Της Μέριαμ Ανσάρα
Mεταφράζει ο Πάνος Τομαράς
9 Απριλίου 2020
Ο Τζον Λένον βρίσκεται σε καραντίνα. Ο Λένον, ή μάλλον το μπρούτζινο άγαλμά του, κάθεται σε ένα παγκάκι στο κατάφυτο πάρκο στη διασταύρωση της 17ης και της 6ης οδού στο Βεντάντο, σαν να καλεί τους θαμώνες να καθίσουν δίπλα του και να κουβεντιάσουν μαζί του. Στη βάση του αγάλματος υπάρχει η εξής επιγραφή στα ισπανικά: Μπορεί να με πεις ονειροπόλο, αλλά δεν είμαι ο μόνος.
Το πάρκο Τζον Λένον βρίσκεται στη συνοικία Καρμέλο του Βεντάντο. Μέχρι τον Μάρτιο, το πάρκο δεχόταν καθημερινά ορδές ξένων επισκεπτών, που πήγαιναν εκεί είτε με τα διάσημα κλασικά αυτοκίνητα της Αβάνας είτε με τα πόδια. Ο φύλακας, ένας από τους ντόπιους συνταξιούχους που ανακλήθηκαν σε υπηρεσία, κρατούσε τα γνωστά γυαλιά του Λένον και τα πήγαινε στους επισκέπτες για να καθίσουν στο παγκάκι και να φωτογραφηθούν με τον Λένον (οι συνταξιούχοι προσλήφθηκαν αφού κλάπηκαν πολλά ζευγάρια γυαλιά του Τζον Λένον). Εκεί κοντά μια ομάδα ηλικιωμένων έκανε τάι τσι νωρίς το πρωί με έναν από τους εκατοντάδες γυμναστές του Ινστιτούτου Αθλητισμού και του Ινστιτούτου Γούσου, που είναι κι αυτοί κατά κύριο λόγο συνταξιούχοι. Τα σαββατοκύριακα ένας διάσημος Κουβανός πίτσερ που έμενε στη γειτονιά έβγαινε για να κάνει προπονήσεις με τα παιδιά της γειτονιάς.
Στο Ελ Καρμέλο βρίσκεται επίσης κι ένας άλλος κουβανέζικος θεσμός, γνωστός τόσο στους επισκέπτες όσο και στους Κουβανούς: Το El Fabrica del Arte, ένα παλιό εργοστάσιο παραγωγής λαδιού, όπου εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον στεγάζονται ντισκοτέκ, γκαλερί, εστιατόρια και άλλες αίθουσες εκδηλώσεων.
Επίσης, εδώ βρίσκεται και ο πάγκος με το καλύτερο Γκουαράπο στην Αβάνα, στη διασταύρωση της 17ης και της 24ης οδού. Εδώ, το ζαχαροκάλαμο αλέθεται μέσα σε έναν κουβά με πάγο και σερβίρεται γλυκό και κρύο. Το μικρό ποτήρι κοστίζει 1 ένα πέσο και το μεγάλο δύο.
Αν και η Παλιά Αβάνα είναι γνωστή ως το τουριστικό κέντρο της πόλης, το Βεντάντο είναι επίσης γνωστό για τους πολλούς ξένους επισκέπτες του, που μένουν σε κάποια από τα πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια και πανδοχεία και συχνάζουν στα πολλά εστιατόρια και σε άλλα μέρη της περιοχής. Αυτός είναι ο λόγος που δεν ξαφνιάστηκε κανείς όταν εντοπίστηκαν αρκετά κρούσματα COVID 19 στη γειτονιά. Μέχρι σήμερα, όλα τα κρούσματα εντοπίζονται σε τουρίστες από το εξωτερικό, σε Κουβανούς που επέστρεψαν από το εξωτερικό και σε άτομα που ήρθαν σε άμεση επαφή μ’ αυτές τις δύο κατηγορίες. Μόνο πολύ πρόσφατα εντοπίστηκαν κρούσματα που μεταπήδησαν σε τρίτους, αυτό που λέγεται «τοπική μετάδοση».
