Προωθώντας την απομόνωση του σύγχρονου ανθρώπου...

Details: Published: Tuesday, 22 October 2019 21:07; Written by Αντώνης Ζήβας

«Ω, αιώνια νύχτα! Πότε θα διαλυθείς; Πότε θα δουν τα μάτια μου το φως;
Σύντομα, σύντομα παλικάρι, ή ποτέ».
(Ο Μαγικός Αυλός*)

Στην εποχή μας τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ) αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Η τηλεόραση και το ίντερνετ (και σε πολύ λιγότερο βαθμό πια οι εφημερίδες και το ραδιόφωνο) καταλαμβάνουν τον περισσότερο από τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου. Σύμφωνα με τις κατά καιρούς έρευνες, ο μέσος άνθρωπος «καταναλώνει» περίπου 4 με 5 ώρες του καθημερινού ελεύθερου χρόνου του στη παρακολούθηση των ΜΜΕ. Αν υποθέσουμε ότι κατά μέσο όρο η εργασία, η μετακίνηση, το φαγητό και ο ύπνος απορροφούν σχεδόν τις 18 με 20 ώρες του εικοσιτετραώρου μας, γίνεται φανερό ότι τα ΜΜΕ τείνουν κυριολεκτικά να κυριαρχήσουν στον περισσότερο, αν όχι σε ολόκληρο τον ελεύθερο χρόνο μας.

Αν και ο περισσότερος κόσμος πιστεύει ότι η πέρα από τα όρια πολύ μεγάλη χρήση των ΜΜΕ είναι μια «παρεκκλίνουσα συμπεριφορά» , (π.χ. οι ατελείωτες ώρες που καταναλώνουν οι έφηβοι στο ίντερνετ), πιστεύει παράλληλα ότι και η αποφυγή κάθε επαφής με τα ΜΜΕ είναι εξίσου μια «παρεκκλίνουσα συμπεριφορά». Έτσι, όποιος «λιώνει» για ώρες μπροστά σε μια οθόνη, είναι εξίσου «καμένος» με αυτόν που συνειδητά δεν βλέπει καθόλου τηλεόραση και απαξιεί την θέαση/ανάγνωση/ακρόαση των ΜΜΕ. Αυτή όμως τη συμπεριφορά, τόσο του εθισμού, όσο και της αποχής, την έχουν επιβάλει με τον τρόπο της μετάδοσης των ειδήσεων τα ίδια τα ΜΜΕ και δεν είναι τυχαίο που λέγονται «μαζικά».

Oι θεσμοί και οι διεργασίες μέσω των οποίων συντελούνται στη σύγχρονη κοινωνία η επικοινωνία και η ενημέρωση, έχουν μαζικό χαρακτήρα με την έννοια ότι απευθύνονται σε ένα αριθμητικά τεράστιο ακροατήριο που συχνά το χωρίζει μια σημαντική γεωγραφική απόσταση και δεν βρίσκεται σε φυσική επαφή με την πηγή επικοινωνίας. Αυτού του είδους η επικοινωνία προϋποθέτει τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής, μετάδοσης και διανομής πληροφοριών, ιδεών, εικόνων και καταναλωτικών αγαθών, η οποία απαιτεί τη διακίνηση σημαντικών χρηματικών κεφαλαίων, εκτεταμένη οικονομική διαχείριση, προηγμένη τεχνολογία, εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και ανεπτυγμένη γραφειοκρατική οργάνωση και διοίκηση.

Μέσω αυτού του μηχανισμού, τα μηνύματα που απευθύνουν τα ΜΜΕ στο κοινό τους δεν είναι άμεσα -άρα και απρόβλεπτα ή ευμετάβλητα- αλλά προκατασκευασμένα, τυποποιημένα ή ακόμη και ατομικοποιημένα και σε μαζική βάση αναπαραγόμενα εμπορεύματα με ανταλλακτική αξία.

Η επικοινωνία είναι μια εκ των βασικών θεσμών της κοινωνίας και του πολιτισμού, ακριβώς επειδή είναι δημόσια και ανοιχτή σε όλους ανεξαιρέτως ηλικίας, φυλής, θρησκείας, έθνους και χώρας, και απευθύνεται σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και στρώματα.

