γράφει ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΖΕΛΙΑΝΑΙΟΣ
Λίγες είναι οι περιπτώσεις όπου μπόρεσε κάποιος μέσα σε μισή ώρα κινηματογραφικού χρόνου να συμπυκνώσει την ουσία του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας, του μίσους για το διαφορετικό. Και αυτό, όχι στην αναμενόμενη περίπτωση μιας κοινωνικής-δραμματικής ταινίας, αλλά σε μια σειρά επιστημονικής φαντασίας. Στο αριστουργηματικό The Eye of the Beholder (το καλύτερο ίσως επεισόδιο από τα περίπου 150 της πρώτης, κλασικής περιόδου του περιβόητου The Twilight Zone που ξεκίνησε το 1959 και κράτησε μέχρι το 1964) αυτό επιτυγχάνεται μεγαλοπρεπώς. Και αξίζει να το θυμηθούμε.
Η αξία της Ζώνης του Λυκόφωτος νομίζω ότι είναι περιττό να αναλυθεί σε βάθος. Το έχουν κάνει άλλοι καλύτερα από μένα. Πατώντας στη δεκαετία του ’50, όπου ο κόσμος προσπαθεί να συνέλθει απ’τα τραύματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά με φόντο την κατάκτηση του διαστήματος και την αλματώδη εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας που αφενός πρόσφερε και αφετέρου άρχισε να καταδυναστεύει τον άνθρωπο, το Twilight Zone κατάφερε αρκετά ικανοποιητικά να αποφύγει την παγίδα του Ψυχρού Πολέμου, αγνόησε τις συχνά γελοίες υπερβολές των science fiction b-movies των 50s και, τελικά, οικοδόμησε μια μορφή επιστημονικής φαντασίας με επίκεντρο τον άνθρωπο μέσα από την ευρηματικότητα των συγγραφέων του (ο δημιουργός της σειράς Rod Serling, αλλά και δυο μεγάλες μορφές του είδους, ο Charles Beaumontκαι ο Richard Matheson έγραφαν τα σενάρια του TZ).
Το The Eye of the Beholder, λοιπόν, είναι το έκτο επεισόδιο του 2ου κύκλου της σειράς και προβλήθηκε στις 11 Νοεμβρίου του 1960 από το δίκτυο CBS. Γράφτηκε από τον Serling, ενώ το σάουντρακ ανήκει στον Bernard Herrmann.
Ως προς την υπόθεση, μας μεταφέρει σε μια μελλοντική, δυστοπική κοινωνία όπου οι άσχημοι άνθρωποι δεν χωρούν. Σύμφωνα με τους νόμους του κράτους, όποιος είναι άσχημος έχει δικαίωμα να δοκιμάσει 11 φορές προκειμένου να αποκατασταθεί η περίπτωσή του και να μοιάζει σαν τους «φυσιολογικούς» ανθρώπους. Αν αποτύχει και στην ενδέκατη, τότε εξορίζεται σε μια ειδική περιοχή, σε ένα γκέτο όπου ζουν όλοι όσοι έχουν αποτύχει και που εμφανισιακά δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα της κοινωνίας.
Η Janet Tyler, η ηρωίδα του επεισοδίου, βρίσκεται στην τελευταία θεραπεία της στο δωμάτιο 307 ενός νοσοκομείου, με το πρόσωπό της καλυμμένο πίσω από χοντρές γάζες. Λίγο πριν την κρίσιμη αφαίρεση των επιδέσμων που θα αποκαλύψουν το τελικό αποτέλεσμα, θυμάται με μελαγχολία τη μέχρι τώρα βασανισμένη της ζωή: πώς οι κανονικοί άνθρωποι απέστρεφαν με αηδία το πρόσωπό τους κάθε φορά που την έβλεπαν, πώς τα παιδιά έτρεχαν τρομαγμένα στην θέα του φριχτού της προσώπου και πώς, από ένα σημείο και μετά, κλείστηκε στο σπίτι της με αποτέλεσμα να στερείται ακόμα και τα πιο απλά πράγματα στη ζωή. Μια βόλτα στη θάλασσα, το δροσερό αέρα να της χτυπάει το πρόσωπο, την ευεργετική ζεστασιά του ήλιου. Το νοσηλευτικό προσωπικό και ο θεράπων ιατρός τη συμπονούν, αλλά δεν μπορούν να κάνουν τίποτα άλλο. Οι κανόνες του κράτους είναι απαράβατοι. Ακόμα και το παραμικρό δείγμα ενσυναίσθησης προς τον ασθενή ή απόκλισης από την ψυχρή εφαρμογή της επιστήμης και των πρωτοκόλλων απαγορεύεται, και μπορεί να τους προσάψει την κατηγορία της προδοσίας. Όπου να’ ναι οι επίδεσμοι θα αφαιρεθούν και, αν και αυτή τη φορά δεν υπάρχει αποτέλεσμα, η εξορία στο γκέτο των δύσμορφων θα είναι η αναπόφευκτη κατάληξη.
