Μεταφράζει ο Πάνος Τομαράς
Ο ψυχρός πόλεμος εναντίον της Ρωσίας – που παλιότερα είχε στόχο τη Σοβιετική Ένωση – συνεχίζεται. Σ’ αυτόν συμπεριλαμβάνονται η απάλειψη από τη συλλογική μνήμη πολλών θηριωδιών που διέπραξαν οι Γερμανοί Ναζί εις βάρος του Σοβιετικού πληθυσμού, καθώς και ο ηρωικός ρόλος που έπαιξαν οι τελευταίοι στην ήττα του φασισμού. Η Γερμανία εισέβαλε στην ΕΣΣΔ στις 22 Ιουνίου του 1941. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ολοκαύτωμα, στο οποίο χάθηκαν τουλάχιστον 25 εκατομμύρια ψυχές, πάνω από τους μισούς συνολικούς νεκρούς του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μια από τις πιο φρικτές πράξεις βαρβαρότητας ήταν ο αποκλεισμός του Λένινγκραντ, της σημερινής Αγίας Πετρούπολης, από τους Γερμανούς. Για 900 μέρες περίπου, από τις 8 Σεπτεμβρίου του 1941 ως τις 27 Ιανουαρίου του 1944, διακόπηκε κάθε είδους ανεφοδιασμός, και οι κάτοικοι του Λένινγκραντ οδηγήθηκαν συστηματικά στη λιμοκτονία. Οι νεκροί στο Λένινγκραντ ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο.
O Σοστακόβιτς, εθελοντής πυροσβέστης στη διάρκεια της πολιορκίας
Η πολιορκία του Λένινγκραντ δεν καταγράφηκε μόνο στα βιβλία, αλλά και στη μουσική. Ένας από τους κατοίκους του Λένινγκραντ τότε ήταν ο συνθέτης Ντιμίτρι Σοστακόβιτς. Αμέσως μόλις ξεκίνησε η επίθεση των Γερμανών, άρχισε να γράφει μια συμφωνία, εκφράζοντας τις σκέψεις του για τη ζωή στη Σοβιετική Ένωση και για την ικανότητα του λαού του να νικήσει τους φασίστες. Η συμφωνία αυτή, η Εβδόμη του, είναι γνωστή ως Συμφωνία του Λένινγκραντ.
Έχει τέσσερα μέρη. Το πρώτο έχει τίτλο Πόλεμος και ξεκινάει με μια λυρική μουσική, που περιγράφει την ειρηνική ζωή στην ΕΣΣΔ πριν τη φασιστική εισβολή. Η μελωδία ενός βιολιού διακόπτεται από μια μακρινή τυμπανοκρουσία και το «θέμα της εισβολής», που επαναλαμβάνεται δώδεκα φορές, κάθε φορά από περισσότερα όργανα, και γίνεται όλο και πιο δυνατό και διαπεραστικό, δημιουργώντας μια βαθιά αίσθηση ανησυχίας. Στρατιωτικά τύμπανα υπογραμμίζουν αυτό το τμήμα, το οποίο καταλήγει με μια κραυγή πόνου και τρόμου. Ακολουθεί ένα πιο ήρεμο απόσπασμα από ένα φλάουτο πρώτα και ύστερα από ένα φαγκότο, που θρηνούν για τους νεκρούς. Η συνοδεία είναι αποσπασματική, εκφράζοντας τα συναισθήματα του συντετριμμένου λαού τον οποίο μοιρολογεί. Κυριαρχεί η δυσαρμονία.
Στο δεύτερο μέρος, στις Αναμνήσεις, η διάθεση γίνεται πιο χαρούμενη αντικατοπτρίζοντας πιο ευχάριστες εποχές και περιλαμβάνονται μερικές χορευτικές μελωδίες, αν και μια απόχρωση θλίψης είναι επίσης παρούσα.
Η μουσική στο τρίτο μέρος, τις Απέραντες εκτάσεις της χώρας μας, επιβεβαιώνει τον ηρωισμό του λαού, τον ανθρωπισμό του και την εκπληκτική φυσική ομορφιά της Ρωσίας. Το μέρος αυτό είναι ένας διάλογος ανάμεσα σε ένα χορικό, την παρηγοριά που προσφέρει το μεγαλείο της πατρίδας, και τα σόλο όργανα – τα βιολιά εκφράζουν τα βάσανα του ατόμου. Το δεύτερο και το τρίτο μέρος εκφράζουν την πεποίθηση του Σοστακόβιτς ότι «ο πόλεμος δεν καταστρέφει απαραίτητα και τις πολιτιστικές αξίες».
Σχετικά με το τελευταίο μέρος, τη Νίκη, ο Σοστακόβιτς σχολίασε: «Η δική μου έννοια της νίκης δεν είναι βίαιη. Είναι πιο σωστό να την ερμηνεύσω σαν τη νίκη του φωτός εναντίον του σκοταδιού, της ανθρωπότητας εναντίον της βαρβαρότητας, της λογικής εναντίον της αντίδρασης».
