Στις 19 Οκτωβρίου αποχώρησε από αυτό τον κόσμο ο Phil Chess. Αν υπάρχει ζωή μετά θάνατον, που ορθολογικά αμφιβάλλω, το κλισέ θα έλεγε πως θα βρίσκεται κάπου και θα συζητάει με τον Muddy Waters, τον Little Walter, τον Sonny Boy Williamson και όλους τους άλλους γίγαντες του ηλεκτρικού blues. Και γι’ αυτό αμφιβάλλω. Δεν ήταν από το ίδιο φύραμα. Ο Chess δεν ήταν μουσικός. Συνιδρυτής, μαζί με τον αδερφό του Leonard, της περίφημης πλέον Chess Records είναι και συνυπεύθυνος για την εξάπλωση του ήχου των blues σε όλο τον πλανήτη. Είναι πιθανόν πως χωρίς το επιχειρηματικό δαιμόνιο των δύο αδερφών, την καλή ανάγνωση της εποχής και κάποια γυρίσματα της τύχης, το RnR να μην ήταν όπως το ξέρουμε σήμερα.
Γεννήθηκε στην Πολωνία ως Fiszel Czyż το 1921 και άλλαξε το επώνυμό του σε Chess μετανάστης πια στις Η.Π.Α. Ο ίδιος και ο αδελφός του, όπως άλλωστε έχει δηλώσει, δεν είχαν καμία σχέση με τη μουσική. Ενεπλάκησαν με αυτήν για καθαρά κερδοσκοπικούς λόγους. Ο Phil ακολούθησε τον αδελφό του όταν, το 1947, ο Leonard αγόρασε ένα μερίδιο μιας μικρής εταιρείας δίσκων που άκουγε στο όνομα Aristocrat. Η μικρή αυτή μεταπολεμική επένδυση των δύο αδελφών έμελλε να γίνει το διαβατήριο για πολλούς μουσικούς προς την αναγνωρισιμότητα και ο τρόπος για να φουσκώσει ο τραπεζικός λογαριασμός των Chess. H Aristocrat γρήγορα περιήλθε στα χέρια τους και, ως φυσικό επακόλουθο, μετονομάστηκε σε Chess Records. Η εταιρεία ξεκίνησε να τυπώνει, σε λίγες κόπιες, jazz δίσκους και μικρής εμβέλειας φωνητικά συγκροτήματα doo woop. Παρόλα αυτά, η μεγάλη της έκρηξη ήταν όταν συμπεριέλαβε στο ρόστερ της καλλιτέχνες του blues.
Η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929-33 δεν είχε πλήξει μόνο τους κατοίκους των πόλεων. Οι μετακινήσεις πληθυσμών στην αμερικάνικη ύπαιθρο ήταν συνεχείς, βίαιες και απότομες. Ανάμεσα στις εκατοντάδες χιλιάδες που εγκατέλειπαν την χειμασμένη ύπαιθρο για να αναζητήσουν την τύχη τους στις μεγαλουπόλεις, ήταν και εκείνοι οι διασκεδαστές της υπαίθρου, μουσικοί του blues, του honky tonk, του ragtime. Το Σικάγο συγκέντρωσε μια ολόκληρη κοινότητα τέτοιων περιπτώσεων μεταξύ των οποίων ο νεαρός McKinley Morganfield, ένας κιθαρίστας και τραγουδιστής των blues που κυκλοφορούσε στην πόλη με το προσωνύμιο Muddy Waters.
Μετά την πρώτη κυκλοφορία της Chess, ένα δίσκο του σαξοφωνίστα Gene Ammons να παίζει το στάνταρντ My Foolish Heart, τα αδέρφια αποφάσισαν να ρισκάρουν παραχωρώντας για λίγες ώρες το στούντιο στον νεαρό Muddy προκειμένου να ηχογραφήσει το σινγκλ Walking Blues με το Rolling Stone στη δεύτερη πλευρά. Αν και ο νεαρός μπλουζίστας δεν είχε εγκαταλείψει ακόμη το ύφος του αγροτικού νότου (η ηχογράφηση θυμίζει έντονα Son House), ήδη η μετατόπιση του ήχου προοικονομεί την έλευση του ηλεκτρικού ήχου. Η σκηνή του Σικάγο που έκανε διάσημο το blues σε όλο τον κόσμο, οφείλει την ύπαρξή της στους αδελφούς Chess. Ο Howling Wolf, o Muddy Waters, η Etta James, ο Βο Didley, o Little Walters, o Chuck Berry και πλήθος άλλων μουσικών δημιούργησαν αυτό τον υβριδικό ήχο που έχει μεν την αγριάδα και τον ρυθμικό παλμό της υπαίθρου, πλην όμως εξηλεκτρισμένο και βουτηγμένο, όχι πια στη λάσπη, αλλά στο καυσαέριο. Αυτή η μαγιά, όταν φούσκωσε, έδωσε πολύ ψωμί. Από τους Stones μέχρι τους White Stripes.
