Γράφει ο Θανάσης Μήνας
«Το συμβάν ματαιώνει τις προβλέψεις».
Με τον παρόντα τόμο, οι εκδόσεις Εκτός/Γραμμής εγκαινιάζουν τη σειρά Συμβάντα – σύμφωνα, με τον ορισμό του Alain Badiou για τη μετάβαση από το Είναι στο Συμβάν. Δηλαδή, βιβλία που εξετάζουν συγκεκριμένες καταστάσεις της σύγχρονης ιστορίας, που προσέβλεπαν στη δυνατότητα μιας επαναστατικής ρήξης. Και ο Μάης του ’68, δηλαδή η σύγκρουση των φοιτητών και των εργατών, που δεν υπάκουσαν το Γαλλικό ΚΚ, με το αυταρχικό γκωλικό κράτος, είναι ίσως το σημαντικότερο Συμβάν των τελευταίων δεκαετιών και αυτό που άφησε το πιο ισχυρό αποτύπωμα. Εξάλλου, το βιβλίο γράφεται σχεδόν παράλληλα με το γεγονότα (Μάιος-Ιούνιος 1968), στην κίνηση της Ιστορίας εν τω γίγνεσθαι. Γνώμονας είναι, όχι μόνο η αποτίμηση του Μάη, αλλά και οι δυνατότητες συνέχισής του. Η εν λόγω συγχρονία φέρνει ίσως στο μυαλό τα κριτικά κείμενα που έγραφε ο Μαρξ, ενόσω η γαλλική Κομμούνα του 1871 ήταν σε εξέλιξη.
O στοχαστής Henri Lefebvre (1901 – 1991) υπήρξε μάρτυρας και προσεκτικός παρατηρητής του Συμβάντος, καθώς εκείνη την εποχή δίδασκε κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ (το άντρο των λυσσασμένων, εκεί όπου ξεκίνησαν τα γεγονότα του Μάη ).
Ο Lefebvre, πατώντας σε εγελιανές βάσεις, ήταν ένας από τους στοχαστές εκείνους που συνέβαλαν στην ανανέωση του μαρξισμού, ήδη από τη δεκαετία του 1930. Παρεμβατικός διανοούμενος, στη διάρκεια του Μεσοπολέμου δημοσίευσε μια σειρά από έργα που καταπιάνονταν με την έκρηξη του εθνικισμού και του φασισμού και με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Ειδικότερα στο έργο του Μυστικοποιημένη συνείδηση (1937), διερεύνησε και επικαιροποίησε το φαινόμενο της πραγμοποίησης (που πρώτος κατέδειξε ο Μαρξ), καθώς και τις αιτίες για τις οποίες τμήμα της εργατικής τάξης, στράφηκε στον φασισμό. Το έργο του αυτό συνομιλεί διαλεκτικά με το κλασικό Ιστορία και Ταξική Συνείδηση του Γκεόργκι Λούκατς (1922). Ένα άλλο σημαντικό έργο του είναι η Κριτική της καθημερινής ζωής (1947, 1961, 1981), στο οποίο μελετά την καθημερινότητα στον σύγχρονο καπιταλισμό και τους τρόπους με τους οποίους αυτή «αλλοτριώνει τον άνθρωπο από τις δυνάμεις του, μετατρέποντάς τον σε μια κτητική και απομονωμένη μονάδα».
Μεταπολεμικά, στο Στρασβούργο, το 1961 θα συνδεθεί με τον Γκυ Ντεμπόρ και θα συμβάλλει αποφασιστικά στην ίδρυση των Situationists (Καταστασιακών). Ο Lefebvre,έχοντας αποχωρήσει από το Γαλλικό Κ.Κ. ήδη από το 1957, αφουγκράζεται προσεκτικά τους προβληματισμούς και τα αιτήματα που ρίχνει στο τραπέζι η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Όπως σημειώνεται και στο επίμετρο της έκδοσης, «εκτιμά πώς ο οικονομισμός της (θεσμικής) αριστεράς περιορίζει το πεδίο της, οπότε χάνεται από την οπτική της η ένταση κοινωνίας-κράτους και η καθολική πρόταση: το συνολικό πρόταγμα για την αναδόμηση του κοινωνικού. Η έλλειψη ζωτικότητας, εφευρετικότητας, που της καταλογίζει, συναρτάται κατά τη γνώμη του και με τη γρφειοκρατικοποίησή της, με κομματικές οργανώσεις δηλαδή που έχουν πρόβλημα δημοκρατίας στη βάση τους, καθώς αποτελούν μικρογραφία του τρόπου οργάνωσης του κράτους».
