Γράφει ο Αντώνης Ζήβας

Στις αρχές της δεκαετίας του '60, το rock ’n’ roll έχει κυριεύσει τα νεανικά πλήθη σε Βρετανία και Η.Π.Α. Η μουσική εκτός από μέσο έκφρασης γίνεται και μέσο διάδοσης ιδεών, μέσο διαμαρτυρίας και καταγγελίας ενός γερασμένου και σάπιου συντηρητικού κόσμου. Η υπόλοιπη Ευρώπη απλά χάσκει παρακολουθώντας. Αλλά στη Δυτική Γερμανία υπήρχαν Αγγλικές και Αμερικάνικες αεροπορικές βάσεις. 

Όντας ο τόπος της νίκης των συμμαχικών δυνάμεων, η Δυτική Γερμανία φιλοξενούσε χιλιάδες αγγλόφωνων στρατιωτών, κι έτσι το ραδιόφωνο γρήγορα στράφηκε στο rock ‘n’ roll. 

 Τα μεταπολεμικά παιδιά της Δυτικής Γερμανίας έμαθαν αγγλικά από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση: όλα τους είχαν αμερικάνικη προφορά. Έβλεπαν όμως και τα τεράστια αμερικάνικα αμάξια που οδηγούσαν οι φαντάροι στις άδειές τους, μαθαίνοντας σιγά-σιγά να αγαπούν το όλο στυλ. Έμαθαν να αγαπούν τις τσίχλες, την κόκα-κόλα, τα τζiν κι ό,τι άλλο αμερικάνικο τους φαινόταν καλό. 

Όπως κι η Ιαπωνία, η Δυτική Γερμανία μετά τον πόλεμο δέχτηκε τόση πολλή διεθνή βοήθεια που η κουλτούρα των αρωγών άφησε αναπόφευκτα βαρύ το αποτύπωμά της στους ανθρώπους.  

Στο τέλος της δεκαετίας του '60 ο ψυχρός πόλεμος βρίσκεται στο απόγειο του. Ο γεωπολιτικός, ιδεολογικός και οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ των δυο υπερδυνάμεων ΗΠΑ και ΕΣΣΔ κυβερνά τον πλανήτη και ο φόβος για ένα νέο παγκόσμιο,  πυρηνικό αυτή τη φορά, ολοκαύτωμα είναι διάχυτος, είκοσι μόλις χρόνια μετά τη φρίκη του B' Παγκοσμίου Πολέμου.

O πόλεμος στο Βιετνάμ αιμορραγεί τη νεολαία των ΗΠΑ, ενώ πιο πριν η επανάσταση στην Ουγγαρία έχει συνθλιβεί κάτω από τις ερπύστριες των σοβιετικών τανκς. 

 Αυτή η ζοφερή πραγματικότητα ήταν η αφορμή ώστε ένα νέο, νεανικό κυρίως, επαναστατικό κίνημα να αρχίσει να αμφισβητεί στην αρχή και, στη συνέχεια, να έρχεται σε καθολική ρήξη με το υπάρχον σύστημα που είχε χωρίσει τον πλανήτη σε δύο στρατόπεδα. 

Και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού χιλιάδες νέες και νέοι άρχισαν να αρνούνται το συντηρητισμό (θρησκεία, πατριωτισμός, σεβασμός στην εξουσία) και τις θεμελιακές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δομές του κυρίαρχου συστήματος, έχοντας ως  βάση ένα νέο αντισυστημικό πρόταγμα, μέσα από τη σεξουαλική απελευθέρωση, την ισότητα των φίλων , τον αντικαπιταλιστικό και αντιπολεμικό αγώνα. Φέρνοντας στο προσκήνιο νέες καταστάσεις γεμάτες φαντασία από τη πολιτική σκέψη, τη κριτική της καθημερινής ζωής,  έως τις ενδυματολογικές επιλογές και  τις τέχνες. Ανάμεσα στις τέχνες και η μουσική όπου το rock ‘n’ roll αποκτά πολύ περισσότερο νόημα από τη διασκέδαση και μόνο. 