Όλες οι δραστηριότητες σταμάτησαν την Παρασκευή 3 Απριλίου 2020, στις 8 το απόγευμα. Στις 23 Μαρτίου, δώδεκα μέρες μετά την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος COVID 19 στην Κούβα, η κυβέρνηση ενεργοποίησε τα Συμβούλια Άμυνας και την Πολιτική Άμυνα της Κούβας, η οποία φημίζεται διεθνώς για την ικανότητά της να ανταποκρίνεται αστραπιαία και αποτελεσματικά σε κάθε είδους φυσική καταστροφή. Το Συμβούλιο Άμυνας της Αβάνας είχε εκτιμήσει ότι υπήρχε σοβαρός κίνδυνος μετάδοσης του COVID 19 στη γειτονιά. Ο δημοτικός σύμβουλος, το Λαϊκό Συμβούλιο, οι οικογενειακοί γιατροί και οι πολυκλινικές συμφώνησαν.
Μετά τις 8 μ.μ., όλη η γειτονιά, από την 6η ως την 28η οδό, από το Μαλεκόν ως την 21η οδό, σχεδόν όλη η περιοχή ανάμεσα στο Πασέο και τον ποταμό Αλμεντάρες κάτω από την 23η οδό, τέθηκε σε αποκλεισμό. Για να βγει ή να μπει κανείς, θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει κάνει τεστ για τον COVID 19 και έχει βρεθεί υγιής. Η Πολιτική Άμυνα θα φροντίσει ώστε τα καταστήματα της γειτονιάς να εφοδιαστούν με τις απαραίτητες προμήθειες. Το ιατρικό προσωπικό θα πραγματοποιεί τακτικούς ελέγχους στα πιο ευάλωτα μέλη του πληθυσμού. Κοινωνικοί λειτουργοί θα κληθούν να βοηθήσουν πρακτικά όσο και εκπαιδευτικά. Τα δρομολόγια των λεωφορείων που περνούν από την περιοχή θα περιοριστούν.
Αυτή η προσέγγιση στην αντιμετώπιση μιας επιδημίας δεν είναι καινούργια στην Κούβα, απ’ όσο θυμάμαι. Τη δεκαετία του 1980 ένα τμήμα του Βεντάντο αποκλείστηκε ύστερα από τον εντοπισμό ενός και μοναδικού κρούσματος τέτανου. Θυμάμαι επίσης τη δεκαετία του 1970 νοσοκόμες που τριγυρνούσαν κατά ομάδες στη γειτονιά που έμενα τότε με την κόρη μου και αναζητούσαν οποιονδήποτε δεν είχε εμβολιαστεί για μαγουλάδες. Ήταν γεμάτες αποφασιστικότητα και συνιστούσαν εντυπωσιακό θέαμα. Πριν από λίγα χρόνια, όταν ένας φίλος προσβλήθηκε από δάγκειο πυρετό, οι πολίτες έψαξαν να βρουν τα στάσιμα νερά που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως εστία αναπαραγωγής του δάγκειου πυρετού (του κουνουπιού Aedes aegypti, που είναι επίσης φορέας των ιών chikungunya, zika και mayaro) και πιθανότατα ευθύνονταν για την ασθένεια του φίλου μου. Η εστία εντοπίστηκε και ο υπεύθυνος πολίτης τιμωρήθηκε με πρόστιμο.
Πόσα κρούσματα COVID 19 οδήγησαν στον αποκλεισμό; Οκτώ, ως την Παρασκευή. Μπορεί να μην φαίνονται πολλά, αλλά η Κούβα δίνει μεγάλη σημασία στη δημόσια υγεία. Οκτώ κρούσματα σε μια τόσο περιορισμένη έκταση σημαίνει ότι παρατηρείται τοπική μετάδοση, όπως ανακαλύφθηκε πρόσφατα και σε μια άλλη γειτονιά που αποκλείστηκε, το Pinar del Rio’s Consolacion del Sur. Η τοπική μετάδοση, σε αντίθεση με τη διασπορά εντός της κοινότητας, σημαίνει ότι μπορείς να εντοπίσεις τη μετάδοση του ιού από το ένα άτομο στο άλλο. Διασπορά εντός της κοινότητας σημαίνει ότι δεν μπορείς να εντοπίσεις τον ιό, επειδή η εξάπλωσή του είναι ραγδαία και ανεξέλεγκτη. Αυτό προσπαθούν να προλάβουν οι αρχές της Κούβας και μέχρι στιγμής, 21 μέρες μετά την εμφάνιση του ιού, τα καταφέρνουν. Εξ ου και ο πλήρης αποκλεισμός του Ελ Καρμέλο.
