τίτλο The passion of Sacco and Vanzetti, τοποθετήθηκε σε περίοπτη θέση στο, νέο εκείνη την εποχή, Μουσείο Αμερικάνικης Τέχνης Whitney στη Νέα Υόρκη. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Shahn ασχολήθηκε συχνά με την υπόθεση αυτή, δημιουργώντας πολλούς σχετικούς πίνακες και σχέδια. Το 1967, μια αναπαράσταση των πινάκων του μουσείου Whitney που επίσης είχε δημιουργήσει ο ίδιος καλλιτέχνης με την τεχνική του μωσαϊκού, τοποθετήθηκε στο πανεπιστήμιο Syracuse.
Αξίζει να αναφερθεί το πολύ όμορφο mural που βρίσκεται στη οδό Σκυλοσόφου στη Λάρισα και το οποίο δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 2019 από τους Λαρισσαίους εικαστικούς καλλιτέχνες Αστέριο Λάσκαρη, Χρήστο Λάσκαρη, Χρήστο Σαμαρά, Ελένη Σαρλή και Ζωή Ζηπέλα. Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία του, ήταν του Πολιτιστικού Συλλόγου Φίλων μουσικής Ennio Morricone Ελλάδος με την βοήθεια του Δήμου Λάρισας και του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Η Λογοτεχνία
Από τις ημέρες τις δίκης ακόμα είχαν αρχίσει να εμφανίζονται λογοτεχνικά κείμενα, κυρίως σε εφημερίδες, που αφορούσαν την υπόθεση των Σάκο και Βαντσέτι, όπως το λογοτεχνικό κείμενο του Malcolm Cowley, «Essays of a Crime», το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα New Republic. Στη «επίσημη» λογοτεχνία, η υπόθεση των Σάκο και Βαντσέτι, πρωτοεμφανίστηκε το 1928, όταν δύο σπουδαίοι λογοτέχνες, ο Αμερικανός Upton Sinclair και ο Βρετανός H. G. Wells, έκαναν την υπόθεση βασικό θέμα στα μυθιστορήματα Boston και Mr. Blettsworthy on Rampole Island αντίστοιχα. Την επόμενη χρονιά, η συγγραφέας Jeannette Marks εξέδωσε το βιβλίο Thirteen Days, με θέμα τις τελευταίες ημέρες πριν την εκτέλεση.
Το 1936 κυκλοφόρησε άλλο ένα μυθιστόρημα με αναφορές στο θέμα. Ήταν το The Big Money, το οποίο αποτελούσε μέρος της τριλογίας USA του John Dos Passos. Η κομμουνίστρια Ruth McKenney, ενέταξε την υπόθεση στο μυθιστόρημά της Jake Home που έγραψε το 1943. Στο διήγημά του με τίτλο Bernard Clare που εκδόθηκε το 1947, ο συγγραφέας James T. Farrell, παρουσίασε την υπόθεση των Σάκο και Βαντσέτι σαν τη σπίθα που ευαισθητοποίησε και κινητοποίησε τον βασικό του ήρωα. Το 1953, ο συγγραφέας και σεναριογράφος Howard Fast, στο μυθιστόρημά του με τίτλο The Passion of Sacco and Vanzetti, περιέγραψε τις τελευταίες ώρες πριν την εκτέλεση των δύο αναρχικών και τον αντίκτυπο που είχε αυτή στην κοινωνία.
Ακόμα και στις μέρες μας, η υπόθεση αυτή αποτελεί συχνά βασικό θέμα ή «χαλί» για πολλά λογοτεχνικά έργα ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό μόνο όσως έχουν την υπόθεση σαν βασικο θέμα και μόνο στις ΗΠΑ σε περισσότερα από 20 μυθιστορήματα.
Τα Κόμικς
Η κομμουνιστική εφημερίδα Daily Worker, δημοσίευσε την υπόθεση σε cartoon. Συγκεκριμένα, ήταν μια συλλογή αφηγηματικών ασπρόμαυρων σκίτσων γύρω από υπόθεση, διαφόρων σκιτσογράφων, που προέτρεπαν τους εργάτες να μη θρηνούν αλλά να αγωνίζονται.