Ας γυρίσουμε όμως στη (τότε) Δυτική Γερμανία…

Η Γερμανία ήταν το επίκεντρο της σύγχρονης πειραματικής μουσικής και ο Karlheinz Stockhausen, ο σπουδαιότερος σύγχρονος συνθέτης, ζούσε ανάμεσά τους. Γεννημένος το 1928, ο Stockhausen ήταν συνεχιστής μιας αρχαίας, πολύμορφης παράδοσης. Είχε μαθητεύσει δίπλα στο Γάλλο μυσταγωγό Olivier Messiaen και ανδρώθηκε μαζί με την νέα γενιά πειραματικών συνθετών όπως ο Pierre Boulez, ο Karel Goeyvaerts κι ο John Cage. Ο Stockhausen ήταν διορατικός σε όλα του. 

Το μυαλό του έβλεπε και τα αυτιά του άκουγαν πράγματα με αρκετά διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι συνηθιζόταν. Ήδη από το 1958 πειραματιζόταν με την αλλόκοτη διάταξη μουσικών και κοινού στις συναυλίες. Μερικές φορές το κοινό κύκλωνε τους μουσικούς κι άλλοτε υπήρχαν φράγματα από ηχεία που έδιωχναν τη μουσική από το κοινό.

 Το 1960 παρουσίασε το σκανδαλώδες ηλεκτρονικό μουσικό έργο Kontakte, το οποίο ακούγεται τρομακτικά μοντέρνο ακόμα και σήμερα. Αν και απείχε μια επταετία από την εμφάνιση του πρώτου synthesizer, ο Stockhausen δημιούργησε έναν ήχο τόσο βίαιο, κρουστικό και ζαλιστικό που ακόμα και ο Boulez, ο συνάδελφός του, έμεινε αποσβολωμένος.

 Καθώς προχωρούσε η δεκαετία του ’60, ο Stockhausen αποτελούσε σύμβολο για όλους τους φιλόδοξους νέους καλλιτέχνες της Δυτικής Γερμανίας. Η άγρια μουσική του ταξίδευε στη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο και το Παρίσι και διεκδικούσε μια θέση στη διεθνή καλλιτεχνική σφαίρα για κάθε Γερμανό συνάδελφό του.

Ωστόσο, παρόλο που ο Stockhausen επηρέασε σε βάθος τους νέους καλλιτέχνες, υπήρχε ακόμα το ζήτημα του εδώ-και-τώρα. Η πειραματική μουσική ήταν μια χαρά, αλλά όλοι συνέχισαν να στρέφονται στο rock ‘n’ roll για την άμεση ικανοποίηση και την γρήγορη διασκέδαση στους χορούς των σαββατόβραδων. Και μόλις οι δυτικογερμανοί έμαθαν να παίζουν pop μουσική, κλήθηκαν επίσης να μάθουν πώς να την αφομοιώνουν πραγματικά μέσα στην καθημερινή κουλτούρα τους, αντί να μιμούνται απλώς τα αγγλικά και αμερικάνικα συγκροτήματα.

Αν η Δυτική Γερμανία ήθελε να αποφύγει την απόλυτη κυριαρχία της εισαγόμενης κουλτούρας, τότε ο κόσμος έπρεπε να πράξει ταχύτατα και αναλόγως.

Η μετάβαση όμως από την κατάσταση του rock ‘n’ roll ακροατή σ’ αυτήν του rock ‘n’ roll καλλιτέχνη δεν ήταν καθόλου απλή υπόθεση. Και για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του ’60, ήταν μια μετάβαση που οι δυτικογερμανοί αδυνατούσαν να πραγματοποιήσουν.

