Λόγια Ανθρώπων Επιφανών: Εντουάρντο Γκαλεάνο - "Δεν πιστεύω στη φιλανθρωπία, πιστεύω στην αλληλεγγύη"…

Details: Published: Thursday, 23 May 2019 15:32; Written by Γιάννης Καστανάρας

O Ουρουγουανός συγγραφέας Εντουάρντο Γκαλεάνο (Μοντεβιδέο, 3 Σεπτ. 1940 – Μοντεβιδέο, 13 Απρ. 2015) έγραψε ιστορίες για τη Λατινική Αμερική από αριστερή πολιτική και οικονομική σκοπιά και θεωρείται από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της μεταπολεμικής γενιάς. Το σημαντικότερο έργο του, Οι Ανοιχτές Φλέβες της Λατινικής Αμερικής, τον καθιέρωσε σαν σημαντική προσωπικότητα της αριστεράς. Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα στην πατρίδα του το 1973 φυλακίστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα και κατόπιν διέφυγε στο Μπουένος Άιρες από όπου όμως αναγκάστηκε και πάλι να φύγει όταν ένα άλλο στρατιωτικό πραξικόπημα έβαλε την Αργεντινή στον γύψο της δικτατορίας. Τελικά εγκαταστάθηκε στη Βαρκελώνη και επέστρεψε στο Μοντεβιδέο το 1985. Άλλα σημαντικά έργα του που κυκλοφορούν στα ελληνικά είναι: Οι Μέρες Αφηγούνται, Οι Λέξεις Ταξιδεύουν, Ποδόσφαιρο στη Σκιά και στον Φως, Μέρες και Νύχτες Αγάπης και Πολέμου και η συγκλονιστική τριλογία Μνήμες Φωτιάς.

Δέχομαι συχνά προσκλήσεις για να παρακολουθήσω τον ενταφιασμό του καπιταλισμού. Ωστόσο, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι το σύστημα αυτό –το οποίο ιδιωτικοποιεί τα κέρδη του αλλά κοινωνικοποιεί γενναιόδωρα τις απώλειές του και, σαν να μην έφτανε αυτό, προσπαθεί να μας πείσει ότι είναι φιλάνθρωπο – είναι παραπάνω από εφτάψυχο. Σε ένα μεγαλύτερο βαθμό, ο καπιταλισμός τροφοδοτείται δυσφημίζοντας τις εναλλακτικές του λύσεις. Για παράδειγμα, η λέξη σοσιαλισμός έχει χάσει το νόημά της εξαιτίας της γραφειοκρατίας που χρησιμοποίησε στο όνομα του λαού και της σοσιαλδημοκρατίας που εκσυγχρόνισε την μορφή του καπιταλισμού στο όνομά του λαού. Γνωρίζουμε ότι αυτό το καπιταλιστικό σύστημα επιβιώνει μια χαρά από τις καταστροφές που το ίδιο προκαλεί. Από την άλλη πλευρά όμως δεν γνωρίζουμε πόσες ζωές θα μπορέσει να ζήσει το βασικό του θύμα – ο πλανήτης όπου ζούμε, όταν θα τον έχει απομυζήσει μέχρι την τελευταία σταγόνα. Πού θα μετακομίσουμε όταν ο πλανήτης μείνει χωρίς νερό, χωρίς έδαφος, χωρίς αέρα; Ήδη η εταιρεία Lunar International πουλάει οικόπεδα στο φεγγάρι. Στα τέλη του 2008, ο Ρώσος πολυεκατομμυριούχος Ρόμαν Αμπράμοβιτς έκανε δώρο στην μνηστή του ένα τέτοιο οικοπεδάκι…

