Γράφει ο Μιχάλης Τζάνογλος
Δεν ήταν το πρώτο καλοκαίρι που ο μαύρος τραγουδιστής των gospel και ακτιβιστής Paul Robeson, σε συνεργασία με τον Pete Seeger, τη γυναίκα του Peggy Seeger, τον συγγραφέα Howard Fast και την ομάδα The People’s Artists, θα διοργάνωναν συναυλία λίγο πιο έξω από το Peekskill της Νέας Υόρκης. Για την ακρίβεια, θα ήταν η τέταρτη συναυλία σε αυτή την γραφική τοποθεσία. Οι ασήμαντες αντιδράσεις που υπήρξαν από κάτι νεοφασιστικές ομάδες και τους υπερσυντηρητικούς μικροαστούς της πόλης, δεν προκαλούσαν ιδιαίτερη ανησυχία. Κανείς ωστόσο δεν μπορούσε να προβλέψει αυτό που θα ακολουθούσε.
Η συναυλία είχε προγραμματιστεί για τις 27 Αυγούστου στις όχθες της λίμνης του Peekskill, ενός πανέμορφου τόπου που επισκέπτονταν πολλοί Νεοϋορκέζοι με τις οικογένειες τους το καλοκαίρι, είτε για διακοπές είτε για ολοήμερο πικνίκ. Οι υπερσυντηρητικοί του Peekskill δεν έβλεπαν με καλό μάτι τους διανοούμενους και τους εύπορους Εβραίους τουρίστες που συγκεντρώνονταν εκεί, αν και δεν έλεγαν όχι στα χρήματα που άφηναν οι τουρίστες και συνεπικουρούμενοι από τους νεοφασίστες της Αμερικάνικης Λεγεώνας ξεκίνησαν εκστρατεία για την ματαίωση της συναυλίας.
Η εφημερίδα Peekskill Evening Star κατήγγειλε τον Robeson λόγω της δήλωσης που είχε κάνει ότι “Η εποχή που η σιωπηρή ανοχή σήμαινε αποδοχή τελειώνει” και η εφημερίδα υπογράμμιζε ότι "το Peekskill δεν θέλει συγκεντρώσεις που υποστηρίζουν το σιδηρούν παραπέτασμα…”. Η εφημερίδα δημοσίευσε επίσης εμπρηστικά άρθρα διάφορων «νοικοκυραίων» αλλά και νεοφασιστών όπως του Vincent J. Boyle, του επικεφαλής της τοπικής Αμερικάνικης Λεγεώνας, οι οποίοι απειλούσαν με λιντσάρισμα όσους επιθυμούσαν να παρευρεθούν στη συναυλία.
Η πρόβλεψη ήταν ότι όπως κάθε χρόνο θα συγκεντρώνονταν 1.500 με 2.000 άτομα.
Οι Λεγεωνάριοι μαζί με διάφορους τραμπούκους, μεθυσμένους νεολαίους και «νοικοκυραίους», ένας όχλος από 5000 εξαγριωμένα άτομα, παρατάχθηκαν στις δυο πλευρές του δρόμου προπηλακίζοντας και βρίζοντας τον κόσμο που προσπαθούσε να φτάσει στο χώρο της συναυλίας. «Λιντσάρετε τους γαμημένους νέγρους», «Έξω οι βρωμοεβραίοι». Κάποιοι επιτέθηκαν με πέτρες στα αυτοκίνητα που προσπαθούσαν να περάσουν, άλλοι έστησαν οδοφράγματα από αυτοκίνητα, κοτρόνες και ό,τι άλλο βρήκαν. Και όλα αυτά κάτω από το απαθές βλέμμα της τοπικής αστυνομίας που υποτίθεται ότι θα επέβαλε την τάξη.
Τελικά μόνο διακόσια άτομα κατάφεραν να περάσουν και να βρεθούν στη λίμνη. Όμως κι εκεί επαναλήφθηκαν οι ίδιες σκηνές. Κάποιοι έβαλαν φωτιά σε ένα σταυρό στη πλαγιά ενός λόφου, κάποιοι άλλοι απειλούσαν κι έβριζαν. Όταν ένας αστυνομικός τους είπε «Μπορούμε να το κάνουμε με νόμιμο τρόπο», ένας πιτσιρικάς του απάντησε: «Δώστε μας πέντε λεπτά και θα ξεκάνουμε τους μπάσταρδους τους νέγρους». Κάποιος άλλος φώναξε: «Ας τελειώνουμε αυτό που άρχισε ο Χίτλερ». Άλλοι, πάλι κρατούσαν μια κρεμάλα με το ομοίωμα του Robeson. Οπλισμένοι με καδρόνια, πέτρες, κλομπ και σιδερολοστούς επιτέθηκαν στον κόσμο που παρακολουθούσε. Οι αμυνόμενοι σχημάτισαν τρεις σειρές από ανθρώπινη αλυσίδα για να προφυλάξουν τις γυναίκες και τα παιδιά που ήταν μαζί τους.