Το 2011 κυκλοφόρησε το κόμικ The Lives of Sacco & Vanzetti του Rick Geary το οποίο μεταφράστηκε και στα Ελληνικά από τος εκδόσεις Χαραμάδα.
Η Ποίηση
Όμως ούτε οι ποιητές έμειναν ασυγκίνητοι. Για παράδειγμα, την παραμονή της εκτέλεσης, η βραβευμένη με Pulitzer Αμερικανίδα ποιήτρια Edna St. Vincent Millay, δημοσίευσε το ποίημα «Justice Denied In Massachusetts». Και δεν ήταν η μόνη. Δύο μέρες αργότερα (24 Αυγούστου 1927) η ποιήτρια Babette Deutsch γράφει για την εφημερίδα New Republic το ποίημα «Of Sacco and Vanzetti». Την ίδια χρονιά, ο ποιητής και λογοτέχνης John Dos Passos δημοσίευσε εν είδη νεκρολογίας ένα ποίημα με τίτλο «They Are Dead Now». Η αναρχική ποιήτρια Lola Ridge συμπεριέλαβε το ποίημα «Three Men Die» στην ποιητική συλλογή Dance of Fire (1935). Στα μέσα της δεκαετίας του '30 ο γιατρός και ποιητής William Carlos Williams δημοσίευσε το ποίημα «Impromptu: The Suckers».
Συνολικά έχουν καταγραφεί περισσότερα από 160 ποιήματα εμπνευσμένα και με άμεσες αναφορές στην υπόθεση Σάκο και Βαντσέτι μόνο στα 15 χρόνια που ακολούθησαν την εκτέλεση.
O ποιητής Louis Ginsberg, πατέρας, του Allen Ginsberg, δημοσίευσε ένα σχετικό ποίημα στην κομμουνιστική επιθεώρηση The New Masses. Αντίστοιχα ασχολήθηκε και ο Allen, δημοσιεύοντας το 1956 το ποίημα με τον τίτλο «America». Ο Allen Ginsberg χρησιμοποιούσε πολύ συχνά την υπόθεση των Σάκο και Βαντσέτι στις διαλέξεις του και στα μαθήματα που δίδασκε στο κολέγιο Brooklyn στη δεκαετία του ’80.
Το 1966 ο ποιητής Kenneth Rexroth, δημοσίευσε στη ποιητική του συλλογή Collected Shorter Poems την ελεγεία «Climbing Milestone Mountain, August 22, 1937».
Το Θέατρο, ο Κινηματογράφος και η Τηλεόραση
Το 1935 ανέβηκε στο Broadway το ποιητικό θεατρικό έργο του Maxwell Anderson με τίτλο Winterset, το οποίο παίχθηκε για 195 συνεχόμενες παραστάσεις και το οποίο βραβεύτηκε από τους θεατρικούς κριτικούς της Νέας Υόρκης σαν το καλύτερο έργο της χρονιάς και την επόμενη χρονιά μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Το 1940, στο θεατρικό έργο με τίτλο The Male Animal, οι συγγραφείς James Thurber και Elliot Nugent παρουσίασαν έναν καθηγητή που επέμενε να συμπεριλαμβάνει στο μάθημά του την απολογία του Βαντσέτι. Δύο χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε και η κινηματογραφική μεταφορά του, με τον Henry Fonda στον ρόλο του καθηγητή.
Το 1992 ο Αργεντίνος δραματουργός και σκηνοθέτης του θεάτρου, Mauricio Kartun γράφει και ανεβάζει στo Μπουένος Άιρες το έργο Sacco y Vanzetti. Μία πολύ πιο πρόσφατη (2014) αναφορά σε θεατρικό έργο ήταν εκείνη του Joseph Silovsky στο πειραματικό έργο που έγραψε, σκηνοθέτησε και παρουσίασε στη Νέα Υόρκη με τίτλο Send for the Million Men.
