Γράφει ο Γιάννης Καστανάρας

Το Τσεράν είναι μια πολύ δυναμική κοινότητα που αποτελεί πηγή έμπνευσης για πολλούς ανθρώπους και οργανώσεις μέσα στο Μεξικό και πέρα από αυτό. Με πρωταγωνιστές τις γυναίκες και τη νεολαία και με την υποστήριξη μερικών βασικών παραγόντων εκτός κοινότητας, ο πληθυσμός των ιθαγενών Πουρεπέτσα της πόλης έχει καταφέρει να διεκδικήσει νομικά το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση ανακτώντας τον έλεγχο στην περιοχή του.

Τριακόσια χιλιόμετρα δυτικά της Πόλης του Μεξικού, το Σαν Φρανσίσκο Τσεράν είναι μια κοινότητα 16.000 κατοίκων, στην πλειοψηφία τους ιθαγενείς, στα υψίπεδα της πολιτείας Μιτσοακάν του Μεξικού που περιβάλλεται από βουνά, δάση και φυσικούς υδάτινους πόρους. Εγκλωβισμένοι ανάμεσα στην εγκληματική δραστηριότητα των καρτέλ που συνδεόταν με εξαφανίσεις και απαγωγές χωρικών, την παράνομη υλοτομία και τις συνεχείς ίντριγκες των πολιτικών κομμάτων, οι αγανακτισμένοι δημότες του Τσεράν αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τις εγκληματικές οργανώσεις που κατέβαιναν από τους λόφους με φορτηγά φορτωμένα ξυλεία. Έτσι, στις 15 Απριλίου 2011, η κοινότητα των Πουρεπέτσα του Τσεράν εξεγέρθηκε. Γυναίκες και άνδρες, παιδιά και ενήλικες, συγκεντρώθηκαν σε μια τοποθεσία που λέγεται «Ιππικό» κραδαίνοντας ρόπαλα και αγροτικά εργαλεία για να υπερασπιστούν τη ζωή, την ασφάλεια, τα εδάφη, τα δάση και την αξιοπρέπεια της κοινότητας. Όλοι οι κάτοικοι του Τσεράν, ανεξαρτήτως πολιτικών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων, ενώθηκαν σε μια γροθιά χωρίς να φαντάζονται που θα κατέληγε αυτή η εξέγερση («levantiamento»).

«Άρχισαν να εκβιάζουν κόσμο, απαιτώντας χρήματα για προστασία. Άνθρωποι άρχισαν να εξαφανίζονται χωρίς ίχνος και τεράστια φορτηγά έκλεβαν ξυλεία από τα δάση μας. Τότε αποφασίσαμε να δράσουμε. Στις 8.30 το πρωί σταματήσαμε το πρώτο φορτηγό που μετέφερε ξυλεία και βγάλαμε έξω τους οδηγούς. Δεν είχαμε με τι να τους δέσουμε κι έτσι τους κλειδώσαμε στην εκκλησία. Μαζί μας ενώθηκε το σύνολο της κοινότητας, ιδίως η νεολαία»

Από εκείνη τη μέρα αποφάσισαν να οργανωθούν και να απαλλαγούν από το οργανωμένο έγκλημα. Με συνοπτικές διαδικασίες έδιωξαν τους παράνομους υλοτόμους («εκατό έως διακόσια φορτηγά κάθε μέρα και οι αρχές έκαναν τα στραβά μάτια») και το καρτέλ των ναρκωτικών («οι ναρκέμποροι απήγαγαν όποια γυναίκα ήθελαν και έδιωχναν οικογένειες από τα σπίτια τους») και μόλις ξεμπέρδεψαν με αυτούς στράφηκαν εναντίον των κοινοτικών αρχών και της αστυνομίας που συνεργάζονταν και προστάτευαν τους διάφορους εγκληματίες. Στη συνέχεια, συγκρότησαν μια «οργανωτική δομή» από δώδεκα επιτροπές βάσης και ανέλαβαν τον έλεγχο ολόκληρης της κοινότητας. Οι κάτοικοι ύψωσαν οδοφράγματα στις προσβάσεις της πόλης και άρχισαν να εγκαθιστούν φυλάκια για την υπεράσπιση των τεσσάρων συνοικιών της πόλης, τα οποία έγιναν σύμβολα της αντίστασης και της θέλησης των «comuneros» να απελευθερωθούν από το οργανωμένο έγκλημα και τις διεφθαρμένες αρχές.

