Γράφει ο Γιάννης Καστανάρας (από διάφορες πηγές)
«Όλοι μας, άντρες ή γυναίκες, μαύροι ή λευκοί, απαιτούμε σεβασμό. Είναι βασικό μας δικαίωμα» - Aretha Franklin
Δεν ήταν καν δικό της. Το έκανε όμως δικό της μετατρέποντας ένα τραγούδι γραμμένο από έναν άντρα που καλούσε τη γυναίκα του να του δείξει «λίγο σεβασμό», σε έναν ύμνο για την απελευθέρωση της γυναίκας, σε ένα εξαντλητικό φεμινιστικό μήνυμα πριν το φεμινισμό, σε μια Αμερική που μόλις είχε αρχίσει να ξετυλίγει το νήμα της γυναικείας απελευθέρωσης, σε μια Αμερική που ξυπνούσε απότομα από τα βίαια ξεσπάσματα μιας σειράς κοινωνικών κινημάτων που συγκλόνιζαν τον πλανήτη, μια Αμερική όπου ο φυλετικός διαχωρισμός ήταν ακόμα ο κανόνας σε πολλές πολιτείες. Αλήθεια, ποιος μπορεί να ξεχάσει την καταιγιστική, πληθωρική παρουσία της Aretha Franklin να τραγουδά το «Respect» απευθυνόμενη στον έκπληκτο κινηματογραφικό σύζυγό της Matt Murphy στην ταινία Blues Brothers 2000; Όπως σίγουρα κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει την καταπληκτική ερμηνεία της είκοσι χρόνια , στην πρώτη «φάση» της ταινίας, όταν τον φιλοδωρούσε με το «Think», μια άλλη κομματάρα, αφήνοντάς τον άναυδο.
Το «Respect» ήταν το τραγούδι που απογείωσε την Aretha Franklin, την κόρη του ιεροκήρυκα, το μαύρο διαμάντι της gospel, τη αδιαμφισβήτητη βασίλισσα της μαύρης μουσικής. Χάρη στην μοναδική ερμηνεία της κέρδισε δυο grammies το 1968, ενώ το τραγούδι υιοθετήθηκε τόσο από το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων όσο και από τα φεμινιστικά κινήματα. Το 2002 η Βιβλιοθήκη το Κογκρέσου το χαρακτήρισε «πολιτιστικά, ιστορικά και αισθητικά σημαντικό» και το πρόσθεσε στο Εθνικό Μητρώο Ηχογραφήσεων.
Το «Respect» είναι τόσο πολύ συνδεδεμένο με την Franklin που πολλοί αγνοούν ή ξεχνούν ποιος το έγραψε και ποιος το ηχογράφησε πρώτος και μάλιστα το 1965, δυο χρόνια πριν η Aretha αποφασίσει να το διασκευάσει με τον δικό της απαράμιλλο τρόπο.
Ο συνθέτης αυτού του εξαρχής κλασικού κομματιού είναι ένας άλλος γίγαντας της soul, ένας άνθρωπος ο οποίος μολονότι δημιούργησε πολύ λίγα χρόνια, έμελλε να μείνει στην ιστορία ως μια από τις μεγαλύτερες μαύρες φωνές που έχουν περάσει από το καλλιτεχνικό στερέωμα. Ο Otis Redding, λοιπόν, έγραψε το τραγούδι που εκτόξευσε την Franklin στα ουράνια για να μην ξανακατέβει ποτέ.
