Γράφει και σταχυολογεί ο Γιάννης Καστανάρας
"Όλη μου η ζωή σαν καλλιτέχνης δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένας συνεχής αγώνας ενάντια στην αντίδραση και τον θάνατο της τέχνης. Στον πίνακα που ζωγραφίζω και θα ονομάσω Γκουέρνικα εκφράζω τη φρίκη μου για την κάστα των στρατιωτικών που σήμερα βυθίζει την Ισπανία σε έναν ωκεανό εξαθλίωσης και θανάτου" (Πάμπλο Πικάσο)
Στις 26 Απριλίου 1937, η αεροπορία των Ναζί βομβάρδισε τη Γκουέρνικα (ή Γκερνίκα), μια μικρή βασκική επαρχιακή πόλη άνευ στρατηγικής σημασίας με αποτέλεσμα την καταστροφή της και τον θάνατο τουλάχιστον χιλίων πεντακοσίων αμάχων. Το γεγονός έδωσε αφορμή στον Πάμπλο Πικάσο να ζωγραφίσει ίσως τον πλέον αναγνωρίσιμο πίνακα όλων των εποχών. Παρά τις επανειλημμένες αιτήσεις, η ισπανική κυβέρνηση αρνείται μέχρι σήμερα με χίλιες δυο προφάσεις την έκθεση του πίνακα στο Μπιλμπάο, την πρωτεύουσα της Χώρας των Βάσκων.
Σημειωτέον ότι όταν πέθανε ο Πικάσο δεν άφησε διαθήκη για τα έργα του με αποτέλεσμα πολύχρονες δικαστικές διαμάχες μεταξύ των κληρονόμων του. Η μοναδική νομική πράξη του Ισπανού ζωγράφου αφορούσε τον συγκεκριμένο πίνακα, τον οποίο κληροδοτούσε στον ισπανικό λαό. Σύμφωνα με επιστολή του προς τον Γάλλο δικηγόρο του, ο πίνακας (μήκους 7,8 μ. και ύψους 3,5 μ.) θα επέστρεφε στην Ισπανία μόνο μετά τον θάνατο του αιμοσταγούς δικτάτορα Φράνκο (ο οποίος, δυστυχώς, έζησε δυο χρόνια περισσότερο από τον Πικάσο) και μόνον εφόσον υπήρχαν όλες οι εγγυήσεις ότι η δημοκρατία είχε επανέλθει οριστικά στη χώρα. Όταν επικράτησε ο Φράνκο το 1939, η Γκουέρνικα βρισκόταν σε περιοδεία στην Αμερική για τη συγκέντρωση χρημάτων υπέρ της ισπανικής κυβέρνησης και παρέμεινε σε μουσεία της Νέας Υόρκης μέχρι το 1981, όταν έπειτα από πολλές καθυστερήσεις και νομικίστικα τερτίπια οι Αμερικανοί αναγκάστηκαν τελικά να επιστρέψουν τον πίνακα στους Ισπανούς.
10 στοιχεία για την Γκουέρνικα
1. Είναι ο σημαντικότερος πίνακας του Πάμπλο Πικάσο και ως έργο τέχνης παραμένει σύμβολο διαμαρτυρίας διατηρώντας ζωντανό στην ιστορική μνήμη τον εφιάλτη της βασκικής πόλης.
2. Η ισπανική δημοκρατική κυβέρνηση ήδη πολεμούσε τις φασιστικές ορδές του Φράνκο και των Γερμανοϊταλών συμμάχων του όταν ανέθεσε στον Πικάσο που ήδη ζούσε για πολλά χρόνια στο Παρίσι τη δημιουργία ενός πίνακα για τη Διεθνή Έκθεση Παρισιού που θα γινόταν το καλοκαίρι του 1937. Αρχικά ο ζωγράφος σκόπευε να ζωγραφίσει ένα έργο με θέμα τον καλλιτέχνη στο στούντιό του όμως άλλαξε γνώμη αμέσως μόλις πληροφορήθηκε το τραγικό γεγονός του βομβαρδισμού.