Ειλικρινά, αυτή τη στιγμή ζώντας στην Αβάνα αισθάνομαι το ενδιαφέρον και τη φροντίδα να με σκεπάζουν σαν ζεστή κουβέρτα. Κάθε μέρα στις 11 π.μ. μεταδίδεται στην τηλεόραση συνέντευξη τύπου με λεπτομερείς πληροφορίες για τον αριθμό των νέων κρουσμάτων και την κατάσταση της υγείας των συγκεκριμένων ασθενών. Ο πρόεδρος συνεδριάζει καθημερινά με το υπουργικό συμβούλιο και οι λεπτομέρειες των συνεδριάσεων μεταδίδονται στον πληθυσμό από την τηλεόραση. Οι κορυφαίοι μουσικοί της χώρας δίνουν καθημερινά ειδικές συναυλίες που μεταδίδονται στο ραδιόφωνο. Κάθε μέρα η τηλεόραση προβάλλει την εκπομπή Στρογγυλή Τράπεζα που αρχίζει στις 6 ή στις 7 μ.μ., στην οποία η ηγεσία της χώρας εξηγεί τι ακριβώς συμβαίνει και τι πρέπει να γίνει. Καθημερινά στις ειδήσεις των 8 δίνονται περαιτέρω πληροφορίες. Κάθε μέρα υπάρχουν εκπομπές για το τι πρέπει να κάνει κανείς, τι μπορεί να κάνει, ποιοι είναι οι νόμοι και οι κανονισμοί της Κούβας και ποιοι είναι οι καλύτεροι τρόποι για να προστατέψει κανείς τον εαυτό του και τους άλλους. Ομάδες φοιτητών της ιατρικής χτυπούν καθημερινά την πόρτα του σπιτιού σου για να σε ρωτήσουν πώς είσαι. Στο γραφείο της οικογενειακού γιατρού που εργάζομαι εθελοντικά τα πρωινά μπαινοβγαίνει ένας σταθερός αριθμός ατόμων, οι οποίοι συμβουλεύονται τη γιατρό, φέρνουν τα μωρά τους για τους κανονικούς εμβολιασμούς ή λένε στη γιατρό τι διατίθεται τη συγκεκριμένη μέρα στα μαγαζιά της γειτονιάς. Τα απογεύματα, η γιατρός Μάρτα επισκέπτεται τους ηλικιωμένους ασθενείς της ή όσους ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, κάνει κάποιες απογευματινές βάρδιες στην πολυκλινική της γειτονιάς ή ενημερώνεται για τα ευρήματα των ερευνών των εθελοντών φοιτητών Ιατρικής. Επίσης, επιβλέπει μια ομάδα φοιτητών ιατρικής από την Κένυα, οι οποίοι κάνουν την πρακτική τους στην Κούβα.