Με βάση τα παραπάνω, τα ΜΜΕ αντιλαμβάνονται το κοινό τους σαν ένα άθροισμα, μια μάζα «μέσων ανθρώπων», ομοιόμορφη και ομοιογενή, και εφόσον τα μηνύματα τους καταναλώνονται εξίσου από όλους, το κοινό αυτό τείνει να λειτουργεί πράγματι σαν μια μη διαφοροποιημένη μάζα «μέσων ανθρώπων». Επιπλέον, αυτού του είδους η «επικοινωνία» που παράγουν, είναι κατά κύριο λόγο, αν όχι αποκλειστικά, μονής κατευθύνσεως: από τον πομπό-μέσο στο δέκτη-κοινό, χωρίς ποτέ αυτοί οι όροι να αντιστρέφονται. Το σημαντικότερο όμως όλων είναι ότι για να έχει αποτελέσματα αυτού του είδους η μονοδιάστατη πληροφόρηση, πρέπει να καταναλώνεται ατομικά, απομονωμένα και μοναχικά, χωρίς καμία ουσιαστική φυσική επικοινωνία μεταξύ του κοινού και, σύμφωνα με αυτή την άποψη, τα σύγχρονα ΜΜΕ συμβάλουν στη λειτουργία του κοινού σαν μια μάζα παθητικών και απομονωμένων «μέσων ατόμων», στη δημιουργία ενός «μοναχικού πλήθους» που, χωρίς καμία άδεια από μέρος του, εισβάλουν κυριολεκτικά σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής του, κατευθύνοντας και διαμορφώνοντας την «εκ των άνω».

Δεν είναι μόνο οι δημόσιες δραστηριότητές μας (πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές) που τα ΜΜΕ θέλουν να έχουν την αποκλειστική χειραγώγηση, αλλά ακόμη και οι πιο ιδιωτικές και απόκρυφες στιγμές της ζωής μας (οικογενειακές σχέσεις, σεξουαλική ζωή, παρέες). Όλη μας η ζωή αποτελεί αντικείμενο διείσδυσης των ΜΜΕ, έτσι ώστε η συμπεριφορά μας να διαμορφωθεί σύμφωνα με τις επιταγές και τα πρότυπα της οικονομικοκρατικής εξουσίας. Σε όλους τους τομείς της ζωής, τα ΜΜΕ προτρέπουν και ωθούν τα μέλη της κοινωνίας να υιοθετήσουν έναν ομοιόμορφο, ενιαίο τρόπο ζωής και συμπεριφοράς, ο οποίος διαμορφώνεται και επιβάλλεται «εκ των άνω», χωρίς καμία ουσιαστική συμμετοχή μας στη διαμόρφωσή του. Τα ΜΜΕ προσπαθούν (και το καταφέρνουν) να μετατρέψουν τον σύγχρονο άνθρωπο σε άβουλο παθητικό μόριο μιας ομοιόμορφης ανθρώπινης μάζας.

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας μπορεί να ήταν επαναστατική όσον αφορά την κατά πολύ βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής μας σε επιστημονικό, πολιτιστικό και τεχνολογικό επίπεδο, αλλά το «τίμημα» ήταν και η υποταγή σε αυτούς που την κατέχουν. «Όπου υπάρχει καλό υπάρχει και κακό», όπως κάλλιστα θα μπορούσε να έλεγε ένας βουδιστής καλόγερος του Ζεν.

Η εκμετάλλευση αυτής της ανάπτυξης από τη μεριά των εξουσιαστικών ελίτ με αιχμή του δόρατος τα ΜΜΕ, αποτέλεσε το πιο ισχυρό όπλο στα χέρια τους, καθώς μέχρι τότε καμία απαγόρευση και κανένας ολοκληρωτικός σκοταδισμός δεν μπορούσε να το καταφέρει τόσο καλά μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

Αυτό το όπλο ήταν ακριβώς η απομόνωση των ανθρώπων από τη κοινωνική τους βάση και τις αρχές του «συνέρχεσθαι», με πρώτη πράξη την αστικοποίηση στις μητροπόλεις και κατόπιν την ατομικοποίηση τους και εν τέλει την απομόνωση τους μέσα στα διαμερίσματα-κλουβιά, όπου κανείς δε γνωρίζει τους ένοικους του διπλανού διαμερίσματος, σε αντίθεση με τις παλιές γειτονιές, όπου το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα ήταν η κοινωνική συμμετοχή και η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων σε φυσικό επίπεδο. Αυτός ο εγκλεισμός του ατόμου σε κτίρια-κλουβιά, έχει σαν αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της κριτικής σκέψης εφόσον ο άνθρωπος δε μπορεί να συζητήσει και να «ζυγίσει» τη πληροφορία με άλλους ανθρώπους ώστε να φτάσει σε ένα συλλογικό συμπέρασμα, με συνέπεια το άτομο να αποκόπτεται από τις γεωγραφικές και κοινωνικές ρίζες του, από τις κοινότητες στις οποίες παραδοσιακά ήταν ενταγμένος. Να αισθάνεται μοναξιά και ανασφάλεια, οι οποίες με τη σειρά τους ενέτειναν τον ανταγωνιστικό χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων, με συνέπεια ο μοναχικός άνθρωπος να βιώνει τη κοινωνία που τον περιβάλλει σαν ένα αλλότριο σύστημα στο οποίο νιώθει ότι δεν έχει καμία ελπίδα οποιασδήποτε δικής του επιρροής και ελέγχου, όπως εξηγεί χαρακτηριστικά και ο Νόαμ Τσόμσκι: «Οι στόχοι των ΜΜΕ είναι να έχουν έναν παθητικό και υπάκουο πληθυσμό από τηλεθεατές και όχι συμμετέχοντες στην πολιτική αρένα, και από καταναλωτές στην εμπορική αρένα, σίγουρα όχι ανθρώπους που παίρνουν αποφάσεις και συμμετέχουν. Δηλαδή, μια κοινότητα από ατομιστές και απομονωμένους ανθρώπους, έτσι ώστε να μην μπορούν να οργανωθούν, να συνεισφέρει ο καθένας τις περιορισμένες δυνατότητές του και όλοι μαζί να γίνουν μια ισχυρή δύναμη που θα περιορίσει τη συγκεντρωτική εξουσία. Φυσικά, ακριβώς αυτό είναι που θέλει η ιδιωτική επιχειρηματική εξουσία. Από όλα αυτά μπορεί κανένας πολύ εύκολα να προβλέψει το είδος του συστήματος που παράγεται».

