Γράφει ο Μιχάλης Πούγουνας

Και ποιος δεν «κόλλησε» κάποια στιγμή στην ζωή του με κάποιο από τα κόμικς που κυκλοφορούν; Εγώ πάντως θυμάμαι πως όταν ήμουν παιδί σκαρφιζόμουν διάφορες δικαιολογίες για να πείσω τους γονείς μου να μου αγοράσουν το Μίκυ Μάους (κάποιοι ακόμα και σήμερα το λένε Μίκυ Μάου, έτσι, χωρίς το τελικό «ς»). Μία πονηρή δικαιολογία που θυμάμαι να τους λέω ήταν ότι, και καλά, «μάθαινα», διαβάζοντας Σεραφίνο, Τιραμόλα, Μίκυ Μάους, Κλασσικά Εικονογραφημένα και άλλα, οπότε εκείνοι τελικά μου τα αγόραζαν. Δεν το πίστευαν φυσικά, αλλά οι μεγαλύτεροι τα αγόραζαν για τα παιδιά κι έπειτα τα διάβαζαν και οι ίδιοι, επειδή όλοι μας υπήρξαμε κάποτε παιδιά και, όσο να το κάνεις, τα κόμικς έχουν μια αθωότητα. Μάλιστα, το Μικυ Μάους εκείνη την εποχή είχε τόσο μεγάλη επιτυχία που αυτό το όνομα δίναμε σε όλα τα καρτούν του κινηματογράφου. «Αααα!!! Έχει Μικυ Μάους πριν την ταινία», έλεγες κι ας ήταν μια ιστορία με τις Αριστογάτες, με τον Κύριο Μαγκού ή με τον Φέλιξ τον Γάτο.

Λίγο αργότερα πάντως οι αναγνωστικές μου απόψεις ωρίμασαν (όπως ήταν αναμενόμενο) και ανέβηκα κλίμακα. Άρχισα να διαβάζω Λούκυ Λουκ, Αστερίξ, Αντιρίξ και Συμφωνίξ, Ζαγκόρ, Ομπραξ, Τρουένο – βλέπετε, υπήρχαν πάρα πολλά κόμικς πολύ πριν εμφανιστούν πιο απαιτητικές εκδόσεις όπως η Βαβέλ και το Παρα Πέντε που ήταν για μεγαλύτερες ηλικίες.

Όμως τα κόμικς είχαν και μια άλλη αξία επειδή μπορούσες να παίζεις στον δρόμο αμπάριζα και να κερδίζεις ή να χάνεις μερικά από τα περιοδικά που είχες τζογάρει. Φυσικά, υπήρχε και μια σεξουαλική κατηγορία από κόμικς για πιο μεγάλα παιδιά, όπως από την δεκαετία του ’70 και μετά υπήρξαν πορνογραφικά κινούμενα σχέδια στον κινηματογράφο (θυμάμαι ότι υπήρχε μια ταινία με έναν σεξουλιάρη γάτο…)

Τα περισσότερα από αυτά που ανέφερα ήταν κυρίως αμερικανικής, ιταλικής και βρετανικής προέλευσης και επειδή είχαν φθηνά πνευματικά δικαιώματα ανέκοψαν την αυξανόμενη μεταπολεμική ελληνική παραγωγή, με αποτέλεσμα στην δεκαετία του 1960 να κυριαρχήσουν πλήρως στην ελληνική αγορά.

SONG STORIES

Αυτές τις μέρες έφτασε στα χέρια μου ένα συλλεκτικό κόμικς από τις εκδόσεις Ένατη Διάσταση που έχει τίτλο Song Stories. Οι συγκεκριμένες εκδόσεις εστιάζουν σε δημιουργούς κόμικς της ελληνικής σκηνής και στην εν λόγω έκδοση συναντιούνται οι Εφη Θεοδωροπούλου, Άρης Λάμπος, Κλίμης Κεραμιτσόπουλος, Γιώργος Καμπάδαης, Σοφία Σπυρλιάδου και Νικόλας Στεφαδούρος για να ζωγραφίσουν σεναριακές διασκευές τραγουδιών έξι ελληνικών συγκροτημάτων που συνέταξε ο γνωστός μουσικός αρθρογράφος από την Θεσσαλονίκη Jacek H. Maniakowski.