Κάποιοι πιο ψύχραιμοι παράγοντες της περιοχής που βρέθηκαν εκεί προσπάθησαν να αποκλιμακώσουν την ένταση. Κάποιος είπε, «Μπορεί να μη γουστάρω τα κουμμούνια αλλά αυτά τα πράγματα μου ανακατεύουν το στομάχι». Οι προσπάθειες αυτές όμως δεν είχαν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Απεναντίας, έδωσαν το χρόνο στους τραμπούκους να ανασυνταχθούν και να οργανώσουν καλύτερα τις επιθέσεις τους. Έβαλαν φωτιά στη σκηνή ξυλοκοπώντας αδιακρίτως όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Τελικά η αστυνομία δέησε να επέμβει και συνόδευσε τα ασθενοφόρα που στο μεταξύ είχαν καταφτάσει για να περισυλλέξουν τους τραυματίες, μέχρι τα κοντινότερα νοσοκομεία.
Από τους διοργανωτές της συναυλίας μόνο ο Fast είχε προλάβει να πάει στο χώρο. Οι υπόλοιποι ενημερώθηκαν καθ’ οδόν για τα γεγονότα από ανθρώπους που είχαν προσπαθήσει μάταια να φτάσουν στο χώρο της συναυλίας και γύριζαν πίσω.
Λίγες μέρες μετά τα γεγονότα, ο Robeson οργάνωσε νυχτερινή λαμπαδηφορία στους δρόμους του Χάρλεμ σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
Οι διοργανωτές ανακοίνωσαν ότι θα η συναυλία θα γινόταν στις 4 Σεπτεμβρίου σε νέα τοποθεσία κοντά στη λίμνη. Ο χώρος αυτός ανήκε στον Stephen Szego, έναν Γερμανοεβραίο πρόσφυγα του ναζιστικού καθεστώτος. Προκειμένου να εκφοβίσουν τον Szego και να ματαιώσουν τη δεύτερη αυτή προσπάθεια, οι τραμπούκοι πυροβόλησαν ένα βράδυ τα τζάμια του σπιτιού του και στη συνέχεια το πυρπόλησαν. Παρόλα αυτά αποφασίστηκε η πραγματοποίηση της συναυλίας.
Αυτή τη φορά οι διοργανωτές ήταν προετοιμασμένοι. Τις ομάδες περιφρούρησης ανέλαβε να οργανώσει ο Woody Guthrie. Στη περιφρούρηση συμμετείχαν πολλές αριστερές ομάδες, οργανώσεις και σωματεία όπως οι Εργάτες Γούνας και Δέρματος, οι λιμενεργάτες αλλά και οι βετεράνοι της Ταξιαρχίας Λίνκολν, παλιοί φίλοι του Robeson από την εποχή του Ισπανικού Εμφυλίου. Από τη άλλη πλευρά ο Boyle προσπάθησε να οργανώσει αντισυγκέντρωση με τη συμμετοχή της Λεγεώνας, του Ενωμένου Ομίλου Βετεράνων και των ντόπιων τραμπούκων, ελπίζοντας ότι θα συγκέντρωνε 50000 άτομα. Τελικά, τη μέρα της συναυλίας, συγκεντρώθηκαν 20.000 θεατές και περίπου 1.000 εξαγριωμένοι αντιδιαδηλωτές.
Η συναυλία ξεκίνησε στις 14:30. Αρχικά στη σκηνή ανέβηκαν ο Pete Seeger, η Sylvia Kahn, η Hope Foye, τραγουδώντας υπό τη συνοδεία πιάνου και στη συνέχεια πήρε τη σκυτάλη ο Paul Robeson που τραγούδησε spirituals, νέγρικες μπαλάντες για να κλείσει το πρόγραμμά του με τη μεγάλη του επιτυχία «Ol’ Man River» αλλάζοντας τους στίχους από «I’m tired of living and scared of dying» σε «We must keep fighting until we’re dying».
Οι διοργανωτές ενθουσιάστηκαν από την επιτυχία της συναυλίας. Κάποια στιγμή ο Seeger, συνεπαρμένος από τη λαοθάλασσα και όντας σε επαναστατικό παροξυσμό, γυρίζει και λέει στον Howard Fast: «Αυτή είναι η στιγμή που ονειρευόμασταν τόσα χρόνια. Να το κάνουμε μόνο με τραγούδια και τίποτα άλλο».