Το ζήτημα της χειραγώγησης της κοινωνίας από τα ΜΜΕ είναι φυσικά τεράστιο και δεν μπορεί να αναλυθεί μέσα σε ένα μόνο κείμενο. Αυτό που θέλω να αναδείξω μέσα από τις λίγες γραμμές του κειμένου, είναι ότι πρέπει επιτέλους να κάνουμε πέρα τη μιζέρια της μοναξιάς και τον τρόμο της συνύπαρξης που τα ΜΜΕ «καλλιέργησαν» για εμάς, να ξαναθυμηθούμε οι μεγαλύτεροι/ες και να ανακαλύψουμε οι μικρότεροι/ες ότι δεν γινόμαστε ελεύθερα ανθρώπινα όντα κατανοώντας τους εαυτούς μας σε απομόνωση, αλλά μάλλον υπερβαίνοντας τους εαυτούς μας, δημιουργώντας σχέσεις με άλλους και, κατά μια ορισμένη έννοια, παραδιδόμενοι σε αυτούς.

Μόνο τότε θα καταφέρουμε να διώξουμε τη «νύχτα» που αποπροσανατολίζει και αδρανοποιεί την ανθρώπινη πράξη, ώστε να μπορέσουμε να διακρίνουμε και να συμμετέχουμε συνδιαμορφώνοντας στον καινούργιο κόσμο που θα γεννηθεί μέσα από τη μήτρα του παλιού.

* O Μαγικός Αυλός, (Die Zauberflöte) είναι μια γερμανική όπερα σε δύο πράξεις που συνέθεσε ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ σε λιμπρέτο του Εμάνουελ Σικανέντερ (1751-1812). Το έργο είναι γραμμένο το 1791, κατά το τελευταίο έτος ζωής του Μότσαρτ. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 30 Σεπτεμβρίου 1791 στο θέατρο του Βάιντεν στη Βιέννη σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Χαρακτηρίζεται ως η τελευταία όπερα του συνθέτη. Ο Μαγικός Αυλός, είναι ένα έργο πλούσιο σε συμβολισμούς, με πολυάριθμες ερμηνείες, διαπνέεται από τις ιδέες του Διαφωτισμού και του Τεκτονισμού, ενσωματώνοντας παράλληλα στοιχεία παραμυθιού.

Αντώνης Ζήβας

Ο Αντώνης Ζήβας είναι D.J. ραδιοφωνικός παραγωγός και record sellector εδώ και 28 έτη. Παράλληλα έχει υπάρξει μπασίστας σε διάφορες γνωστές-άγνωστες Punk και Alternative μπάντες από τη δεκαετία του '80 ως τις μέρες μας, ενώ ανήκει στο απροστάτευτο υπό εξαφάνιση είδος των δισκοπωλών. Γεννήθηκε στη Πάτρα, αλλά διάλεξε να ζήσει για πάρα πολλά χρόνια στη Κρήτη, όπου και απέκτησε τη Κρητική υπηκοότητα, την οποία διατηρεί ακόμη με πείσμα. Τα τελευταία χρόνια κατοικεί στη κοιλιά του τέρατος που ονόμασαν Αθήνα, περιφέροντας το σάρκιον του σε διάφορα Booth της Αθηναϊκής νύχτας και μία φορά την εβδομάδα τα μεσημέρια των Σαββάτων, ξαποστένει στο μικρόφωνο του metadeftero.gr, μέσα από την εκπομπή Reclaim The Music