Με αφορμή την κυκλοφορία του πρώτου τόμου των Απάντων του Περικλή Κοροβέση από τις εκδόσεις Opportuna, ο Θανάσης Μήνας περιδιαβαίνει στις σελίδες ενός πολύτιμου και αξέχαστου συγγραφέα και αγωνιστή. (φωτό: Γιώργος Γαρβιλάκης - InExararchia)
Ο Περικλής Κοροβέσης ήταν και παραμένει ένα σύμβολο της Αντίστασης και συνάμα ένας από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς, δημοσιογράφους και πολιτικούς ακτιβιστές της μεταπολεμικής Ελλάδας. Η ζωή και η δημιουργία του είναι άρρηκτα δεμένες με τον αγώνα κατά της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974) και την αδιάκοπη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης...
Πολλές φορές φορές η προσφορά του Περικλή Κοροβέση στην Αντίσταση κατά της δικτατορίας και στην παγκόσμια γνωστοποίηση των εγκλημάτων της τελευταίας βαραίνει τόσο πολύ, ώστε ξεχνάμε ότι ο Κοροβέσης υπήρξε συγχρόνως και ένας σπουδαίος συγγραφέας. Το παρόν κείμενο θα ασχοληθεί λοιπόν πρωτίστως με τον συγγραφέα Κοροβέση. Η έκδοση των Απάντων του, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του, το 2020, συγκεντρώνει και αναδεικνύει το σύνολο της λογοτεχνικής του δημιουργίας. Πεζογραφία + θέατρο: Ανθρωποφύλακες (1974), Κοινός τόπος (1974), Περιγραφή AGCTTDA+TCGAACT (1980), Γύρω από το νησί η θάλασσα (1980), Η συνέλευση των ζώων (1983), Ο Γιαννάκης και η Μαρδίτσα (1986), Ατάμ Αλ’ Ακ (1987), Tango bar (1987), Επιχείρησις Ιουδίθ (1991), Γυναίκες ευσεβείς του πάθους (1994), Νοσταλγία μνήμης (1999), Κούκλα από πορσελάνη (2004), Ανεπίδοτοι έρωτες (2007), Παράπλευρες καθημερινές απώλειες (2013).
Την επιμέλεια έχει κάνει ο πανεπιστημιακός και εκδότης Νίκος Παπαχριστόπουλος, ενώ τα εισαγωγικά κείμενα υπογράφουν ο κριτικός λογοτεχνίας Δημήτρης Ραυτόπουλος, ο ποιητής και δημοσιογράφος Παντελής Μπουκάλας, ο ψυχίατρος και συγγραφέας Σάββας Μιχαήλ και ο επιμελητής της έκδοσης. Τα δημοσιευμένα αυτά κείμενα ιχνογραφούν το λογοτεχνικό αποτύπωµα και θεµελιώνουν την λογοτεχνική υπόσταση toy συγγραφέα στον χρόνο, συνδεδεµένα µε τις µείζονες συνθήκες του ιστορικού του βίου. Aνασυνθέτoυν το ατοµικό βίωµα υπό την µορφή λογοτεχνικής αφήγησης, ποιητικής ιδέας, δοκιµιακού προβληµατισµού, κοινωνικής διαμαρτυρίας.
Όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο Νίκος Παπαχριστόπουλος, «τα κείμενα των Απάντων συνυφασμένα με την ατομική πορεία του δημιουργού στον χρόνο, συνδεδεμένα με τις μείζονες συνθήκες του ιστορικού του βίου αλλά και τις ελάσσονες στιγμές εκτύλιξης και συνάμα συγκρότησης μιας αναλυτικής σκέψης, η οποία συμπτύσσει και ανασυνθέτει το ατομικό βίωμα υπό την μορφή λογοτεχνικής αφήγησης, ποιητικής ιδέας, δοκιμιακού προβληματισμού ή έστω καθημερινής άσκησης γραφής, κατά το πρότυπο του δασκάλου του Ρολάν Μπαρτ - όπως ομολογούσε και ο ίδιος ο συγγραφέας - ο οποίος, καθημερινώς, ωσάν αθλητής σε προπόνηση ή μουσικός σε μελέτη και πρόβα, χρειαζόταν να γράφει, έστω και μικρά σημειώματα, ώστε να διατηρεί την συγγραφική του φόρμα».