 Το 1965 ο Edgar Froese, που αργότερα θα ηγείτο των Tangerine Dream, έπαιζε κλασικά χιτάκια όπως το “In The Midnight Hour” τρεις φορές κάθε νύχτα στο παρισινό κλαμπ του Johnny Halliday, “επειδή ήταν το καλύτερο τραγούδι στο ρεπερτόριό μας”. Αλλά ο Froese δεν ήταν ακόμα ο αρχετυπικός krautrocker. Δεν αναζητούσε ακόμα έναν αληθινό γερμανικό ήχο. Ήταν ένας μουσικός εργάτης σε μια rock ‘n’ roll μπάντα, σε μια εποχή που οι περισσότεροι από τους μετέπειτα kraut αστέρες δεν ασχολούνταν καν με την pop. 

Tην ίδια χρονιά, ο μελλοντικός ηγέτης των Can, Holger Czukay, έπαιζε χορευτική μουσική στον ελεύθερό του χρόνο ως κιθαρίστας και ακορντεονίστας (!) των Jetliner, ενώ παράλληλα μαθήτευε δίπλα στον Stockhausen. Σε αυτό το στάδιο όμως, δεν είχαν εμφανιστεί ακόμα οι πρώτες απόπειρες συμφιλίωσης του μαύρου τελετουργικού χορού του rock ‘n’ roll και των γλυκών pop μελωδιών με το λευκό διανοουμενισμό της μεταπολεμικής Δυτικής Γερμανίας. 

Πολλοί από τους μετέπειτα kraut ηγέτες είχαν ήδη απορρίψει την pop και το rock ‘n’ roll ως παιδική μουσική – διασκεδαστική μεν, αλλά εν τέλει αναλώσιμη σε σχέση με την πραγματική τέχνη.

Σε πολιτικό επίπεδο, στη Δυτική Γερμανία είχε αναπτυχθεί ένα ισχυρό φοιτητικό κίνημα με σαφή αντικαπιταλιστική όσο και αντιμπεριαλιστική δράση εναντίον των πυρηνικών εξοπλισμών. Παράλληλα δημιουργήθηκαν και οι πρώτες κομμούνες όπως η Kommune 1 στο Βερολίνο, η  Kronwinkl και η Amon Duul στο Μόναχο (η οποία λίγο αφότου ξεκίνησε, μετασχηματίστηκε σε μουσική κομμούνα). Μέσα από αυτές τις κομμούνες ξεπήδησε ένα νέο μουσικό κίνημα άμεσα συνδεδεμένο με το πολιτικό κλίμα της εποχής,  το οποίο ο μουσικός βρετανικός τύπος ονόμασε μάλλον ειρωνικά Krautrock.*

Το Krautrock σαν είδος, θα μπορούσα να πω ξεκίνησε από το  φεστιβάλ  μουσικής του Έσεν, το 1968  και την ίδια χρονιά, οι Hans-Joachim Roedelius (Cluster, Harmonia), Klaus Schulze (Tangerine Dream)  και Conrad Schnitzler δημιούργησαν τη “Λέσχη Ελεύθερης Τέχνης Zodiac” μέσα από την Kommune 1  του Βερολίνου, η  οποία βοήθησε στην εξάπλωση της εκκολαπτόμενης σκηνής   στη νεολαία, ενώ σύμφωνα με τις πρακτικές της, οι μουσικοί διένειμαν τους δίσκους τους δωρεάν σε διάφορα φεστιβάλ ελεύθερης τέχνης.