Τον Jacek είχα την τύχη να τον γνωρίσω προσωπικά κάποια στιγμή στην Θεσσαλονίκη κι έτσι είχα την οικειότητα να του υποβάλλω μια-δυο ερωτήσεις: 
«Η βασική ιδέα να ψάχνω ιστορίες πίσω από τα τραγούδια», απάντησε όταν τον ρώτησα σχετικά, «γεννήθηκε όταν κατάλαβα πως το κάθε τραγούδι δεν δίνει μόνο την αφορμή για περισσότερη γνωσιολογική αναζήτηση, αλλά είναι και μια σελίδα από ένα τεράστιο και άπειρο βιβλίο που λέγεται ιστορία της μουσικής. Το Song Stories είναι μια παλιά ιδέα μου και πάνω κάτω έχω γράψει καμιά 300αριά».

Η Ένατη Διάσταση έχει την έδρα της στην Μυτιλήνη και ανήκει στον Νίκο Δαλαμπύρα και στον Πάνο Κρητικό, οποίος διδάσκει την τέχνη των κόμικς. Ο Δαλαμπύρας δίνει το παρόν και ραδιοφωνικά μέσω της συχνότητας του FM 1055 Rock της Θεσσαλονίκης. Πιο συγκεκριμένα, από τον Δεκέμβριο του 2018 εκπέμπει στη βραδινή ζώνη της εν λόγω συχνότητας μέσω της εκπομπής «The Roxx Ztar Show» φιλοξενώντας μια ποικιλία από ένθετα με εξωτερικούς συνεργάτες του ραδιοφώνου, πάντα με γνώμονα τη μουσική που πρεσβεύει ο σταθμός. Στα πλαίσια αυτής της συλλογιστικής εντάσσεται και η συνεργασία του με τον Jacek H. Maniakowski. 

Την περίοδο Απριλίου-Νοεμβρίου 2019 παρουσίαζαν κάθε Τετάρτη το ένθετο Song Stories με βασικό κορμό την παρουσίαση ελληνικών και ξένων συγκροτημάτων, τα οποία συμμετείχαν στο Street Mode Festival που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη από τις 26 έως τις 29 Σεπτεμβρίου 2019. Μέσω του συγκεκριμένου ενθέτου γεννήθηκε η ιδέα για την δημιουργία ενός έντυπου κόμικς με την αφορμή της συμπλήρωσης των 11 χρόνων από το ξεκίνημα του φεστιβάλ.

Πήρα το βιβλιαράκι στα χέρια μου και το κοίταξα. Είναι πολύ όμορφο και τραβηχτικό, με μια γοργόνα στο εξώφυλλο που σε καλεί στο ζωγραφιστό της κόσμο. Στο εσωτερικό, πέρα από τις εικονογραφημένες ιστορίες, υπάρχει μια μικρή παρουσίαση του κάθε δημιουργού, λίγα λόγια για τους μουσικούς και οι στίχοι κάθε τραγουδιού. Στη συγκεκριμένη έκδοση του Song Stories υπάρχουν τα σχέδια έξι ιστοριών που σχετίζονται με τραγούδια του Παύλου Παυλίδη, των Rotting Christ, των Nightstalker, του 12ου Πίθηκου, των Στίχοιμα και των Social Waste.

Στην Αθήνα μπορείτε να το βρείτε στο βιβλιοπωλείο Comicstrip και σε εκθέσεις κόμικς όπου συμμετέχει η Ένατη Διάσταση.