Αν υπάρχει ένας αληθινός πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας και όχι αυτός που χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για άλλους σκοπούς, θα κολλούσαμε αφίσες καταζητούμενων σε όλο τον κόσμο: «Καταζητούνται: Απαγωγείς Χωρών, Εξολοθρευτές Μισθωτών Εργατών, Δολοφόνοι Δουλειών, Λαθρέμποροι στο Φόβο». Αυτοί είναι οι πιο επικίνδυνοι επειδή σε καταδικάζουν σε παράλυση. Αυτός είναι ένας κόσμος που σε εξημερώνει έτσι ώστε να μην εμπιστεύεσαι τον γείτονά του, να βλέπεις μονίμως μια απειλή και ποτέ μια υπόσχεση. Εκεί έξω υπάρχει κάποιος που θα σε βάψει, οπότε πρέπει να προστατεύεις τον εαυτό σου. Έτσι δικαιολογείται η πολεμική βιομηχανία, για να χρησιμοποιήσουμε μια πιο ήπια φρασεολογία για την βιομηχανία εγκλημάτων. Είναι ένα πεντακάθαρο παράδειγμα βίας…

Δεν πιστεύω ότι το γράψιμο είναι ένα ανώφελο πάθος. Όμως αυτή η γενίκευση «διανοούμενοι», οργανική ή μη οργανική, δεν μοιάζει πολύ με τον αληθινό κόσμο. Χρειάζονται όλα τα είδη για να φτιάξεις τον κόσμο. Στην περίπτωσή μου, μπορώ να πω ότι εργάζομαι με τις λέξεις, ότι ειδάλλως είμαι εντελώς άχρηστος και ότι είναι το μόνο πράγμα που λίγο πολύ κάνω καλά και με βάση την προσωπική μου εμπειρία αλλά και άλλων μου φαίνεται ότι το διάβασμα είναι μια μυστική και ενίοτε γόνιμη τελετουργία μέθεξης. Καθένας που διαβάζει κάτι που αξίζει πραγματικά τον κόπο δεν το διαβάζει με ατιμωρησία. Όταν διαβάζεις ένα από αυτά τα βιβλία που όταν τα βάλεις κοντά στο αυτί ακούς και σου ψιθυρίζουν είναι κάτι που σίγουρα δεν σε αφήνει ασυγκίνητο: σε αλλάζει έστω και λίγο, ενσωματώνει κάτι μέσα σου, κάτι που δεν ήξερες ή δεν είχες φανταστεί, και σε προσκαλεί να ψάξεις, να ρωτήσεις πράγματα. Και ακόμα περισσότερο: μερικές φορές μπορεί να σε βοηθήσει να ανακαλύψεις το αληθινό νόημα των λέξεων που προδίδονται από το λεξικό της εποχής μας. Τι άλλο θα μπορούσε να ζητήσει μια συνείδηση με κριτική ικανότητα;

Δεν έχω πρόγραμμα. Δεν αναγκάζω τον εαυτό μου να γράψει. Στο Σαντιάγκο της Κούβας ένας ντράμερ που έπαιζε θεϊκά με δίδαξε το εξής: «Παίζω μόνο όταν με τρώει το χέρι μου». Κι εγώ αυτό το ακολουθώ. Αν δεν έχω φαγούρα δεν γράφω. Στη λογοτεχνία, όπως στο ποδόσφαιρο, όταν η ευχαρίστηση γίνεται καθήκον καταντάει να μοιάζει με σκλαβιά. Τα βιβλία γράφουν εμένα, μεγαλώνουν μέσα μου και κάθε βράδυ που πέφτω για ύπνο τα ευχαριστώ επειδή μου επιτρέπουν να πιστεύω πως εγώ είμαι ο συγγραφέας. Γράφω την κάθε σελίδα πολλές φορές, τη διαγράφω την καταστέλλω, την ξαναγράφω, τη σκίζω, αρχίζω από την αρχή, και όλα αυτά είναι κομμάτι της ευρύτερης ευτυχίας που αισθάνομαι όταν αυτά που γράφω είναι παρόμοια και μερικές φορές πολύ όμοια με αυτό που θέλουν να πουν οι σελίδες μου…