Ο  John Weinzierl, κιθαρίστας των Amon Duul II  και ένας εκ των ιδρυτών της κομμούνας  Amon Duul λέει χαρακτηριστικά σε μια συνέντευξη του: «Βρισκόμασταν πράγματι στο επίκεντρο του τότε φοιτητικού και μαθητικού  κινήματος. Παίζαμε σε κάμποσες από τις πολιτικού χαρακτήρα συνελεύσεις και τις καταλήψεις σε πανεπιστήμια και ακαδημίες και κάπως έτσι ξεκινήσαμε. Όταν παίξαμε στο Βερολίνο, ζήσαμε μαζί με την Kommune 1 – αν και σε εκείνες τις μέρες συνήθως ζούσαμε μαζί με τις τοπικές πολιτικές κοινότητες σπουδαστών σε οποιαδήποτε πόλη κι αν παίζαμε. Ήμασταν μια μεγάλη και σπουδαία οικογένεια και παίξαμε πολλές συναυλίες μαζί. Τότε βέβαια όλοι οι μουσικοί συνήθιζαν να ενισχύουν και να βοηθούν ο ένας τον άλλον. Κακές συνήθειες όπως οι support μπάντες να λαμβάνουν λιγότερα λεφτά και ανάλογες καταστάσεις ήρθαν αργότερα, όταν μπλέχτηκαν στη μέση οι φασίστες του χρήματος» .

 Οι μουσικοί του ρεύματος προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον παραδοσιακό τρόπο δημιουργίας τραγουδιών και μελωδιών της rock μουσικής της Αμερικής και της Αγγλίας, ενώ κάποιοι από αυτούς οδηγήθηκαν προς πιο μηχανικούς και ηλεκτρονικούς ήχους εξερευνώντας και πειραματιζόμενοι με τα πρωτοεμφανιζόμενα synths. 

Το βασικό συστατικό που χαρακτηρίζει τα συγκροτήματα της σκηνής είναι η προσπάθεια σύνθεσης μουσικής που βασιζόταν μεν στο «κλασσικό» αγγλο-αμερικανικό πρότυπο της rock ‘n’ roll μουσικής αλλά με ταυτόχρονη διάθεση να αποστασιοποιηθούν από τα blues  και να επενδύσουν σε περισσότερο γερμανικές επιρροές και πηγές.

Ο χαρακτηριστικός ήχος του Krautrock ήταν rock μουσική με “κλασσικά” όργανα (κιθάρα, μπάσο, ντραμς) πλαισιωμένη με  πρώιμα ηλεκτρονικά όργανα, δείγματα ήχων, αναλύσεις θορύβου  και μελωδίες, ενώ πολλές φορές τα τραγούδια ήταν δομημένα κατά έναν «υπνωτικό» τρόπο πάνω στον οποίο αργότερα  βασίστηκε κατά κύριο λόγο η ambient μουσική της δεκαετίας του ’90.

Η σκηνή του Krautrock έβαλε τα θεμέλια και επηρέασε όσο καμία άλλη την εξέλιξη του πειραματικού rock και της ηλεκτρονικής μουσικής   ενώ ήταν  η “μήτρα”  για την έλευση του new wave και του post punk. 

Εμφανίστηκαν σπουδαία συγκροτήματα όπως οι NEU!,υπεύθυνοι για τον “motorik” ρυθμό (ένα  μινιμαλιστικό ρυθμό 4/4 που  δημιουργεί την εντύπωση ότι το αποτέλεσμα είναι βαρετό και μονότονο, αλλά το ηχητικό αποτέλεσμα προκαλεί στον ακροατή την αίσθηση μιας συνεχούς και συγκεκριμένης εμπρόσθιας κίνησης που πολλές φορές παρομοιάζεται με τον ήχο οδήγησης σε αυτοκινητόδρομο) . Οι Kraftwerk με το άλμπουμ τους  Autobahn, να αποτελεί την πρώτη απόπειρα στη synthpop, ενώ επάνω του έχει βασιστεί και  η σκηνή του techno. Ακόμη, εισήγαγε για πρώτη φορά τον απαλλαγμένο από κάθε αίσθημα, τρόπο τραγουδίσματος sprechgesang (το τραγούδι απαγγελία).