COMICS STORIES – ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΑΡΧΑΡΙΟΥΣ

Γράφοντας αυτή την μικρή παρουσίαση, σκέφτηκα πως ήταν μια καλή ευκαιρία να ψάξω λίγο την ιστορία των ελληνικών κόμικς. Δεν έκανα κάποια βαθειά μελέτη, απλά ήθελα να ενημερωθώ περισσότερο πληροφοριακά, οπότε μεταφέρω εδώ όσα συνέλεξα από πληροφορίες που μπορεί να βρει ο καθένας.

Οι ρίζες των Ελληνικών κόμικς βρίσκονται στα μέσα του 19ου αιώνα, στις καρικατούρες πολιτικής κριτικής σε βάρος του Όθωνα και, γενικότερα, στη σάτιρα του Αθανάσιου Ιατρίδη και του Στέφανου Ξένου. Από εκεί εξελίχθηκαν στις γελοιογραφίες του Θέμου Άννινου, ο οποίος το 1886 παρουσίασε σε εικονογραφημένη αφήγηση τη διαμάχη του Χαρίλαου Τρικούπη με τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η γελοιογραφία συνέχισε να εξελίσσεται μέσα από τα σκίτσα των Δημητρίου Γαλάνη, Γιώργου Γκεϊβέλη, Μποστ, Φωκίωνα Δημητριάδη και διαφόρων άλλων μέχρι που φτάνουμε στο 1939 και στο παλαιότερο καταγεγραμμένο ελληνικό έντυπο που περιέχει κόμικς: ήταν Το Περιοδικό μας του Νίκου Καστανάκη που κυκλοφόρησε 25 τεύχη και διέκοψε την έκδοσή του εξαιτίας του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου.

Μετά τον πόλεμο κυκλοφόρησαν πολλά έντυπα όπως το Γκαούρ-Ταρζάν του Νίκου Β. Ρούτσου το 1950 με θέμα έναν Έλληνα Ταρζάν και την παρέα του, τον Ποκοπίκο, την Ταταμπού και την Χουχού, οι οποίοι ζούσαν κρυμμένοι στο δάσος του Ελληνικού.

Το 1952 εκδόθηκε σε 22 τεύχη το εβδομαδιαίο περιπετειώδες αφήγημα στις ζούγκλες της Αφρικής Tάργκα, το Ατρόμητο Ελληνόπουλο, σε κείμενα του Στέλιου Ανεμοδουρά (με το ψευδώνυμο Θάνος Αστρίτης). Οι σύντροφοι του Τάργκα ήταν η Μοάνα, ο Ατσίδας και ο ελέφαντας Ζούμπο. Ο Ανεμοδουράς ήταν επίσης υπεύθυνος για το εβδομαδιαίο περιοδικό Μικρός Ήρως του 1953, το οποίο έγραφε και πάλι με το ψευδώνυμο Θάνος Αστρίτης. Περιέγραφε τις περιπέτειες του Γιώργου Θαλάσση, της Κατερίνας και του Σπίθα στη διάρκεια της κατοχής και του αγώνα τους ενάντια σε Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες. Στην προκειμένη περίπτωση ο Ανεμοδουράς συνεργάστηκε ξανά, όπως και στον Τάργκα, με τον σχεδιαστή και εικονογράφο Βύρωνα Απτόσογλου (γνωστό ως Byron). Οι δυο τους κατάφεραν να κάνουν τον Μικρό Ήρωα ένα πραγματικό φαινόμενο, μιας και η έκδοσή του συνεχίστηκε για δεκαπέντε χρόνια, μέχρι το 1968.

Τα συννεφάκια με τους διαλόγους εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στα Κλασσικά Εικονογραφημένα που κυκλοφόρησαν τον Μάρτιο του 1951 και ήταν η αντίστοιχη ελληνική έκδοση του αμερικανικού περιοδικού Classics Illustrated. Θυμάμαι ότι τα διάβαζα μανιωδώς επειδή μέσα σε λίγη ώρα είχα τελειώσει ένα βιβλίο που στην κανονική του έκδοση θα μου έπαιρνε μέρες μέχρι να το ολοκληρώσω, αλλά έτσι έπαιρνα μια γενική ιδέα. Μερικοί τίτλοι που μου έρχονται τώρα στο μυαλό: Μιχαήλ Στρογκώφ, Οι Τρείς Σωματοφύλακες, Ο Τελευταίος των Μοϊκανών, Το Σιδηρούν Προσωπείον, Ο Πόλεμος των Κόσμων κ.α.