Δεν θεωρώ τον εαυτό μου «συγγραφέα με πολιτικές δεσμεύσεις». Είμαι ένας συγγραφέας που προσπαθεί να καταδυθεί στα μυστήρια της ζωής και στα μυστικά της κοινωνίας, τις κρυμμένες ζώνες, τις δυσνόητες ζώνες – επειδή η πραγματικότητα είναι μασκαρεμένη. Η εμπλοκή μου στην πολιτική και το έργο μου ως συγγραφέας είναι ένα και το αυτό. Συνεπώς, δεν έχω να αντιμετωπίσω το πρόβλημα της προπαγάνδας. Εν γένει, η προπαγάνδα είναι αναποτελεσματική. Ανήκει σε μια στιγμή. Το δέχομαι. Αλλά αυτό δεν είναι τέχνη. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν έργα τέχνης που λειτουργούν ως προπαγάνδα αλλά συνεχίζουν να ζουν και αργότερα. Το Καζαμπλάνκα ήταν μια προπαγανδιστική ταινία. Οι ταινίες του Αϊζενστάιν ήταν προπαγάνδα που έγιναν στη διάρκεια της σταλινικής περιόδου και όμως είναι όμορφες, σπουδαία έργα τέχνης. Επομένως, μπορεί η προπαγάνδα να μην είναι πάντα εφήμερη, αλλά συνήθως είναι. Εγώ δεν πιστεύω σε σχηματικές διατυπώσεις. Η πραγματικότητα είναι πολύ περίπλοκη...

Ουδέποτε στην ιστορία υπήρξε μια δομή εξουσίας σαν τη σημερινή. Και η βία μπορεί να ασκηθεί με πιο φανερούς τρόπους σε σχέση με το παρελθόν. Βία δεν σημαίνει μόνο το βομβαρδισμό μιας χώρας αλλά και την επιβολή σε μια άλλη χώρα. Ή, πώς οι τεχνοκράτες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας εφαρμόζουν έναν οικονομικό φονταμενταλισμό, επιβάλλοντας το «σωστό» τρόπο σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην ουσία κυβερνούν τις κυβερνήσεις άλλων χωρών χωρίς να τους έχει εκλέξει κανείς. Και οι υπουργοί οικονομικών συρρέουν στην Ουάσινγκτον ικετεύοντας να τους δοθεί άφεση αμαρτιών για κάθε μέτρο που λαμβάνεται. Αυτό δεν έχει ξανασυμβεί, συμβαίνει για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία. Ρωτάει κάποιος, μα πώς λειτουργούν αυτοί οι παγκόσμιοι κυβερνητικοί οργανισμοί; Μήπως είναι αόρατες δικτατορίες σε παγκόσμια κλίμακα; Το ΔΝΤ διευθύνεται από πέντε χώρες. Η Παγκόσμια Τράπεζα είναι λιγάκι πιο δημοκρατική και διευθύνεται από επτά. Τα Ηνωμένα Έθνη διευθύνονται από τις πέντε χώρες με δικαίωμα άσκησης βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Ο Διεθνής Οργανισμός Εμπορίου έχει δικαίωμα ψήφου αλλά δεν το χρησιμοποιεί. Πρόκειται για μια θεμελιώδη διαφορά σε σχέση με άλλες ιστορικές περιόδους, επειδή υποδηλώνει την επιβολή μιας νομισματικά ελεύθερης πολιτικής οικονομίας που είναι καταπιεστική για τους λαούς. Σημαίνει ελευθερία για το χρήμα πάνω από την ελευθερία για τον λαό, με ολέθριες συνέπειες για την πλειοψηφία της ανθρωπότητας…