Στη σημερινή συνέντευξη τύπου, ο Διευθυντής της Επιδημιολογίας της χώρας, ο Δρ. Φρανσίσκο Ντουράν, αφού εξέτασε κάθε ασθενή ξεχωριστά και διαπίστωσε την κατάσταση της υγείας τους (συνολικά 312 κρούσματα), είπε ότι θα μας εξηγήσει εκτενώς τις διαφορές ανάμεσα στα διάφορα τεστ που χρησιμοποιούνται. Χθες μας εξήγησε για την περίοδο επώασης του ιού. Σήμερα είπε ότι τα γρήγορα τεστ που μόλις κατάφερε να αποκτήσει η Κούβα μετρούν τα αντισώματα των ανθρώπων που ενδέχεται να φέρουν τον ιό (τα τεστ αυτά έφτασαν με δυσκολία στην Κούβα, νομίζω, επειδή οι ιδιοκτήτες της Alibaba δεν ήθελαν να παραβιάσουν το εμπάργκο των ΗΠΑ), αλλά δεν μπορούν να αποδείξουν αν κάποιος είναι φορέας του ιού. Είναι απλώς ένας γρήγορος και αξιόπιστος τρόπος για να διαπιστώσουν ποιος χρήζει περαιτέρω παρακολούθησης. Τα διαγνωστικά τεστ PCR είναι επιτόπια και αξιόπιστα. Εξήγησε πώς να τα χρησιμοποιούμε και πώς να καταλαβαίνουμε τα αποτελέσματα. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό των όσων μας λένε. Οι υγειονομικές αρχές πιστεύουν πως αν έχουμε επαρκή πληροφόρηση, θα μπορούμε να καταλήξουμε στα καλύτερα συμπεράσματα. (Η πληροφόρηση ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά της κουβανέζικης επανάστασης από την πρώτη στιγμή, αποτελούσε τη βάση της Εκστρατείας Επιμόρφωσης. Ένας μορφωμένος πληθυσμός θα καταλήξει στις καλύτερες αποφάσεις για την οικοδόμηση του κοινού μέλλοντός του).
Στους δρόμους όλοι φορούν μάσκες. Οι αρχές της Δημόσιας Υγείας ήταν ομόφωνες ως προς αυτό από την πρώτη στιγμή: Πολλοί άνθρωποι είναι ασυμπτωματικοί ή δεν εμφανίζουν συμπτώματα παρά μόνο όταν είναι πολύ αργά. Η κοινωνική απομάκρυνση έχει καθιερωθεί ως μέτρο, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να εφαρμοστεί στην Κούβα και ιδιαίτερα στην Αβάνα. Πολλοί άνθρωποι, βασικά όλοι, είναι αναγκασμένοι να πηγαίνουν τακτικά στα μαγαζιά και να στήνονται στις ουρές όταν καταφθάνουν σπάνια και απαραίτητα αγαθά, όπως κοτόπουλα ή απορρυπαντικά. Η Κούβα έχει αντιμετωπίσει πανδημίες και στο παρελθόν: δάγκειο πυρετό με αιμορραγία εδώ, χολέρα στην Αϊτή, έμπολα στην Αφρική. Δεν μπορείς να εμποδίσεις τους ανθρώπους να βήχουν, να φτερνίζονται, να φτύνουν. Σε μια κοινωνία χωρίς αυτοκίνητα, που εξαρτάται από τα καθημερινά ψώνια, δεν είναι εφικτό να μένουν όλοι συνεχώς μέσα στο σπίτι τους. Μια λογική προφύλαξη είναι κάποιου είδους φυσικό εμπόδιο ανάμεσα στη μύτη και το στόμα του ενός από του άλλου. Υπάρχουν ατέλειωτα προγράμματα και ταμπέλες για το πώς να φροντίσεις τη μάσκα σου, πώς να τη φτιάξεις μόνος σου, πώς να καθαριστείς πριν μπεις στο σπίτι σου, τι προφυλάξεις να πάρεις πριν βγεις έξω. Όλα τα μαγαζιά και τα λίγα εναπομείναντα εστιατόρια (κυρίως take out) έχουν στην είσοδο μπουκαλάκια με ένα είδος χλωρίνης, ένα φθηνό, εγχώριο διάλυμα για οικιακή απολύμανση. Οι αστυνομικοί προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι που σχηματίζουν ουρές στα καταστήματα τηρούν την απόσταση των δύο μέτρων. Μερικά καταστήματα δοκιμάζουν καινούργιες μεθόδους, όπως το χαρτάκι με σειρά προτεραιότητας.