3. Το 1974, ο ακτιβιστής κατά του πολέμου Tony Shafrazi βανδάλισε τον πίνακα ενώ βρισκόταν στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης γράφοντας πάνω του με σπρέι "Σκοτώστε όλα τα ψέματα". Η πράξη του κατά πάσα πιθανότητα έγινε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την αποφυλάκιση με εγγύηση του αξιωματικού William Calley, ενός από τους κύριους αυτουργούς της σφαγής που είχαν διαπράξει Αμερικανοί πεζοναύτες στο βιετναμέζικο χωριό Μια Λάι τον Μάρτιο του 1968. Σήμερα ο Shafrazi είναι ιδιοκτήτης της γνωστής ομώνυμης γκαλερί στη Νέα Υόρκη.
4. Ενώ ο Πικάσο δημιουργούσε τον πίνακα, η φωτογράφος Ντόρα Μάαρ που συνδεόταν ερωτικά μαζί του, φωτογράφησε το έργο σε διάφορα στάδια.
Ο Πικάσο και η Ντόρα Μάαρ
5. Ο πίνακας περιέχει μερικές κρυμμένες εικόνες όπως ένα κρανίο πάνω από το σώμα του αλόγου, έναν ταύρο που σχηματίζεται από το λυγισμένο πόδι του αλόγου και τρία εγχειρίδια που αντικαθιστούν γλώσσες στο στόμα του αλόγου, του ταύρου και της γυναίκας που ουρλιάζει.
6. Σε κάποιο σημείο της εξέλιξης του πίνακα, ο Πικάσο φλερτάρισε με την ιδέα να προσθέσει χρώμα στο έργο. Πρόσθεσε ένα κόκκινο δάκρυ να τρέχει από το μάτι της γυναίκας καθώς και δείγματα έγχρωμης ταπετσαρίας, αλλά κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν διατηρήθηκαν στην τελική μορφή.
07. Λόγω του αντιφασιστικού μηνύματος του πίνακα και της αποστροφής που αισθανόταν ο Αδόλφος Χίτλερ για τη μοντέρνα τέχνη, ο επίσημος γερμανικός οδηγός της Έκθεσης του Παρισιού σύστηνε στους επισκέπτες να αποφεύγουν το ισπανικό περίπτερο χαρακτηρίζοντας τον πίνακα "ένα συνονθύλευμα από μέλη του σώματος που θα μπορούσε να ζωγραφίσει ακόμα κι ένα τετράχρονο παιδί".
08. Δεν έχει εξακριβωθεί αν το γεγονός είναι αληθινό ή όχι, αλλά λέγεται ότι ενώ ο Πικάσο ζούσε στο κατεχόμενο από τους Ναζί Παρίσι, ένας αξιωματικός της Γκεστάπο (πιθανόν στη διάρκεια έρευνας στο στούντιο του καλλιτέχνη) είδε μια φωτογραφία της Γκουέρνικα (ο κανονικός πίνακας βρισκόταν ήδη στις ΗΠΑ) και ρώτησε τον Πικάσο: "Εσείς το κάνατε αυτό;" "Όχι, εσείς", ήταν η πληρωμένη απάντηση του Ισπανού.
(φωτογραφία της Μάαρ από το στούντιο του Πικάσο)
09. Ενώ ο πίνακας κοσμούσε το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη, τον επισκέπτονταν καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι για να τον θαυμάσουν. Κάποια στιγμή οι έφοροι παρατήρησαν στον τοίχο απέναντι από τον πίνακα μια πολύ αχνή γαλάζια γραμμή από άκρη σε άκρη. Παραξενεμένοι, έβαψαν τον τον τοίχο αλλά έπειτα από μερικούς μήνες το φαινόμενο επαναλήφθηκε. Όπως αποδείχτηκε τελικά, η γαλάζια γραμμή οφειλόταν στους νεαρούς, κυρίως, επισκέπτες, οι οποίοι ακουμπούσαν πάνω στον τοίχο παρατηρώντας για ώρες τον πίνακα, με αποτέλεσμα τα μπλού τζιν που φορούσαν να τρίβονται στη λευκή επιφάνεια αφήνοντας εκείνη τη λεπτή γαλάζια γραμμή.