Όταν ο Redding συνέθεσε το «Respect» το 1965 δεν σκόπευε να το ηχογραφήσει ο ίδιος και αρχικά το πρότεινε σε έναν άγνωστο τραγουδιστή ονόματι Speedo Sims. Όμως η ηχογράφηση δεν πήγε καλά και η εκτέλεση του Sims μπήκε στο συρτάρι. Ο Redding ξαναδούλεψε το κομμάτι, ανεβάζοντας την ταχύτητα της αρχικής μπαλάντας, και το συμπεριέλαβε στο προσωπικό του άλμπουμ Otis Blue, το οποίο κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά από τη Stax Records. Το «Respect» κυκλοφόρησε σαν επτάιντσο, σκαρφάλωσε στο Νο 5 των «μαύρων» σινγκλ και στο Νο 38 των pop charts. Ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ήχου που χτιζόταν στα στούντιο της Stax χάρη σε μια πλειάδα καταπληκτικών μουσικών όπως ο Booker T. Jones, o Isaac Hayes, o Steve Cropper, o Donald Dunn κ.α. Οι στίχοι, ωστόσο, ήταν πολύ «αντρικοί». Ο τραγουδιστής καλεί τη γυναίκα του να του δείξει σεβασμό όταν γυρίζει απ’ τη δουλειά αφού αυτός είναι που σκίζεται όλη μέρα για να φέρνει χρήματα στο σπίτι. .. «Hey, little girl, you're so sweeter than honey, And I'm about to give you all my money, But all I'm askin', hey, Is a little respect when I get home…»
Otis Redding
Το 1967, η 25χρονη Aretha Franklin είχε ξεκινήσει τη συνεργασία της με τον Jerry Wexler, τον παραγωγό της Atlantic Records και έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους στην ιστορία της μουσικής. Ο Wexler πίστευε ότι το «Respect» ήταν ό,τι έπρεπε για τη φωνή της Franklin και της ζήτησε να το δοκιμάσει. Το πείραμα φάνηκε να πετυχαίνει, ο Wexler είχε απόλυτο δίκιο (σχεδόν όπως πάντα), αλλά υπήρχε «κάποιο μικρό» πρόβλημα με τους στίχους. Δεν ταίριαζαν σε μια γυναίκα, παραήταν «μάτσο», έπρεπε να γίνει κάποια τροποποίηση για να το ερμηνεύσει η Aretha.
Κι εκείνη ανέλαβε το έργο. Άρχισε να ξαναδουλεύει τους στίχους από τη δική της προοπτική, δίνοντας στο κομμάτι καινούργιο νόημα. Δεν με νοιάζει πόσα λεφτά φέρνεις, μη μου το παίζεις πολλά βαρύς κι αφέντης, δείξε μου σεβασμό όταν γυρίζεις σπίτι. Ή, κάπως έτσι. «Give me my propers when you get home». Και γαμώ τις δηλώσεις, αν λάβουμε υπόψη ότι έγινε σχεδόν πριν 50 χρόνια.
Η Aretha ηχογράφησε το «Respect» στη Νέα Υόρκη ανήμερα της γιορτής του Αγίου Βαλεντίνου του 1967, διατηρώντας το αρχικό τέμπο και τους περισσότερους στίχους του Redding. Ασφαλώς ήξερε την πρώτη εκτέλεση και δούλεψε στο πιάνο με την αδελφή της, προσθέτοντας το θρυλικό πλέον στίχο «Sock it to me, sock it to me!» (κάτι σαν «έλα να τριφτούμε» ή κάτι ακόμα πιο «ακραίο» για την εποχή – αν και η ίδια η Aretha είχε αρνηθεί κάθε σεξουαλικό υπονοούμενο πίσω από τη φράση) και διατηρώντας το χαρακτηριστικό αρχικό συλλαβισμό «R-E-S-P-E-C-T» που παρέπεμπε στο δημοφιλές αρκτικόλεξο της αφροαμερικανικής κοινότητας «TCB», (όπου TCB=take care of business , μια πολύ «υπόγεια» έκφραση για τον αυνανισμό). Πρόσθεσε επίσης μια νέα γέφυρα στο τραγούδι εν είδη ερωταπάντησης, χρησιμοποιώντας τις αδελφές της στα δεύτερα φωνητικά. Με αυτό τον τρόπο μεταμόρφωσε κυριολεκτικά το νόημα του κομματιού. Το «παιχνίδι» ανάμεσα στην τραγουδίστρια και τις αδελφές της έγινε η φωνή της αλληλεγγύης μεταξύ των γυναικών και η συγκλονιστική ερμηνεία της μαύρης τραγουδίστριας ήταν τόσο απαιτητική που δε σήκωνε κουβέντα. Ήταν μια κραυγή που υποκινούσε τις γυναίκες να αναλάβουν επιτέλους δράση. Αντίθετα από την εκτέλεση του Redding, η Aretha δεν προσπαθεί να καλοπιάσει τον άντρα της, ούτε του παραπονιέται. Απαιτεί αυτό που δικαιούται και, σύμφωνα με το μύθο, όταν ο Redding το άκουσε, συμφώνησε ότι το «Respect» δεν ήταν πλέον δικό του.