Ο Περικλής Κοροβέσης ήταν και παραμένει ένα σύμβολο της Αντίστασης και συνάμα ένας από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς, δημοσιογράφους και πολιτικούς ακτιβιστές της μεταπολεμικής Ελλάδας. Η ζωή και η δημιουργία του είναι άρρηκτα δεμένες με τον αγώνα κατά της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974) και την αδιάκοπη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο Κοροβέσης γεννήθηκε το 1941 στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς, αλλά μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε θέατρο και λογοτεχνία, αλλά η πολιτική δράση και η κοινωνική ευαισθησία έγιναν από νωρίς κυρίαρχα χαρακτηριστικά του. Η αντιστασιακή του δράση κατά της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών τον έφερε στο στόχαστρο του καθεστώτος, οδηγώντας στη σύλληψή του και στους βασανισμούς που υπέστη από τη Χούντα.
Το έργο του Ανθρωποφύλακες (1969) δεν είναι απλώς μια προσωπική μαρτυρία, αλλά μια κραυγή ενάντια στην καταπίεση και την αδικία. Μέσα από τις σελίδες του, ο Κοροβέσης περιγράφει με ωμότητα και ευαισθησία τις φρικαλεότητες που υπέστη, φωτίζοντας παράλληλα τη σκοτεινή πλευρά του απολυταρχικού καθεστώτος. Το βιβλίο έγινε σύμβολο της αντίστασης κατά της Χούντας, ενώ μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, συμβάλλοντας στην καταδίκη του καθεστώτος διεθνώς.
Μετά την πτώση της Χούντας, ο Κοροβέσης ασχολήθηκε ενεργά με τη δημοσιογραφία και την πολιτική. Το 1998 εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Αθηναίων με την παράταξη του Λέοντα Αυδή, ενώ το 2007 εκλέχτηκε βουλευτής Α’ Αθηνών με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ωστόσο, παρέμεινε πάντα ανεξάρτητο πνεύμα, ασκώντας κριτική ακόμη και στους πολιτικούς χώρους με τους οποίους συνεργαζόταν.
Εκτός από τους Ανθρωποφύλακες, δημοσίευσε πολλά ακόμα βιβλία ενώ εργάστηκε επί σειρά ετών ως αρθρογράφος στις εφημερίδες Ελευθεροτυπία, Εποχή και στην Εφημερίδα των Συντακτών, στην οποία έγραφε μέχρι το τέλος της ζωής του, πάντα με τον δικό του ξεχωριστό και άμεσο τρόπο.
Η εν γένει πνευματική παραγωγή του Κοροβέση, πέρα από τη λογοτεχνία, περιλαμβάνει και τον δοκιμιακό του λόγο, κυρίως μέσα από τη συνεργασία του με τον ημερήσιο Τύπο. Οι επιφυλλίδες του, προσαρμοσμένες στις ανάγκες της εβδομαδιαίας γραφής, λειτουργούν ως μικρά κείμενα υψηλής αισθητικής και κοινωνικής ευαισθησίας. Μέχρι το τέλος της ζωής του, αυτή η πρακτική της συστηματικής γραφής παρέμεινε για τον Κοροβέση μια καθημερινή δοκιμασία και άσκηση, μια μέθοδος καλλιέργειας της σκέψης και της γλώσσας.
Η έκδοση των Απάντων μας δίνει τη δυνατότητα να επανεξετάσουμε πιο σφαιρικά το έργο του Κοροβέση και κυρίως να αντιληφθούμε πόσο πολυδιάστατο ήταν. Να αντιληφθούμε εκ νέου την μοναδική του ικανότητα να μετασχηματίζει το ατομικό βίωμα σε λογοτεχνία, ποίηση, και κοινωνική ανάλυση. Ο Κοροβέσης δεν ήταν μόνο ένας χρονικογράφος της τρέχουσας πραγματικότητας, αλλά ένας διαχρονικός ανατόμος τω σχέσεων (κοινωνικές, προσωπικές, ερωτικές) που καθορίζουν την ανθρώπινη εμπειρία.