Στον κινηματογράφο, μετά το The Male Animal του 1942, χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν τριάντα χρόνια για να γυριστεί μία ταινία άμεσα σχετική την υπόθεση. Αυτό έγινε το 1971 από τον Ιταλό σκηνοθέτη Giuliano Montaldo και την εξαιρετική ταινία Sacco e Vanzetti, με τον Riccardo Cucciolla στο ρόλο του Νίκολα Σάκο και τον Gian Maria Volonté στο ρόλο του Μπαρτολομέο Βαντσέτι. Τη μουσική της ταινίας υπέγραφε ο πολύς Ennio Morricone και τα τέσσερα τραγούδια του soundtrack ερμήνευε και είχε γράψει τους στίχους η Joan Baez.
Δύο ακόμα «ταινίες» που αξίζει να αναφερθούν, είναι η μίνι σειρά δύο επεισοδίων με τίτλο The Sacco-Vanzetti Story (1960) του «ειδικού» στα δικαστικά δράματα Sidney Lumet και το κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ Sacco and Vanzetti του σκηνοθέτη Peter Miller (2006).
Η Μουσική
Ακόμα και πριν την εκτέλεση, πολλοί μουσικοί σε όλο τον κόσμο ευαισθητοποιήθηκαν και τραγούδησαν σχετικά τραγούδια. Όπως ήταν λογικό, οι Ιταλοί και οι Ιταλοαμερικανοί ήταν αυτοί που κινητοποιήθηκαν πρώτοι. Ένας από αυτούς ήταν και ο ναπολιτάνικης καταγωγής τενόρος Alfredo Bascetta που ζούσε στη Νέα Υόρκη και το 1927 τραγούδησε στην ναπολιτάνικη διάλεκτο το τραγούδι «Lacrime e' Cundannate». Μια ακόμα απόπειρα ήταν αυτή του επίσης τενόρου Raoul Romito που τραγούδησε τη σύνθεση των R. Vampo & F. Pensiero με τίτλο «Sacco e Vanzetti», επίσης το 1927.
Την ίδια χρονιά, στην Ευρώπη, ο Τσέχος συνθέτης Jan Urban γράφει το «Videní». Οι στίχοι ήταν βασισμένοι σε λόγια του Βαντσέτι που ο συνθέτης είχε αποδώσει στα τσεχικά.
Το 1928 κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη, ένας ακόμα δίσκος 78 στροφών με δύο καινούργια τραγούδια των Vampo και F. Pensiero, με τίτλους «A Morte e Sacco e Vanzetti» και «I martiri d’un ideale». Το μεν πρώτο τραγούδησε ο C.Milano ενώ το δεύτερο ο F. De Renzis. Την ίδια χρονιά, κυκλοφορεί στο Παρίσι, το κομμάτι «Lettre de suprême adieu de la petite Sacco á son Pére» σε στίχους Marcel Rousseaux πάνω στη μελωδία του γνωστού την εποχή εκείνη τραγουδιού «Une chanson dans la nuit».
Το πρώτο τραγούδι στις ΗΠΑ, γράφτηκε το 1932 και υπεύθυνη γι’ αυτό ήταν η διανοούμενη και μουσικός Ruth Crawford-Seeger, η μητριά του σπουδαίου Αμερικανού τραγουδιστή και ακτιβιστή Pete Seeger. Το κομμάτι είχε τίτλο «Sacco, Vanzetti» και ήταν βασισμένο στο ομώνυμο ποίημα που είχε δημοσιεύσει ο κινεζικής καταγωγής Αμερικανός ποιητής Hsi Tseng Tsiang στην εφημερίδα Daily Worker τον Αύγουστο του 1928.
Τον Οκτώβριο του 1996, o Φλαμανδός Dirk Brossé παρουσίασε το musical The American Dream σε μουσική του ίδιου και στίχους των Frank Van Laecke & Paul Berkenman, το οποίο παίχθηκε για περισσότερες από 100 παραστάσεις σε Βέλγιο και Ολλανδία πριν μεταφερθεί στις ΗΠΑ την επόμενη χρονιά όπου είχε όμως μικρή απήχηση.