Η συμβολή του περιοδικού Κλασσικά Εικονογραφημένα ήταν τεράστια για την εκπαίδευση του ελληνικού κοινού στους κώδικες ανάγνωσης των κόμικς. Μάλιστα Οι Άθλιοι του Βίκτωρος Ουγκώ, το πρώτο τεύχος των Κλασικών Εικονογραφημένων, είχε πουλήσει πανελλαδικά ένα εκατομμύριο αντίτυπα.

Από τον Οκτώβριο του 1953 και μετά τα Κλασσικά Εικονογραφημένα άρχισαν να εκδίδουν ιστορίες με ελληνική θεματολογία όπως μυθολογία, αρχαία ιστορία, Επανάσταση του 1821, σε κείμενα του Βασίλη Ρώτα (που είχε και την βασική ευθύνη για τα κείμενα), με σημαντική συμβολή της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη και της Γεωργίας Δεληγιάννη-Αναστασιάδη. Στο σχεδιαστικό κομμάτι συνέβαλαν γνωστοί γραφίστες και σχεδιαστές της εποχής όπως οι Γιώργος Βακαλό, Μποστ (στο πρώτο του κόμικς με θέμα τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο), Κώστας Γραμματόπουλος, Παύλος Βαλασάκης, Γεράσιμος Λιβιεράτος, Τάκης Κατσουλίδης, Γιάννης Δραγώνας, Βασίλης Ζήσης, Αλκμήνη Γραμματοπούλου, Νίκος Καστανάκης και άλλοι.

Το πρώτο Μίκυ Μάους κυκλοφόρησε το 1966, ενώ το Σεραφίνο που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά Ιταλία το 1948, στην Ελλάδα εμφανίστηκε το 1969 και διέκοψε την έκδοσή του το 1990.
Όπως προείπα, η ελληνική αγορά των κόμικς στην δεκαετία του 1960 κατακλύστηκε από εισαγόμενες δημιουργίες με πολλά πολεμικά περιοδικά όπως τα Δράσις, Κράνος, Έφοδος (την ίδια εποχή η σειρά Μάχη και ο λοχίας Shaunders χάλαγαν κόσμο στην ασπρόμαυρη τηλεόραση), ενώ μετά από τα ιταλικά Μπλεκ, Όμπραξ, Ζαγκόρ στα μέσα της δεκαετίας του ’70 εμφανίστηκαν και κόμικς τρόμου, τσόντας και χιούμορ όπως τα Ζάκουλα, Orribile, Σωφεράκι, Μπαλαδόρος, Terror, Montatore κ.α.

Το 2012 ο Μέλανδρος Γκανάς έγραψε σε μία ανάρτησή του στο comicdom.gr για το περιοδικό Κολούμπρα που συνολικά κυκλοφόρησε δεκαπέντε τεύχη με το πρώτο του να εκδίδεται τον Μάιο του 1978: «Ήταν το πρώτο περιοδικό στην Ελλάδα που δημοσίευσε ιστορίες των Robert Crumb, Crepax, Muñoz/Sampayo, Quino, Gary Patterson, Gotlib, Enrique Breccia, Loisel, Johnny Hart και πολλών άλλων μεγάλων δημιουργών της ξένης σκηνής αλλά που φιλοξένησε και πολλούς Έλληνες δημιουργούς όπως οι Λ. Ζήκος, Μ. Μιχαήλ, Μ. Σκούρας, Μ. Τριανταφυλλόπουλος, Η. Πολίτης, Β. Περρής, Β. Πετρίδης, Γ. Γεωργαρίου. Τη βασική ομάδα της Κολούμπρα αποτελούσαν οι Βασίλης Τουφεξής (εκδότης), Παυλίνα Καλλίδου (επιμέλεια, lettering), Τάκκης (Τάκης Λιαρμακόπουλος), Θεόδωρος Τρύφωνας και Χαρά Αργυροπούλου (οι τρεις τελευταίοι ήταν επίσης μέλη του μουσικού συγκροτήματος Αγάπανθος), έπειτα ο συγγραφέας Ν. Πλατής, πανταχού παρών εκείνη την εποχή στον χώρο, και πιο μετά ο Ν. Βαρδίκας».