10. Μολονότι πιέστηκε πολλές φορές να αποκαλύψει τους συμβολισμούς πίσω από την Γκουέρνικα, ο Πικάσο απέφυγε να δώσει οποιαδήποτε συγκεκριμένη εξήγηση. Όπως του άρεσε να λέει, "Ο ταύρος είναι ταύρος και το άλογο είναι άλογο. Αν δώσετε ένα νόημα σε ορισμένα πράγματα στον πίνακά μου μπορεί να είναι αλήθεια, αλλά εμένα δεν μου πέφτει λόγος να εξηγήσω το νόημα. Τις ιδέες και τα συμπεράσματά σας τα μοιράζομαι κι εγώ αλλά ενστικτωδώς, ασυνείδητα. Έφτιαξα τον πίνακα για χάρη του πίνακα. Ζωγραφίζω αντικείμενα για αυτό που είναι".
Σχετικά με το τελευταίο, ιδού μερικές ερμηνείες που έχουν δοθεί κατά καιρούς σχετικά με τα νοήματα που κρύβει ο πίνακας:
- Η μορφή και η στάση των μορφών εκφράζουν διαμαρτυρία.
- Μερικοί πιστεύουν ότι το άλογο που απεικονίζεται τρυπημένο από μια λόγχη συμβολίζει τον τελικό θάνατο του εθνικισμού και του Φράνκο και ότι ο Πικάσο προέβλεπε την πτώση του δικτάτορα. Άλλοι ωστόσο θεωρούν ότι το άλογο είναι ο λαός που πεθαίνει αβοήθητος.
- Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί άσπρη, μαύρη και γκρίζα μπογιά για να δημιουργήσει μια θλιμμένη ατμόσφαιρα και να εκφράσει τον πόνο και το χάος.
- Τα φλεγόμενα κτίρια και οι γκρεμισμένοι τοίχοι δεν σημαίνουν απαραίτητα την καταστροφή της Γκουέρνικα αλλά γενικότερα τον όλεθρο του πολέμου.
- Η εφημερίδα στο βάθος σημαίνει τον τρόπο με τον οποίο ο Πικάσο πληροφορήθηκε τον βομβαρδισμό.
- Αρχικά ο Πικάσο είχε ζωγραφίσει έναν ήλιο πριν τον αντικαταστήσει με μια ηλεκτρική λυχνία που πιθανολογείται ότι είναι η πηγή του κακού, οι προβολείς των βομβαρδιστικών που στόχευαν τη Γκουέρνικα.
- Ο ταύρος όσο και το άλογο είναι σημαντικές μορφές στην ισπανική κουλτούρα. Ο Πικάσο χρησιμοποιούσε αυτά τα ζώα αναθέτοντάς τους διαφορετικούς ρόλους σε διαφορετικές δημιουργικές περιόδους του. Γι' αυτό και η ερμηνεία του συγκεκριμένου ταύρου και του αλόγου είναι πολύ δύσκολη. Η σχέση τους είναι σαν ένα είδος μπαλέτου που στην καριέρα του Πικάσο παρουσιάστηκε με διάφορους τρόπους.
- Tο σπασμένο ξίφος κοντά στη βάση του πίνακα συμβολίζει την ήττα των ανθρώπων από τους κατακτητές τους.
Για μια εκτενέστατη "βιογραφία" του πίνακα μπορείτε να διαβάσετε το βιβλίο του Ράσελ Μάρτιν, Guernica- Ο Πόλεμος του Πικάσο (εκδ. Γκοβόστης, 2005, μετ. Γιάννης Καστανάρας)
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξιν και κατ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξην και καθ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξην και καθ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