Δεν πιστεύω ότι οι συγγραφείς πρέπει να είναι πολιτικοποιημένοι. Πιστεύω ότι οι συγγραφείς πρέπει να είναι έντιμοι σε αυτό που κάνουν. Δεν πρέπει να πουλάνε τον εαυτό τους ούτε να εξαγοράζονται. Οφείλουν να σέβονται τον εαυτό τους. Οφείλουν να διατηρούν την αξιοπρέπειά τους ως άνθρωποι και ως επαγγελματίες. Να λένε αυτό που θέλουν να πουν. Οι λέξεις πρέπει να είναι γνήσιες και να πηγάζουν από την καρδιά, ειδάλλως είναι τεχνητές. Όταν δίνεις στον εαυτό σου εντολή να πολιτικοποιηθεί – αυτό είναι καταστροφή. Το αποτέλεσμα είναι ο «σοσιαλιστικός ρεαλισμός» που είναι εξίσου ολέθριος με τον «καπιταλιστικό ρεαλισμό»…

Όταν ο Νερούδα επιτέλεσε τα καθήκοντά του ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, ως στρατευμένος, έγραψε τα χειρότερα ποιήματά του, όπως εγκώμια για τον Στάλιν και τέτοιου είδους πράγματα. Τα χειρότερα μέρη του Canto General προέκυψαν εκείνη την περίοδο. Τα καλύτερα μέρη ήταν όταν απλώς μιλούσε για την ευτυχία και τη φρίκη, για τη χαρά και τα σκατά επειδή είχε γεννηθεί στη Λατινική Αμερική. Από την άλλη πλευρά, ο Μπόρχες δεν με ενθουσιάζει ιδιαίτερα. Δεν αισθάνομαι τον ηλεκτρισμό της ζωής στο έργο του. Θαυμάζω το ύφος του, τη δεξιοτεχνία του, τη μαστοριά του. Ήταν ένας διανοούμενος, ένας άνθρωπος που είχε μόνο μυαλό. Δεν είχε καρδιά ούτε φύλο ούτε τσαγανό – μόνο μυαλό. Ένα έξοχο, πανέξυπνο μυαλό. Όμως ήταν ελιτιστής, ρατσιστής, πολύ αντιδραστικός. Εγκωμίασε στρατιωτικούς δικτάτορες όπως ο στρατηγός Βιντέλα στην Αργεντινή και ο Πινοτσέτ στη Χιλή. Δεν τον αισθάνομαι κοντά μου. Ήταν ένας συγγραφέας του καναπέ, ένας διανοούμενος της βιβλιοθήκης. Ο Νερούδα ασχολιόταν διαφορετικά με τον κόσμο. Στα ποιήματά του βλέπουμε να εξυμνεί τη ζωή, τους καρπούς, τη θάλασσα, τον έρωτα…

Οι διώξεις των Εβραίων ανέκαθεν ήταν ευρωπαϊκό παιχνίδι. Τώρα τη νύφη πληρώνουν οι Παλαιστίνιοι που δεν το έπαιξαν ποτέ…

Όταν στη δεκαετία του 1970 έγραψα το Οι Ανοιχτές Φλέβες της Λατινικής Αμερικής, υπήρχε καθολική συναίνεση ότι η φτώχια ήταν αποτέλεσμα κοινωνικής αδικίας. Αυτή ήταν κοινή λογική που κήρυσσε η αριστερά. Το κέντρο τη δεχόταν και η δεξιά δεν την αμφισβητούσε. Ναι, υπάρχει κοινωνική αδικία και είναι η αιτία για τη φτώχια. Τριάντα χρόνια αργότερα, οι ιδέες έχουν αλλάξει ριζικά: τώρα η φτώχεια θεωρείται καρπός της ανικανότητας κι αν είσαι φτωχός είναι επειδή σου αξίζει, επειδή είσαι ανίκανος…

Το μόνο που ξέρω είναι ότι η τέχνη ή είναι τέχνη ή είναι σκατά…

Έχουμε τεμαχισμένη μνήμη. Κι εγώ γράφω προσπαθώντας να ανακτήσω την αληθινή μας μνήμη, τη μνήμη της ανθρωπότητας, αυτό που αποκαλώ ανθρώπινο ουράνιο τόξο, το οποίο είναι πολύ πιο όμορφο και πιο πολύχρωμο από το γνωστό ουράνιο τόξο.