Οι μάσκες προσώπου θεωρούνται κάτι το δεδομένο εδώ, στην κοινωνία μας. Έχουμε συνηθίσει πια να ακούμε τη φωνή του Προέδρου ελαφρώς πνιχτή πίσω από τη μάσκα του. Έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τους υπουργούς να κάθονται ένας παρά έναν στις καρέκλες, φορώντας μια μεγάλη ποικιλία από αυτοσχέδιες μάσκες διαφόρων χρωμάτων και σχεδίων. Έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε ανθρώπους να αλλάζουν πεζοδρόμιο όταν πλησιάζουμε και δεν το παίρνουμε προσωπικά. Έχουμε συνηθίσει τη μυρωδιά της χλωρίνης στο απολυμαντικό και την ιεροτελεστία της εισόδου στο σπίτι: βγάζουμε τα παπούτσια, ψεκάζουμε τα χέρια με απολυμαντικό και τα τρίβουμε καλά, καθαρίζουμε τις πατούσες του σκύλου με απολυμαντικό και ύστερα τις πλένουμε με νερό, ανοίγουμε την πόρτα και ύστερα καθαρίζουμε το κλειδί και το πόμολο με απολυμαντικό, βγάζουμε τα ρούχα και πετάμε τη μάσκα μόλις μπαίνουμε στην πόρτα, πλένουμε τα χέρια, κάνουμε ντους, φοράμε άλλα ρούχα και συνεχίζουμε τη μέρα μας.
Ωστόσο, η Κούβα παραμένει ασυγκράτητη, όπως πάντα. Προχθές το απόγευμα ζήτησα από τον ανιψιό μου να με πάει στο σπίτι μιας φίλης μου στην Ατάρες. Είχε τα γενέθλιά της και ήθελα να της πάω λίγο κοτόπουλο. Καθώς κατεβαίναμε την Calzada de Cerro, είδαμε με θαυμασμό ότι ήταν άδεια, δεν περπατούσε σχεδόν κανείς στον δρόμο και τα λεωφορεία ήταν μισοάδεια. Ο Έρικ είχε μόλις κάνει ένα σχόλιο για το πόσο περήφανος ήταν για τους συμπατριώτες του, επειδή είχαν καταφέρει να κρατήσουν ακόμα και τα παιδιά μέσα στο σπίτι. Όταν όμως στρίψαμε για τηνο Ατάρες, είδαμε την Αβάνα όπως ήταν πριν από τον ιό: Στα κατώφλια των σπιτιών κάθονταν ένα ή δύο άτομα, ο κόσμος σουλάτσαρε στους δρόμους, τα παιδιά έπαιζαν βόλους σε παρέες. Η μόνη διαφορά ήταν ότι όλοι φορούσαν μάσκα στο πρόσωπο.
Μερικοί Κουβανοί φίλοι μου θα με κατηγορήσουν ότι δεν καταλαβαίνω την Κούβα. Δεν είμαι Κουβανή. Ακριβώς επειδή οι Κουβανοί πιστεύουν ότι η κυβέρνησή τους τούς φροντίζει τόσο πολύ, θεωρούν ότι δεν χρειάζεται να υπακούν 100% στις εντολές της. Ως προς αυτό, πιστεύω ότι οι Κουβανοί μοιάζουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους στον κόσμο: ως έναν βαθμό ο κίνδυνος είναι μη πραγματικός γι’ αυτούς. Στην περίπτωση της Κούβας όμως, η φυσική αντίδραση του λαού δεν είναι να βγουν για ψώνια ή να κάνουν πράγματα που θα θεωρούσαμε επικίνδυνα, αλλά να συναναστραφούν με τους γείτονές τους.