Συνδυαστικά με τα παραπάνω, τα Άπαντα πρώτα απ’ όλα καταδεικνύουν περίτρανα ότι ο Περικλής Κοροβέσης δεν ήταν «συγγραφέας του ενός βιβλίου», όσο συγκλονιστικοί κι αν παραμένουν πάντα οι Ανθρωποφύλακες – που ο Δημήτρης Ραυτόπουλος εύστοχα αντιπαραβάλει στην εισαγωγή του σε αντίστοιχα αντιστασιακά κείμενα του Πρίμο Λέβι, του Βασίλι Γκρόσμαν ή του Σολζενίτσιν.
Ας τα δούμε περιληπτικά ένα-ένα:
Στον Κοινό Τόπο (1974), τον τόσο επηρεασμένο από την παρισινή του εμπειρία, από την αποδόμηση και από τη γλωσσολογία του Ρολάν Μπαρτ, μεταφέρει θραυσματικά τον λόγο αντρών και γυναικών από διαφορετικές εποχές (Κατοχή, Εμφύλιος, Δικτατορία) και διαφορετικές παρατάξεις, οι οποίοι φέρουν φυσικά ή ψυχικά τραύματα και κυρίως είναι χτυπημένοι από τη δίνη της Ιστορίας.
Στην Περιγραφή AGCTTDA+TCGAACT (1980), τα κείμενα του λειτουργούν διαδραστικά με τις εικαστικές δημιουργίες του Χρόνη Μπότσογλου προκειμένου να αποδώσουν όχι το συμβάν (με τα σημαινόμενά του) της κύησης και της γέννας στην ολότητά του.
Το Γύρω από το νησί η θάλασσα (1980), η κατεξοχήν μυθιστορηματική απόπειρα του συγγραφέα, αποτελεί ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης που εκτυλίσσεται στον γενέθλιο τόπο του, την Κεφαλλονιά. Ο ερωτισμός και η νεανική σεξουαλικότητα είναι εδώ τα βασικά θέματα σε συνδυασμό με τις ιδεολογικές/πολιτικές ζυμώσεις της εποχής.
Η τριλογία Η συνέλευση των ζώων (1983), Ο Γιαννάκης και η Μαρδίτσα (1986), Ατάμ Αλ’ Ακ (1987), συνιστά την προσφορά του Κοροβέση σε ένα είδος μπρεχτικού θεάτρου για παιδιά, που χρησιμοποιεί την αφηγηματική φόρμα του παραμυθιού για να μιλήσει ακριβώς στα παιδιά για πολύ σημαντικά ζητήματα.
Το Tango bar (1987) ήταν το πρώτό του θεατρικό ενηλίκων. Κείμενο για δύο ρόλους, κείμενο ατέρμονων συνειρμών (όμοιων μ’ αυτών που προκαλεί το αλκοόλ) και φαντασιώσεων, ένα δράμα για την αδυναμία της συνύπαρξης με τον άλλον που βιώνεται σ’ ένα υπαρξιακό κενό.
Η Επιχείρησις Ιουδίθ (1991) αναφέρεται πρώτα απ’ όλα στην αυθαιρεσία της εξουσίας, στη στοχοποίηση των αντιφρονούντων, στην κατασκευή βολικών ενόχων, στη λειτουργεία του Τύπου. Το κείμενο προφανώς απαντά στην επαίσχυντη και χαφιέδικη προσπάθεια ανάμειξης του ονόματος του Κοροβέση στην υπόθεση της 17 Νοέμβρη από μερίδα του κίτρινου Τύπου.
Η συλλογή διηγημάτων Γυναίκες ευσεβείς του πάθους (1994) απαρτίζεται από σπονδυλωτές ιστορίες αυτοκαταστροφικού συχνά έρωτα, με άξονα τη γυναικεία επιθυμία.