Μέχρι εδώ, το πρώτο επίπεδο ανάγνωσης αφορά την έλλειψη ανεκτικότητας στην ανθρώπινη εμφάνιση. Και σε αυτό το σημείο εμφανίζεται η εξέλιξη που εισάγει το ευρύτερο πολιτικό στοιχείο στην ιστορία μας. Ο ηγέτης του κράτους πρόκειται να απευθύνει διάγγελμα προς το λαό του και όλες οι τηλεοράσεις συντονίζονται σε αυτό. Μια ψιλόλιγνη, μαυροφορεμένη φιγούρα, με εμφανείς αναφορές στον Γκέμπελς (ως προς το ύφος, την κινησιολογία, τον τρόπο που μιλάει, αλλά και τη χροιά της φωνής του) κάνει τα πράγματα σαφή μιλώντας με πάθος, αυστηρότητα και στόμφο για το πνεύμα που διαπνέει την ιδανική, κατ’ αυτόν, κοινωνία. Και με τα λόγια του ακόμα περισσότερο:
«Καλησπέρα, κυρίες και κύριοι. Απόψε, θα σας μιλήσω για την ένδοξη "συμμόρφωση". Για την απόλαυση και την ικανοποίηση από την ενοποιημένη κοινωνία μας».
Και πιο κάτω…
«Τώρα ξέρουμε ότι πρέπει να υπάρχει ένας κοινός σκοπός, ένας ενιαίος κανόνας, μια ενιαία προσέγγιση, μια ενιαία οντότητα ανθρώπων, μια ενιαία αρετή, μια ενιαία ηθική, μια ενιαία φιλοσοφία από την κυβέρνηση. Πρέπει να αποκόψουμε όλα αυτά που είναι διαφορετικά, σαν μια καρκινώδη βρωμιά!»
Και καταλήγει…
«Είναι ουσιαστικό, για αυτή την κοινωνία, όχι μόνο να έχουμε έναν κανόνα αλλά και όλοι να προσαρμοζόμαστε σ' αυτόν! Οι διαφορές μας αποδυναμώνουν! Οι παραλλαγές μας καταστρέφουν! Η έλλειψη αυτού του κανόνα κατέστρεψε τα έθνη. Συμμόρφωση, εκεί πρέπει να στρέψουμε τις προσπάθειές μας!
Η συμμόρφωση είναι το κλειδί για την επιβίωση!»
Ξέρουμε πια ότι δεν αφορά μόνο την εμφάνιση. Αφορά τα πάντα, όλα όσα αφορούν τη ζωή. Εμφάνιση, σκέψη, ηθική, πολιτική, ράτσα… TINA… There is no alternative!!! Ειδάλλως απομόνωση, εξοβελισμός, απόρριψη. Και όχι στην κοινωνία της ιστορίας μας αλλά και στην ανθρώπινη ιστορία συνολικά. Των 50ς, των 60ς, αλλά και του τώρα και του αύριο. Βρισκόμαστε στην αυγή των 60ς και το Eye of the Beholder ανοίγει ένα παράθυρο για τη σκέψη και τη δράση της πιο σημαδιακής δεκαετίας του 20ου αιώνα. Και όλα αυτά, μέσα από το κουτί της τηλεόρασης, ενός από τα πλέον ισχυρά εργαλεία όλων των καθεστώτων. Τι τραγική ειρωνεία!
Και τελικά, η αποκάλυψη που ολοκληρώνει το νόημα αλλά και συνοψίζει τον τίτλο του επεισοδίου. Και η κατακλείδα της ιστορίας από το στόμα του ίδιου του δημιουργού της: «Η ομορφιά βρίσκεται στα μάτια του θεατή. Και τώρα, και σε εκατό χρόνια, και σε αυτόν τον πλανήτη αλλά και οπουδήποτε στο σύμπαν υπάρχουν άνθρωποι. Lesson to be learned in the Twilight Zone».
Θανάσης Ζελιαναίος
Γεννήθηκα το 1973 και μέχρι τώρα παραμένω αθεράπευτα ερασιτέχνης σε όλα εκείνα τα πράγματα που κάνουν τη ζωή να έχει νόημα. Κινούμενος ανάμεσα στη μουσική και το σινεμά έχω το παράξενο χούι να βαριέμαι εύκολα, να αλλάζω ενδιαφέροντα αλλά πάντα να παραμένω εραστής των δυο παραπάνω τρόπων έκφρασης σε όλες τις μορφές της. Που και που γράφω και καμιά αράδα για όλα αυτά.
Θανάσης Ζελιαναίος
Γεννήθηκα το 1973 και μέχρι τώρα παραμένω αθεράπευτα ερασιτέχνης σε όλα εκείνα τα πράγματα που κάνουν τη ζωή να έχει νόημα. Κινούμενος ανάμεσα στη μουσική και το σινεμά έχω το παράξενο χούι να βαριέμαι εύκολα, να αλλάζω ενδιαφέροντα αλλά πάντα να παραμένω εραστής των δυο παραπάνω τρόπων έκφρασης σε όλες τις μορφές της. Που και που γράφω και καμιά αράδα για όλα αυτά.
Θανάσης Ζελιαναίος
Γεννήθηκα το 1973 και μέχρι τώρα παραμένω αθεράπευτα ερασιτέχνης σε όλα εκείνα τα πράγματα που κάνουν τη ζωή να έχει νόημα. Κινούμενος ανάμεσα στη μουσική και το σινεμά έχω το παράξενο χούι να βαριέμαι εύκολα, να αλλάζω ενδιαφέροντα αλλά πάντα να παραμένω εραστής των δυο παραπάνω τρόπων έκφρασης σε όλες τις μορφές της. Που και που γράφω και καμιά αράδα για όλα αυτά.