Στον χώρο γύρω από τη συναυλία οι φασαρίες είχαν ξεκινήσει νωρίτερα. Πολύς κόσμος που προσπαθούσε να φτάσει εμποδίστηκε και προπηλακίστηκε από τους αντιδιαδηλωτές, αλλά και από τους αστυνομικούς που δεν είχαν πλέον καμία διάθεση να τηρήσουν τα προσχήματα.
Ανάμεσα σε αυτούς που ξυλοκοπήθηκαν ήταν και ο Eugene Bullard ένας ηλικιωμένος μαύρο, ο πρώτος μαύρος πιλότος που υπηρέτησε στην Αμερικάνικη Πολεμική Αεροπορία και είχε διακριθεί και παρασημοφορηθεί κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας Εβραίος συνέκρινε τη βία στο Peekskill με όσα είχε ζήσει στη Ναζιστική Γερμανία και σχολίασε: «Και στις δύο περιπτώσεις τα όργανα του νόμου και της τάξης παρέμεναν απαθή, επικροτώντας με τη στάση τους τη δολοφονική μανία του όχλου»
Τα βιαιότερα γεγονότα έγιναν όταν τελείωνε η συναυλία. Με το που τραγούδησε το τελευταίο κομμάτι, η περιφρούρηση έχωσε τον Robeson σε ένα αυτοκίνητο και τον φυγάδευσε άρον άρον για να τον γλιτώσει από τις επιθέσεις των φασιστών της Αμερικανικής Λεγεώνας. Μαρτυρίες αναφέρουν ανοιγμένα κεφάλια, βγαλμένα μάτια, μαχαιριές στην κοιλιά και σπασμένα κόκαλα. Από τη μανία του όχλου δεν γλύτωσαν ούτε τα γυναικόπαιδα. Από ένα σημείο και μετά δεν είχε σημασία αν ήσουν μαύρος ή λευκός. Για να είσαι εκεί ήσουν «κουμμούνι» κι έπρεπε να πεθάνεις.
Ωστόσο υπήρξαν και κάποιοι λίγοι αστυνομικοί που δεν ήταν τομάρια. Ένας αστυνομικός, ο Tom Moore, συγκλονισμένος από όσα γίνονταν, προσπάθησε να σώσει κάποιους από τους θεατές, στέλνοντας τη διμοιρία του να αδειάσει το πάρκινγκ για να υπάρχει μια σχετικά ασφαλής διέξοδος. Μόλις το κατάλαβε ο όχλος και οι συνάδελφοί του, χτυπήθηκε άγρια στο κεφάλι με πέτρες και ξύλα και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο.
Για τους μαύρους που βρέθηκαν εκεί, ήταν λιντσάρισμα. Για τους Εβραίους, ήταν πογκρόμ.
Η μέρα αυτή και η νύχτα που ακολούθησε μπορούν να χαρακτηριστούν σαν μία από τις χειρότερες στιγμές μαζικής ρατσιστικής βίας στην Αμερική του 20ού αιώνα.
Το πρωί ο χώρος της συναυλίας και οι γύρω δρόμοι ήταν γεμάτοι αίματα, λάδια και βενζίνη, σπασμένα αυτοκίνητα και τραυματίες εγκλωβισμένους στα συντρίμμια.
Ο απολογισμός ήταν 140 τραυματίες, μερικοί από τους οποίους πολύ σοβαρά. Από «θαύμα» δεν υπήρξαν νεκροί.
Δεν έγινε καμία σύλληψη.
Κάτι σαν σημειώσεις
1. Για την ιστορία αξίζει να αναφερθούν μερικά από τα τραγούδια που ακούστηκαν στη συναυλία:
• Sylvia Kahn: "The Star-Spangled Banner".
• Εργα των Σοπέν, Μπάχ, Προκόπιεφ και Ραβέλ από τους Leonid Hambro & Ray Lev.
• Άριες από την σοπράνο Hope Foye.
• Pete Seeger: "T-for Texas", "If I Had a Hammer" κ.α.
• Paul Robeson: "Go Down Moses", "No John No", "Farewell, My Son, I'm Dying", η τελευταία άρια από την όπερα Boris Godunov, "America the Beautiful", μερικά spirituals και άλλα με τελευταίο το "Ol' Man River”.
2. Ο Pete Seeger μάζεψε πέτρες από το σημείο και έχτισε με αυτές την καμινάδα του σπιτιού του σε ανάμνηση εκείνης της μέρας.
3. Πολλά βιβλία και άρθρα εχουν γραφτει για τα γεγονότα στο Peekskill. Ενα από τα πιο καλά είναι αυτό που έγραψε ο Howard Fast που ήταν παρών και τις δύο ημέρες και το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδω.
4. Ένα ντοκιμαντέρ στο οποίο μιλάνε ο Pete Seeger και άλλοι που βρέθηκαν εκεί μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ (Part1, Part2)