Το 1965, ο Henri Lefebvre δημοσίευσε το έργο Διακήρυξη της Κομμούνας (του 1871), το οποίο επηρέασε το φοιτητικό κίνημα του Μάη αντίστοιχα με τον Μονοδιάστατο Άνθρωπο και το Έρως και Πολιτισμός του Χέρμπερτ Μαρκούζε: «Η επανάσταση είναι μια γιορτή με παιγνιώδη, σαρκαστικό και ενίοτε πένθιμο χαρακτήρα∙ το ζητούμενο είναι η ανακατάληψη του κέντρου της πόλης από όσες και όσους έχουν εκδιωχθεί στην περιφέρειά της και η προβολή του ιδανικού της κοινωνικής αυτονομίας, της αμεσότητας των σχέσεων και της ταυτότητας έναντι στη βία της εξουσίας, της καταπίεσης και του μιλιταρισμού».
Το κείμενο του Henri Lefebvre διαρθρώνεται γύρω από τρεις θεματικούς άξονες:
α) Ο πρώτος είναι περισσότερο στραμμένος προς τη θεωρεία, από μαρξιστική σκοπιά. Ο Lefebvre εντοπίζει ρωγμές στο τέλειο αυτοαναπαραγόμενο οικονομικοπολιτικό σύστημα προς όφελος των ηγεμονικών τάξεων και θεωρεί ότι ένα υποκειμενικό-ακτιβιστικό στοιχείο, που θα διέπεται από «ενσυνείδητο αυθορμητισμό», θα μπορούσε να το απειλήσει. Γράφει: «Η αμφισβήτηση γεννιέται λοιπόν από μια λανθάνουσα θεσμική κρίση, την οποία οδηγεί σε ανοιχτή κρίση που θέτει υπό αμφισβήτηση τις ιεραρχίες, τις εξουσίες και τη γραφειοκρατικοποίηση που έχει μολύνει ολόκληρη την κοινωνία.»
β) Τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στη Γαλλία ενώ ξεσπά και εξελίσσεται ο Μάης, τις αδυναμίες του, αλλά και τις δυνατότητες που αυτός προσφέρει.
γ) Ο τρίτος επικεντρώνεται στον Μάη αυτό καθαυτό, αναλύει το Πανεπιστήμιο και τον ρόλο της γνώσης που αυτό προσφέρει, και εναντιώνεται στην μέχρι τότε παγιωμένη άποψη ότι ρόλος του Πανεπιστημίου είναι η αναπαραγωγή εξειδικευμένων επαγγελματιών. «Το κίνημα [...] στη Γαλλία, τουλάχιστον, γεννήθηκε μέσα από τους φοιτητές της φιλοσοφικής σχολής, και ειδικότερα τους φοιτητές των κοινωνικών επιστημών. Φαινομενικά προνομιούχοι, οι φοιτητές γενικά και οι φοιτητές κοινωνικών επιστημών ειδικότερα, χτυπήθηκαν διπλά, τόσο σε πρακτικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο: έλλειψη επαγγελματικών διεξόδων και προοπτικών, αναλαμπές σε μια κοινωνική πρακτική μπλοκαρισμένη, δίχως σχέδια και δυνατότητες. Το κίνημα διαμορφώθηκε μέσα σε ένα κοινωνικό κενό, σε ένα κοίλωμα της κοινωνίας».
Ένα σημαντικό κομμάτι του κειμένου και της ανάλυσης του Lefebvre εστιάζει στο κοινωνικό υποκείμενο της κινητοποίησης, στρέφοντας το βλέμμα του στις νέες και στους νέους, τις φοιτήτριες και τους φοιτητές (κυρίως των ανθρωπιστικών επιστημών, οι οποίοι ξεκίνησαν την εξέγερση και παρέμειναν στην καρδιά της έως το τέλος της. Ο Ο Lefebvre δείχνει να θέλγεται και να προκρίνει τις νεανικές πρωτοπορίες ρομαντικών επαναστατών (όπως οι Καταστασιακοί), «οι οποίες επιδιώκουν να δημιουργήσουν κοινότητες συμμετοχικού βίου μέσα από βιωματικά πειράματα...»