Ωστόσο, δεν θα μπορούσα, στο πρώτο μου κείμενο στο Merlin’s, να μην αρχίσω και λίγη γκρίνια. Είναι άλλωστε στο καταστατικό. Η προσφορά των δύο Chess είναι αδιαμφισβήτητη. Η ποπ μουσική δεν θα ήταν η ίδια χωρίς τις κυκλοφορίες τους. Οι ίδιοι, όπως έχουν δηλώσει, δεν είχαν ιδέα από μουσική. Τα κίνητρά τους ήταν καθαρά εμπορικά. “Αν βάλεις τη μουσική κλίμακα στον τοίχο και μου ζητήσεις να σου δείξω το ντο-ρε-μι, δεν θα ξέρω” ομολογεί ο Phil Chess. Η ανάγκη για εμπορική επιτυχία, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δισκογραφικές εταιρείες, η ανάδειξη της μαζικής κουλτούρας ως κυρίαρχης πολιτισμικής γλώσσας μοιραία επέφεραν ένα είδος μουσικής τυποποίησης. Το ηλεκτρικό bluesσήμερα -ελέω και Chess Records- είναι συνώνυμο της δωδεκάμετρης φόρμας, της τυποποιημένης δομής. Σήμερα, όταν μιλάμε για bluesέχουμε λίγο πολύ στο μυαλό μας δύο πράγματα. Είτε μια ηλεκτρική μπάντα που παίζει μια κλειστή φόρμα όπου οι στίχοι είναι περίπου διακοσμητικοί και όλοι περιμένουν τα σόλο του κιθαρίστα, είτε αργό λίκνισμα με ολίγον μπαλαμούτι σε εφηβικά πάρτι. Στην πραγματικότητα, αυτή η λαϊκή μουσική των αφροαμερικανών έχει έναν πολυδαίδαλο μουσικό πλούτο τον οποίο, για να ανακαλύψει κάποιος, πρέπει να πάει πολύ πίσω, στα χρόνια πριν η δισκογραφία τυποποιήσει τις μουσικές γλώσσες.
Παρόλα αυτά, η προσφορά του Phil Chess δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Εκείνος και ο αδερφός του μας έδωσαν πολλές μνημειώδεις ηχογραφήσεις. Έδωσαν το λίπασμα πάνω στο οποίο άνθισε η ποπ ηλεκτρική μουσική στο β’ μισό του 20ού αιώνα αλλά και μέχρι σήμερα. Ο Phil Chess πέθανε πλήρης ημερών, σε ηλικία 95 ετών. Τελικά, ο Jerry Lee θα κλείσει την πόρτα.
(στην πρώτη φωτογραφία οι αφοι Chess, αριστερά ο Phil και δεξιά ο Leonard, και στη δεύτερη ο Muddy Waters)
Johnie Thin
Ο Johnie Thin (Γιάννης-Ιόλαος Μανιάτης) γεννήθηκε ακριβώς ένα χρόνο πριν πεθάνει ο Furry Lewis. Ζει φανατικά στην Κυψέλη. Μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στη διδασκαλία, το γρατζούνισμα χορδών, την ακρόαση δίσκων, την ανάγνωση, το σκύλο και το κορίτσι του. Είναι ο πρώτος εκπαιδευτικός διεθνώς που τραγουδάει με φωνή σίστρε.
Johnie Thin
Ο Johnie Thin (Γιάννης-Ιόλαος Μανιάτης) γεννήθηκε ακριβώς ένα χρόνο πριν πεθάνει ο Furry Lewis. Ζει φανατικά στην Κυψέλη. Μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στη διδασκαλία, το γρατζούνισμα χορδών, την ακρόαση δίσκων, την ανάγνωση, το σκύλο και το κορίτσι του. Είναι ο πρώτος εκπαιδευτικός διεθνώς που τραγουδάει με φωνή σίστρε.