Οι Can περιέγραφαν την μπάντα τους ως μια αναρχική κοινότητα και δημιουργούσαν μουσική περισσότερο μέσα από αυτοσχεδιασμό και επεξεργασία του ηχογραφημένου υλικού, (θεωρούνται από πολλούς ίσως το καλύτερο από τα συγκροτήματα του  Krautrock και από τα πιο σημαντικά στο χώρο της πειραματικής μουσικής, στη πρόσφατη μουσική ιστορία).

 Οι Amon Duul II, οι Cluster , οι  Harmonia, οι Faust, οι Popol Vuh (οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν συνθεσάιζερ για να δημιουργήσουν τη μουσική που αργότερα ονομάστηκε kosmische musik), οι Tangerine Dream (οι πρώιμες δουλειές τους με tape loops και άλλους επαναλαμβανόμενους ήχους ήταν από τα πρώτα δείγματα της επερχόμενης τεχνολογίας του sequencer), οι Ash Ra Tempel, οι Novalis, οι Cosmic Jokers  και αρκετά ακόμη, έφεραν μια νέα επανάσταση στη μουσική και στην έκφραση της μουσικής δημιουργίας που ήταν ταυτόχρονα υπεύθυνη για την ανάπτυξη της μουσικής τεχνολογίας, το ρυθμό και την εξέλιξη της σύγχρονης μουσικής.

Ναι, η Γερμανία είχε ανάγκη από rock ‘n’ roll. Δημιούργησε τη δική της σκηνή και ανέδειξε μια γενιά σπουδαίων και πρωτοποριακών μουσικών, μέσα σε συνθήκες σύγκρουσης με το ναζιστικό παρελθόν και το «δημοκρατικό» παρόν της τότε γερμανικής κοινωνίας.

 

Ενδεικτική δισκογραφία:

 

NEU! “NEU ‘75” (1975 Brain records)

Can “Tago Mago” (United Artists records , 1971)

Kraftwerk “Autobahn” (Phillips records 1974)

Tangerine Dream “Phaedra” (Virgin records 1973)

Amon Duul II “Phallus Day”( Repertoire records 1969)

Cluster “Cluster” (Phillips records 1971)

Faust “Faust so far” ( polydor records 1972)

Guru Guru “Känguru” (Phillips records 1972)

Ash Ra Tempel “Ash Ra Tembel” (ohr records 1971)

Embryo “Opal” (Ohr records 1970)

Harmonia “Musik Von Harmonia” (Brain records 1974)

Popul Vuh “Affenstunde” (Liberty records 1970)

Conrad Schnitzler “Rot” (Ohr records 1973)

Novalis “Banished Bridge” (Brain records 1973)

Cosmic Jokers “Galactic Supermarket” ( Phillips records 1974)

 

*Η λέξη kraut προέρχεται από τη προσβλητική λέξη «the krauts» (λάχανα)  που χρησιμοποιούν στην Αγγλία όταν αναφέρονται σε κάποιο άτομο γερμανικής καταγωγής και προκύπτει από τη γερμανική λέξη sauerkraut – λάχανο τουρσί, (ένα τυπικό γερμανικό φαγητό).

Στο κείμενο περιέχονται αποσπάσματα από το πρώτο κεφάλαιο του (θρυλικού) βιβλίου του Julian Cope: Krautrocksampler: One Head’s Guide to the Great Kosmische Musik – 1968 Onwards, που εκδόθηκε από τον ίδιο το 1995 στη Μεγάλη Βρετανία. 

Μεταφράστηκε από τον agesilaus santander, (έτσι για τη φάση) και τυπώθηκε σε λίγα αντίτυπα το Νοέμβριο του ’14 για να συνοδεύσει την προβολή του ντοκιμαντέρ Krautrock: The Rebirth of Germany που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του πολιτικού καφενείου της συνέλευσης για την κυκλοφορία των αγώνων (https://skya.espiv.net/).