Τοn Μάρτιο του 2001 έκανε πρεμιέρα η όπερα Sacco and Vanzetti στο Tampa Bay Performing Arts Center της Φλόριντα, με συνθέτη και διευθυντή ορχήστρας τον 83χρονο, τότε, Anton Coppola (θείο του Francis Ford Coppola και του ηθοποιού Nicolas Cage). Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς παρουσιάστηκε στο αμερικανικό κοινό άλλη μία όπερα με το ίδιο θέμα. Αυτή τη φορά το συνθετικό κομμάτι ανήκε εν μέρει στον αριστερό συνθέτη Marc Blitzstein, ο οποίος όμως δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο του καθώς δολοφονήθηκε το 1964 και τελικά το συνέχισε και το ολοκλήρωσε ο Leonard Lehrman. Αυτή η δεύτερη οπερετική εκδοχή της υπόθεσης των Σάκο και Βαντσέτι παρουσιάστηκε για τρεις παραστάσεις στο θέατρο White Barn του Westport της πολιτεία του Connecticut.
Σε ό,τι αφορά την folk μουσική και αυτό που αποκαλούμε τραγούδι διαμαρτυρίας, η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για ένα ολοκληρωμένο έργο έγινε από τον Woody Guthrie,η οποία ηχογραφήθηκε το 1947 και κυκλοφόρησε το 1960 με τον γενικό τίτλο Ballads of Sacco & Vanzetti. Ήταν μια σειρά τραγουδιών που του είχε παραγγείλει ο μουσικός παραγωγός Moses Asch το 1945. Ο σκοπός του Asch (που ο Guthrie τον ενστερνίστηκε αμέσως), ήταν η δημιουργία ενός «μουσικού ντοκουμέντου» που θα παρουσίαζε τι ακριβώς είχε συμβεί στην υπόθεση των Σάκο και Βαντσέτι, ψάχνοντας την αλήθεια πίσω από τα «ψέματα» που είχαν γράψει οι εφημερίδες της εποχής. O Guthrie το θεώρησε μεγάλη πρόκληση και ήθελε να δημιουργήσει το σημαντικότερο έργο του, αψηφώντας την αντικομμουνιστική υστερία που είχε ήδη αρχίσει να σαρώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μελέτησε σε βάθος το υλικό της υπόθεσης και ταξίδεψε στα μέρη που είχε παιχτεί το δράμα κρατώντας συνεχώς σημειώσεις. Προσπάθησε να φανταστεί όλη αυτή την ιστορία και να την αποδώσει μουσικά και στιχουργικά. Τα προβλήματά του με το ποτό, ο θάνατος της κόρης του από ηλεκτροπληξία, και η κατάσταση της υγείας του που είχε αρχίσει να επιδεινώνεται, αλλά και κάποιες άλλες, εμβόλιμες παραγγελίες, δεν του επέτρεψαν να ολοκληρώσει το έργο όπως ήθελε. Ξεκίνησε να ηχογραφεί το άλμπουμ χωρίς όμως να έχει ολοκληρώσει όλα τα τραγούδια. Τελικά κατάφερε να ετοιμάσει και να ηχογραφήσει έντεκα κομμάτια και τουλάχιστον άλλα δύο έμειναν σαν προσχέδια στα σημειωματάριά του. Τελικά ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1960 συμπληρωμένος με ένα ακόμα κομμάτι που είχε γράψει και τραγούδησε ο Pete Seeger, ο άλλος μεγάλος της folk, και το οποίο ήταν βασισμένο σε ένα γράμμα που ο Σάκο είχε στείλει στον γιό του από τη φυλακή.