Το μέρος αυτό ξεκινάει περιγράφοντας μουσικά τους ανθρώπους να εργάζονται τον καιρό της ειρήνης· είναι γεμάτοι ελπίδα κι ευτυχία, όταν ξαφνικά τους καλύπτουν τα τύμπανα του πολέμου. Η μουσική παρελαύνει, πολεμάει και αντιστέκεται. Η νίκη δεν έρχεται εύκολα. Ο Σοστακόβιτς ξεκινάει με την ίδια τυμπανοκρουσία από τα τύμπανα της ορχήστρας με την οποία κατέληξε το αργό τρίτο μέρος και προσθέτει σταδιακά κι άλλα όργανα. Σιγά-σιγά η μουσική προχωράει προς την κατάληξη, με σαλπίσματα και κύμβαλα. Μπαίνει δυναμικά σε ένα ζωηρό ντο ματζόρε, τη χαρούμενη τονικότητα της νίκης. Ωστόσο, οι τελευταίες συγχορδίες σ’ αυτή την πιο λαμπρή τονικότητα περιέχει έναν θλιβερό απόηχο. Δεδομένης της ζοφερής πραγματικότητας, της αφάνταστης δυστυχίας του πολέμου, δεν είναι δυνατόν η συμφωνία να τελειώσει απλώς θριαμβευτικά.
Σοβιετικός αεραμυνίτης αγοράζει εισιτήριο για την συναυλία
Ο Σοστακόβιτς συνέθεσε το μεγαλύτερο μέρος της συμφωνίας ενώ βρισκόταν πολιορκημένος στο Λένινγκραντ. Παρά τις αντιρρήσεις του, η Σοβιετική κυβέρνηση απομάκρυνε τον Σοστακόβιτς και την οικογένειά του, μαζί με άλλους καλλιτέχνες, μερικούς μήνες μετά τον αποκλεισμό. Η Συμφωνία του Λένινγκραντ παίχτηκε στις 9 Αυγούστου 1942, στην πολιορκημένη γενέτειρά του. Η παρτιτούρα ρίχτηκε από αέρος, περνώντας πάνω από τις γραμμές των Ναζί. Η ορχήστρα είχε απομείνει με μόλις 15 μουσικούς, οπότε κλήθηκαν κι άλλοι από το μέτωπο.
Μια κλαρινετίστρια σ’ αυτή την ιστορική εκτέλεση, η Γκαλίνα Λελιούχινα, θυμάται τις πρόβες: «Κάλεσαν απ’ το ραδιόφωνο όσους μουσικούς ζούσαν. Εγώ περπατούσα με δυσκολία. Ήμουν άρρωστη από σκορβούτο και τα πόδια μου με πονούσαν πολύ. Αρχικά, ήμαστε μόνο εννιά, αλλά ύστερα άρχισαν να έρχονται κι άλλοι. Τον μαέστρο, τον Έλιασμπεργκ, τον έφεραν πάνω σε έλκηθρο, γιατί ήταν πολύ εξασθενημένος από την πείνα».
Εκείνο το βράδυ η αίθουσα ήταν γεμάτη. Τα παράθυρα και οι πόρτες έμειναν ανοιχτά, για να ακούν όσοι βρίσκονταν απέξω. Η μουσική μεταδόθηκε στους δρόμους και στο μέτωπο για να εμπνεύσει όλο το έθνος. Ο Κόκκινος Στρατός φρόντισε να ματαιώσει τα σχέδια των Γερμανών να αποδιοργανώσουν την εκτέλεση βομβαρδίζοντάς τους προηγουμένως, έτσι ώστε να επικρατήσει ησυχία για δυο ώρες, όσο χρειαζόταν για να ολοκληρωθεί η συναυλία.
Η επιζήσασα του αποκλεισμού Ιρίνα Σκριπάχεβα θυμάται: «Αυτή η συμφωνία είχε τεράστιο αντίκτυπο επάνω μας. Ο ρυθμός προκάλεσε ένα αίσθημα ανάτασης, έξαρσης… Την ίδια στιγμή, νιώθαμε τον τρομακτικό ρυθμό των γερμανικών ορδών. Ήταν αξέχαστο και συγκινητικό».
Πάνος Τομαράς
O Πάνος Τομαράς είναι μουσικός και μεταφραστής. Ως μπασίστας σήμερα κατοικοεδρεύει στους Swing Shoes, στους Happy Dog Project, στους Rosewodd Brothers, Maximum High και στους Βabi Bone Project, ενώ στο παρελθόν συμμετείχε στα θρυλικά πλέον συγκροτήματα των Honeydive, των Engine V και των Earthbound.
Πάνος Τομαράς
O Πάνος Τομαράς είναι μουσικός και μεταφραστής. Ως μπασίστας σήμερα κατοικοεδρεύει στους Swing Shoes, στους Happy Dog Project, στους Rosewodd Brothers, Maximum High και στους Βabi Bone Project, ενώ στο παρελθόν συμμετείχε στα θρυλικά πλέον συγκροτήματα των Honeydive, των Engine V και των Earthbound.
Πάνος Τομαράς
O Πάνος Τομαράς είναι μουσικός και μεταφραστής. Ως μπασίστας σήμερα κατοικοεδρεύει στους Swing Shoes, στους Happy Dog Project, στους Rosewodd Brothers, Maximum High και στους Βabi Bone Project, ενώ στο παρελθόν συμμετείχε στα θρυλικά πλέον συγκροτήματα των Honeydive, των Engine V και των Earthbound.