Σύμφωνα με τον Cary O’ Dell, η εκτέλεση της Franklin, κυρίως λόγω της φωνής της ή του γεγονότος ότι ήταν γυναίκα, φάνηκε να προσθέτει μεγαλύτερη ένταση στο κομμάτι συγκριτικά με την ερμηνεία του Redding. Όλο το soul και gospel πάθος της μεγάλης κυρίας της μαύρης μουσικής βρήκε την απόλυτη έκφραση σε αυτό το κομμάτι, θαρρείς και ήξερε πού ακριβώς έπρεπε να το οδηγήσει. Και όλο αυτό το αριστουργηματικό ερμηνευτικό ύφος οφειλόταν σε πολύ μεγάλο βαθμό στη θητεία της Aretha στην εκκλησία. Το περιοδικό Time έγραψε ότι η φωνή της κόβει τον αέρα σαν μαστίγιο, μαστιγώνει τους ακροατές της μέχρι το κόκαλο.
Το «Respect» της Aretha κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1967 και σκαρφάλωσε γρήγορα στο Νο 1 των HΠA και στο Νο 10 στη Βρετανία, γνωρίζοντας διεθνή επιτυχία. Στην ηχογράφηση, εκτός από τις αδελφές της Carolyn και Erma, τη συνόδευαν μεγάλα ονόματα, τα οποία ηχογραφούσαν στο ιστορικό στούντιο Muscle Soals της Ατλάντα, όπως ο Spooner Oldham, o Cornell Dupree, o King Curtis και άλλοι, ενώ η ίδια έπαιζε πιάνο και, φυσικά, τραγουδούσε. Το τραγούδι συμπεριλήφθηκε στο άλμπουμ I Never Loved A Man The Way I Loved You (Atlantic, 10 Μαρτίου 1967) που σκαρφάλωσε στο Νο 2 του Billboard.
Το Σάββατο, 17 Ιουνίου 1967, δυο μήνες μετά την κυκλοφορία του κομματιού από την Aretha και δυο χρόνια μετά τη δική του, ο Otis Redding πραγματοποίησε μια συγκλονιστική εμφάνιση στο φεστιβάλ του Monterey, τραγουδώντας, μεταξύ άλλων, το «Respect» και επαναλαμβάνοντας τη φράση “Sock it to me» της Aretha. Όπως δήλωσε χαμογελώντας πικρά στο κοινό, «Αυτό το κορίτσι μου έκλεψε το τραγούδι, είναι καλή μου φίλη, αλλά εμείς θα το παίξουμε ούτως ή άλλως». Θαρρείς και είχαν τσακωθεί για μια μπάλα παίζοντας και η Aretha αρνιόταν να του τη δώσει πίσω. Ο Otis δεν πρόλαβε να δει τα τσεκ από τη διασκευή της Franklin να αβγαταίνουν τον τραπεζικό λογαριασμό του. Βρήκε τραγικό θάνατο στις 10 Δεκεμβρίου 1967 όταν το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε συνετρίβη στο Μάντισον του Ουισκόνσιν. Ήταν μόλις 26 χρονών και το «Sitting In The Dock Of The Bay», το τραγούδι με το οποίο το όνομά του θα έμενε ανεξίτηλα χαραγμένο στην ιστορία της μουσικής, δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμα…
Διαβάστε ΕΔΩ μια εξαιρετική μουσικο-κοινωνική ανάλυση του «Respect» στα αγγλικά.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξιν και κατ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξην και καθ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.