Το πιο πετυχημένο, εμπορικά, μουσικό έργο που αναφερόταν στους δύο Ιταλούς αναρχικούς, ήταν το soundtrack της ταινίας του 1971 Sacco e Vanzetti του σκηνοθέτη Giuliano Montaldo. Τη μουσική της ταινίας ανέλαβε να γράψει ο συνθέτης Ennio Morricone, οποίος είχε γίνει γνωστός στο ευρύτερο κινηματογραφικό και όχι μόνο, κοινό, από τη μουσική που είχε γράψει για πολλές spaghetti western ταινίες. Η Joan Baez έγραψε τους στίχους και ερμήνευσε με τη μοναδική της φωνή τα τέσσερα τραγούδια του δίσκου. Στο «The Ballad of Sacco and Vanzetti Pt. 1», η Baez, δανείστηκε στίχους από ένα σονέτο του 1882 που έδεσε απόλυτα με το ύφος και το θέμα του έργου, ενώ στα άλλοα δύο μέρη χρησιμοποίησε γράμματα που είχε στείλει ο Βαντσέτι από τη φυλακή. To soundtrack περιείχε και ένα από τα ωραιότερα και πιο συμβολικά τραγούδια που τραγούδησε ποτέ η Joan Baez. Το τραγούδι αυτό ήταν το «Here’s to You». Εμπνεύστηκε τους στίχους διαβάζοντας μία ανταπόκριση που είχε δημοσιεύσει στις εφημερίδες ο δημοσιογράφος Philip D. Strong, ο οποίος επισκεπτόταν τακτικά τον Βαντσέτι στη φυλακή.
Το «Here’s to You» γνώρισε (και ακόμα γνωρίζει) τεράστια επιτυχία και είναι ένα από τα κομμάτια που τραγουδάει που η Baez πάντα στις εμφανίσεις της. Γνώρισε πολλές εκτελέσεις τόσο στα αγγλικά όσο και μεταφρασμένο σε διάφορες γλώσσες. Κάποιες από τις εκτελέσεις ήταν πολύ σημαντικές και ακούγονται ακόμα, ενώ κάποιες άλλες όχι. Μία από τις σημαντικές ήταν η απόδοση στα γαλλικά από τον Georges Moustaki, ο οποίος το τραγούδησε με τον τίτλο «La marche de Sacco et Vanzetti». Στα τούρκικα το απέδωσαν οι Bandista το 2011 με τίτλο «Selam size» ενώ στα ελληνικά το τραγούδησε, ήδη από το 1971, ο Πασχάλης με τίτλο «Ευχές για σας» σε στίχους του Robert Williams.
Όμως και το «The Ballad of Sacco and Vanzetti» γνώρισε μερικές πολύ καλές ερμηνείες όπως αυτή του Scott Walker στο άλμπουμ The Moviegoer του 1972
Από το 1971 και μετά, οι μουσικές αναφορές στην υπόθεση των Σάκο και Βαντσέτι, συνεχίστηκαν, όπως για παράδειγμα στο μιούζικαλ του 1974 Jacques Brel Is Alive and Well and Living in Paris, στο κομμάτι «Marathon (Les flamandes)». Το 1977 ο τραγουδιστής της folk έγραψε το τραγούδι διαμαρτυρίας «Two Good Arms» βασισμένο στα τελευταία λόγια του Βαντσέτι.
Εκτός από την folk αρκετές αναφορές έγιναν και από punk συγκροτήματα όπως στο κομμάτι «Sacco & Vanzetti» που περιλαμβανόταν στον δίσκο του Nothing New for Trash Like You (2001) της αμερικάνικης ska-punk μπάντας Against Αll authority ή το ομότιτλο κομμάτι των Γάλλων Cartouche από το άλμπουμ A corps perdus.
Ξεχωριστή κατηγορία μουσική αναφορά στην υπόθεση, αποτέλεσε και αποτελεί ή Ιταλική μουσική. Αξίζει να αναφερθούν η πολύ όμορφη μπαλάντα «Sacco e Vanzetti» που έγραψε ο Ιταλός τραγουδοποιός Francesco De Gregori και την τραγούδησε μαζί με την Giovanna Marini το 2002 στο δίσκο Il fischio del vapore, το σε ιταλικό παραδοσιακό ύφος και με στίχους στη τοπική διάλεκτο της Μάντοβα «Sacco e Vanzetti» του συγκροτήματος Sine Frontera, το «Sacco o Vanzetti» του Ιταλού ράπερ Kento και το «87 Ore» της hip-hop/reggae μπάντας 99 Posse.
Woody Guthrie - Ballads of Sacco & Vanzetti (full album)
Ennio Morricone & Joan Baez - Sacco E Vanzetti OST (playlist)