Η Νοσταλγία μνήμης (1999) είναι ένα υπαρξιακό μυθιστόρημα που δημοσιευόταν επί έξι χρόνια σε συνέχειες στο περιοδικό Βαβέλ. Η Κούκλα από πορσελάνη (2004), το τρίτο θεατρικό του συγγραφέα, μας βάζει λίγο στα χωράφια του Χάρολντ Πίντερ∙ εδώ πρωταγωνιστεί ο κλειστός χώρος που καταδυναστεύει τους ανθρώπους και τους ωθεί σε ίντριγκες και σκηνές βίας και μισαλλοδοξίας. Το μυθιστόρημα Ανεπίδοτοι έρωτες (2007), αντίστοιχα, γραμμένο στη διάρκεια τρίμηνης απομόνωσης στη Σουηδία, εύστοχα έχει χαρακτηριστεί «ελεγεία έρωτα και θανάτου». Οι Παράπλευρες καθημερινές απώλειες (2013), τέλος, έχουν τη μορφή ατομικού ημερολογίου. Ο Κοροβέσης επιστρέφει στον προσφιλή του θαυμαστικό λόγο για να μιλήσει για τη μοναξιά τη νοσταλγία και τον έρωτα, πλην όμως, τα συναισθήματα αυτά δεν βιώνονται εν κενώ, αλλά σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, το οποίο αντιμετωπίζει με κριτική οξυδέρκεια ο συγγραφέας.
Τα Άπαντα του Περικλή Κοροβέση τιμούν το έργο ενός σπουδαίου δημιουργού, ο οποίος ήταν πρώτα απ’ όλα ένας σπουδαίος άνθρωπος, που πρώτα απ’ όλα ήταν πολίτης.
Στο έργο του Ελίζαμπεθ Κοστέλο, ο Νοτιοαφρικανικανός νομπελίστας J. M. Coetzee γράφει: «Αν αναγκαζόταν, απ’ τη θέση που βρίσκεται σήμερα, να διαλέξει ανάμεσα στο να αφηγηθεί μια ιστορία και στο να πράξει το καλό, πιστεύει ότι θα προτιμούσε να πράξει το καλό»
Ο Κοροβέσης γράφει αντίστοιχα στην επανέκδοση των Ανθρωποφυλάκων του 1994:
«Η ύψιστη επαναστατική αρετή σήμερα είναι να είσαι πολίτης. Και είναι ο πιο αποτελεσματικός φραγμός σε κάθε αυθαιρεσία. Από αυτή την άποψη είναι καλύτερα να διαβάζει κανείς ένα τέτοιο βιβλίο παρά να το γράφει».
Όμως ο κριτικός λογοτεχνίας Δημήτρης Ραυτόπουλος, στην 5η έκδοση του βιβλίου, εύστοχα συμπληρώνει:
«Αυτό το αυταπόδεικτο δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται σε πρώτη ματιά. Αν τίποτα δεν διδαχθεί ο κόσμος από την εμπειρία αυτή, αν δεν διαβάσουμε Πρίμο Λέβι, Νταβίντ Ρουσέ, Σολτζενίτσιν, Βασίλη Γκρόσμαν, Γιαν Βαλτέν, Άρθουρ Λόντον, Άρθουρ Καίσλερ, Μαργκερέτε-Μπούμπερ-Νόυμαν, Κοροβέση, μπορεί να ξαναγραφτούν βιβλία σαν τα δικά τους».
Σημ: Αναμένουμε με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον τον δεύτερο τόμο των Απάντων, που θα συγκεντρώνει τα δημοσιεύματα (χρονογραφήματα, επιφυλλίδες και λοιπά κείμενα) του Περικλή Κοροβέση στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο Τύπο.
Περικλής Κοροβέσης, Άπαντα
Εκδόσεις Opportuna, 2024
Επιμέλεια: Νίκος Παπαχριστόπουλος
σελ: 1005
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Περικλής Κοροβέσης / “Γι' αυτό σου λέω, ξέρω πως θα είναι ο θάνατος. Μια απλή βραδιά, όπως οι άλλες”
Εξέγερση της καθημερινής ζωής: Henri Lefebvre, «Η εισβολή του Μάη»...
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)