Για να υπάρξει επαναστατικό κόμμα πρέπει να υπάρξει επαναστατική θεωρεία και αντίστροφα, τόνιζε ο Λένιν και, κατ’ αντιστοιχία, ο Lefebvre υπερασπίζεται την αναγκαιότητα μιας «φιλοσοφίας της πράξης (praxis)». Και αναρωτιέται εάν υφίσταται (την εποχή που γράφει) μια φιλοσοφία ικανή να στηρίξει μια νέα «επιδρομή ελευθερίας, για τους ανθρώπους οι οποίοι βλέπουν στην αναγκαιότητα που βιώνουν μια ανυπόφορη και συχνά ανώφελη οδύνη; Τέτοιο είναι το φιλοσοφικό πρόβλημα σήμερα. Αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να ανήκουν παρά σε μειονότητες. Κάτω από τις συντηρητικές λαϊκές, υπάρχει το υπόστρωμα των παριών (outcasts and outsiders, αναφέρει το πρωτότυπο κείμενο). Ο φιλόσοφος και η φιλοσοφία είναι με το πλευρό των απελπισμένων».
Ως προς τη βία, που συνόδευε ενίοτε τι; εκδηλώσεις του κινήματος, ο Lefebvre είναι σαφής: «Μαζί με την αυθορμησία, μαζί με τον δρόμο ως πολιτικό τόπο, εμφανίστηκε ως γεγονός και ως πρόβλημα η βία. Η βία είναι συνυφασμένη με την αυθορμησία και, κατά συνέπεια, με την αμφισβήτηση: με δυνάμεις που αναζητούν τον προσανατολισμό τους και οι οποίες δεν υπάρχουν παρά μόνον καθώς ασκούνται. Έτσι ξαναρχίζει η Ιστορία, η οποία φαινόταν να έχει σταματήσει, να έχει παγιωθεί, να κυριαρχείται από την εξουσία προς όφελος της ίδιας της εξουσίας. Αξίζει να υπενθυμίσουμε τη διάκριση και τη σύνδεση μεταξύ λανθάνουσας και ανοιχτής βίας. Η εξουσία μπορεί να αρκείται στη λανθάνουσα βία. Προτιμά να μη χρησιμοποιεί (σημ: μιλάει πάντα μόνο για τον Μάη) τις ικανότητές της για βάναυση επέμβαση. Είναι μέρος της στρατηγικής να τις κρατά σε εφεδρεία, όπως είχε σκεφτεί προ πολλού ο Μακιαβέλλι».
Εν κατακλείδι, ο Lefebvre αποτιμά την ουσία του Μάη και τις προοπτικές που αυτός άνοιξε ως εξής:
«Αυτή η νεολαία αναζητά και κομίζει έναν νέο τρόπο ζωής. Αυτοί οι νέοι άνθρωποι έχουν περάσει από τον άνοστο ρομαντισμό του “γιε-γιε” και τον έχουν αφήσει πίσω τους, κινούμενοι προς έναν επαναστατικό ρομαντισμό, δίχως θεωρεία, αλλά δρώντα. Έχουν έναν απροσδόκητο τρόπο να “θέλουν”, να διεκδικούν αμφισβητώντας, και να αμφισβητούν διεκδικώντας. Όσοι τους είδαν στις διαδηλώσεις, εξεπλάγησαν από το ύφος τους: χαλαροί εν μέσω βίας, ξεκινώντας να κατακτήσουν την πόλη και τη ζωή με μια υπερβατική τόλμη, συχνά ανεμίζοντας μαύρες σημαίες. Πρόκειται για μια νέα γενιά της εργατικής τάξης, αλλά κάτι τέτοιο δεν επιφέρει κατ’ ανάγκη σύγκρουση γενεών [...] Εδώ, δηλαδή μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η νέα εικόνα του κόσμου αφομοιώθηκε με συγκεχυμένο και δυναμικό τρόπο. Η αμφισβήτηση τρέφεται από αυτήν».
Εμπρός για έναν, δύο, πολλούς Μάηδες.
Henri Lefebvre, Η εισβολή του Μάη (εκδ. Εκτός/Γραμμής, 2022, μτφ. Δημήτρης Γκινοσάτης, επίμετρο Γιάννης Φλυτζάνης)
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)