Θέλω ακόμα να προσθέσω πως, ενώ στην Κούβα υπάρχει το facebook, το messenger, το WhatsApp, δεν υπάρχει το Zoom. Όταν πας να μπεις στη σελίδα του Zoom, γράφει 403 Forbidden. Για ποιο λόγο; Ο υπόλοιπος κόσμος χρησιμοποιεί το Zoom κι εμείς στην Κούβα απαγορεύεται;
Για να γυρίσουμε στον Τζον Λένον, από πολλές απόψεις ο Λένον αντιπροσωπεύει πολλά από τα ιδανικά της κουβανέζικης επανάστασης, ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουν οι Κουβανοί. Το όνειρό του ήταν η παγκόσμια ειρήνη. Το όνειρο της Κούβας είναι ακόμα πιο ευρύ: όχι απλά παγκόσμια ειρήνη, αλλά μια παγκόσμια κοινότητα συνεργασίας. Όλοι εδώ πέρα, κυριολεκτικά όλοι, υποστηρίζουν όλα τα μέτρα που παίρνει η Κούβα για την αποστολή βοήθειας όπου είναι δυνατόν. Εντάξει, είμαι σίγουρη ότι θα υπάρχουν και κάποιοι ανικανοποίητοι που θα γκρινιάζουν, αλλά οι στόχοι της κουβανέζικης επανάστασης είναι βαθιά, πολύ βαθιά ριζωμένοι ακόμα και στους πιο δυσαρεστημένους νέους και τους πιο κυνικούς γέρους. Ο Φιντέλ έσπειρε τους σπόρους της αλληλεγγύης. Η επανάσταση είναι η αίσθηση της ιστορικής στιγμής. Αλλάζει όλα όσα πρέπει να αλλάξουν. Σημαίνει ισότητα και ελευθερία. Σημαίνει να σου φέρονται ανθρώπινα και να φέρεσαι στους άλλους ανθρώπινα. Σημαίνει να υπερασπιζόμαστε με κάθε κόστος τις αξίες στις οποίες πιστεύουμε. Σημαίνει μετριοφροσύνη, έλλειψη υστεροβουλίας, αλτρουισμός, αλληλεγγύη και ηρωισμός…
Αυτοί οι σπόροι εξέθρεψαν τη φύση του λαού της Κούβας και νομίζω ότι πιθανότατα θα έδιναν τροφή όλους τους ανθρώπους που θα είχαν τη δυνατότητα να ανθίσουν μέσα σε ένα σύμπαν τέτοιας φροντίδας. Βλέπουμε στις Ηνωμένες Πολιτείες τόσους πολλούς ανθρώπους να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό στην αντιμετώπιση αυτής της αντιξοότητας, παρά τον υφέρποντα ναρκισσισμό, τους εκφοβισμούς, τις παραπλανητικές διαστρεβλώσεις και την έλλειψη αξιών της ηγεσίας. Η Κούβα είναι εξαιρετική περίπτωση, αλλά είναι εξαιρετική επειδή ρωτήθηκε και αποφάσισε να είναι τέτοια. Η Κούβα ξέρει ότι παλεύει για την επιβίωσή της και η επιβίωσή της εξαρτάται από την επιβίωση όλων μας.
Κάθε βράδυ στις 9 βγαίνουμε στα μπαλκόνια μας και στα παράθυρά μας και χειροκροτούμε. Χειροκροτούμε το ιατρικό προσωπικό, τόσο εδώ όσο και στο εξωτερικό. Χειροκροτούμε από ενθουσιασμό και καλοσύνη. Χειροκροτούμε τους εργαζόμενους στους τομείς ζωτικής σημασίας που φροντίζουν για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας μας. Χειροκροτούμε για τις μελλοντικές επιδιώξεις και τις ελπίδες μας.
Πάνος Τομαράς
O Πάνος Τομαράς είναι μουσικός και μεταφραστής. Ως μπασίστας σήμερα κατοικοεδρεύει στους Swing Shoes, στους Happy Dog Project, στους Rosewodd Brothers, Maximum High και στους Βabi Bone Project, ενώ στο παρελθόν συμμετείχε στα θρυλικά πλέον συγκροτήματα των Honeydive, των Engine V και των Earthbound.
Πάνος Τομαράς
O Πάνος Τομαράς είναι μουσικός και μεταφραστής. Ως μπασίστας σήμερα κατοικοεδρεύει στους Swing Shoes, στους Happy Dog Project, στους Rosewodd Brothers, Maximum High και στους Βabi Bone Project, ενώ στο παρελθόν συμμετείχε στα θρυλικά πλέον συγκροτήματα των Honeydive, των Engine V και των Earthbound.
Πάνος Τομαράς
O Πάνος Τομαράς είναι μουσικός και μεταφραστής. Ως μπασίστας σήμερα κατοικοεδρεύει στους Swing Shoes, στους Happy Dog Project, στους Rosewodd Brothers, Maximum High και στους Βabi Bone Project, ενώ στο παρελθόν συμμετείχε στα θρυλικά πλέον συγκροτήματα των Honeydive, των Engine V και των Earthbound.