Με την εμφάνιση του Κολούμπρα και του Μαμούθ Κόμιξ άρχισε να διαμορφώνεται μια σκηνή ελληνικών κόμικς με την Βαβέλ της Νίκης Τζούδα, του Σταύρου Τσελεμέγκου και του Γιώργου Μπαζίνα, να συνεχίζει το πείραμα του Κολούμπρα και να βρίσκεται στο επίκεντρο δημοσιεύοντας δημιουργίες Ελλήνων και ξένων δημιουργών.

Η Βαβέλ δημιουργήθηκε με πρότυπο το ιταλικό Linus και ήταν ένα από τα μακροβιότερα περιοδικά κόμικς της Ευρώπης. Κυκλοφόρησε για 324 μήνες και εξέδωσε 246 τεύχη. Όταν αποχώρησε από την ομάδα της Βαβέλ ο Γιώργος Μπαζίνας (είχε εγκαταλείψει τις σπουδές του ως μαθηματικός για να εργαστεί ως σκρίπτ στις ταινίες Ο Θίασος και Μεγάλος Ερωτικός πριν αφοσιωθεί στις εκδόσεις) δημιούργησε το 1984 το Παρά Πέντε και στην συνέχεια το Μικρό Παρά Πέντε. Πέθανε την Κυριακή 14 Απριλίου 2019 σε ηλικία 57 ετών.

Η δεκαετία το 1990 ήταν μια περίοδος ύφεσης για τα ελληνικά κόμικς. Μόνο ο Αρκάς κατάφερε να καθιερωθεί με τις σειρές Χαμηλές πτήσεις (1991), Καστράτο (1995) και Η Ζωή Μετά (1999) ενώ το Παρά Πέντε και το Μικρό Παρα Πέντε διέκοψαν την κυκλοφορία τους, ενώ η Βαβέλ επικεντρώθηκε στο θερινό φεστιβάλ της.

Τα πράγματα πήραν πάλι πάνω τους στον 21ο αιώνα με το 9, το ένθετο περιοδικό κόμικς της Ελευθεροτυπίας που αναζωογόνησε τα ελληνικά κόμικς δίνοντας την ευκαιρία στη Χωματερή (2001) του Λέανδρου, στη Μάνα Ρέιβερ (2002) του Σπύρου Δερβενιώτη και στο Manifesto (2003) του Ηλία Κυριαζή να γίνουν δημοφιλή. Ο εμπνευστής πίσω από αυτό το σημαντικό εγχείρημα ήταν ο Άγγελος Μαστοράκης, ένας πολύ σημαντικός άνθρωπος στο χώρο των κόμικς, της επιστημονικής φαντασίας και της μουσικής που εγκατέλειψε τα εγκόσμια τον Φεβρουάριο του 2016. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, ετοιμάζεται ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ γύρω από τη ζωή και τη δράση του.

Η Γαλέρα επίσης έδωσε χώρο σε κάποιους δημιουργούς αλλά τη μεγάλη επιτυχία γνώρισε το Logicomix του Απόστολου Δοξιάδη και του καθηγητή πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ των ΗΠΑ Χρίστου Παπαδημητρίου, σε εικονογράφηση του Αλέκου Παπαδάτου και της Αννί ντι Ντοννά (Annie di Donna). To Logicomix βασίστηκε πάνω στη ζωή του φιλόσοφου, ιστορικού μαθηματικού και φίλου της ειρήνης Μπέρτραντ Ράσελ, καθώς και στη λεγόμενη «θεμελιακή αναζήτηση» στα μαθηματικά. Αρχικά κυκλοφόρησε το 2008 από τις εκδόσεις Ίκαρος στα αγγλικά και στην συνέχεια εκδόθηκε σε δεκατέσσερις χώρες για να γίνει best seller σε Ελλάδα, ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία και Ολλανδία.

Άλλα αξιοσημείωτα κόμικς ήταν Η Βίδα και Άλλες Ιστορίες του Γιώργου Τσούκη (2003), Τα Χρονικά του Δρακοφοίνικα του Γιάννη Ρουμπούλια (2005), το Krak Komiks του Tasmar (2007) και τα Κουραφέλκυθρα του Αντώνη Βαβαγιάννη (2008), ενώ παράλληλα άρχισαν να κυκλοφορούν όλο και περισσότερες αυτοεκδόσεις, με αυξανόμενη ποιότητα, όπως οι Εκδόσεις του Κάμπου και να εμφανίζονται νέοι και ταλαντούχοι δημιουργοί όπως ο Conan Nanco με τις εκδόσεις Roll N Comix.

Η συνακόλουθη οικονομική κρίση ανάγκασε αρκετά περιοδικά να κλείσουν, αλλά παρόλα αυτά το κοινό των κόμικς αυξήθηκε.

Μέσω του διαδικτύου, δημιουργοί όπως ο Μιχάλης Διαλυνάς και ο Ηλίας Κυριαζής έχουν καταξιωθεί στο εξωτερικό και συνεργάστηκαν με εταιρείες όπως η Marvel και η Dark Horse Comics.

Η νέα τάση είναι η μεταφορά έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε κόμικς, με πρωτοπόρους τους Δημήτρη Βανέλλη και Θανάση Πέτρου (Παραρλάμα και Άλλες Ιστορίες του Δημοσθένη Βουτυρά – 2011, Γιούσουρι – 2012, Η Μεγάλη Βδομάδα του Πρεζάκη – 2015), οι οποίοι αντλούν έμπνευση από το έργο των Δημοσθένη Βουτυρά, Κωνσταντίνο Καβάφη, Μιχάλη Καραγάτση και πολλούς άλλους. Στην ίδια κατηγορία ανήκει ο Ερωτόκριτος που κυκλοφόρησε το 2016, μια δουλειά των Δημοσθένη Παπαμάρκου, Γιάννη Ράγκου και Γιώργου Γούση, το Αϊβαλί του Soloup (2014), Οι Άρχοντες της Πορφυρής Κοιλάδας του Χρήστου Σταμπουλή (2010), το Κουλούρι του Tomek (2011), το Elysium Online του Ηλία Κυριαζή (2013) και τα Χαρακώματα - Ιστορίες από την Οδό Γάγγραινας των Τάσου Ζαφειριάδη και Πέτρου Χριστούλια (2014).

Από τις μεγαλύτερες εμπορικές και καλλιτεχνικές επιτυχίες της τελευταίας δεκαετίας ήταν το graphic novel Δημοκρατία των Αβραάμ Κάουα και Αλέκου Παπαδάτου (2015) ενώ το 2017 οι εκδόσεις Polaris κυκλοφόρησαν το περιοδικό Μπλέ Κομήτης με δουλειές παλιών αλλά και νεότερων δημιουργών.

Η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα τέλειωσε με τον καλύτερο τρόπο, με το Song Stories, το οποίο συνδυάζει μουσική και κόμικς και ελπίζουμε ότι η τρέχουσα θα είναι ακόμα πιο αποδοτική…

BLOG και ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ MIΧΑΛΗ ΠΟΥΓΟΥΝΑ:

https://tribe4mian.wordpress.com/

https://newzerogod.com/home

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΠΟΥΓΟΥΝΑ στο Blackout Radio Show...