Σύντομα τα πολιτικά κόμματα καταργήθηκαν από την πόλη καθώς δεν μπορούσαν ούτε ήθελαν να εγγυηθούν την ασφάλεια και την πολιτιστική συνέχεια του Τσεράν. Στις δημοτικές εκλογές τον Ιούνιο του 2011, οι comuneros αποφάσισαν να απέχουν, απαγορεύοντας την εγκατάσταση εκλογικών κέντρων στο δήμο τους. Απεναντίας, αποφάσισαν να ασκήσουν το νόμιμο δικαίωμά τους διορίζοντας δικές τους δημοτικές αρχές μέσω των κανονιστικών συστημάτων τους. Το δικαίωμα στην αυτονομία και την αυτοδιάθεση ήταν αναγνωρισμένο από διεθνείς συνθήκες και από το μεξικανικό νομικό σύστημα και έτσι το Τσεράν αποφάσισε να ακολουθήσει αυτό το δρόμο και να καταργήσει το τοπικό κομματικό σύστημα με κύριο σύνθημα «Έξω τα κόμματα από την κοινότητα».

«Ο ίδιος ο λαός αποφασίζει τι μπορεί και τι δεν μπορεί να γίνεται στην κοινότητα. Σήμερα η Συνέλευση είναι η ανώτατη αρχή και εκεί οποιοσδήποτε έχει δικαίωμα να εκφραστεί για να τον ακούσει ο λαός και οι αξιωματούχοι, κάτι που προηγουμένως δεν συνέβαινε με τα κόμματα»

Οι κρατικές αρχές προσπάθησαν να εμποδίσουν το κίνημα στο Τσεράν και τον Σεπτέμβριο του 2011 το Εκλογικό Ινστιτούτο του Μιτσοακάν απάντησε αρνητικά, διακηρύσσοντας ότι δεν ήταν εξουσιοδοτημένο να εγκρίνει μια τέτοιου είδους εκλογική διαδικασία. Έτσι, ενώ παράλληλα οικοδομούσαν ένα κοινωνικό κίνημα, οι comuneros αποφάσισαν να ακολουθήσουν τη νομική οδό και να χαράξουν μια εντυπωσιακή στρατηγική για να υπερασπιστούν την αυτονομία και το εναλλακτικό τους σχέδιο.

Τον Νοέμβριο του 2011 το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε υπέρ της κοινότητας των ιθαγενών του Τσεράν, αναγνωρίζοντας ότι η πόλη είχε το δικαίωμα να εκλέγει δικές της αρχές σύμφωνα με το εθιμικό σύστημα και έδωσε εντολή στο Εκλογικό Ινστιτούτο του Μιτσοακάν να οργανώσει εκλογές κατόπιν συνεννόησης με την κοινότητα. Έτσι, τον Ιανουάριο του 2012 οργανώθηκαν δημοκρατικές εκλογές με αποτέλεσμα την εκλογή της πρώτης δωδεκαμελούς δημοτικής αρχής των ιθαγενών με τίτλο Δημοτικό Συμβούλιο Κοινοτικής Κυβέρνησης (τρία μέλη από κάθε συνοικία) για μια περίοδο τριών ετών. Ανάμεσα στα μέλη δεν υπάρχει ιεραρχική δομή και όλα καταλαμβάνουν την ίδια θέση στη δημοτική αρχή. Η αστυνομία καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από «κοινοτικά περίπολα» (Ronda Comunitaria, μια πολιτοφυλακή από γυναίκες και άνδρες του Τσεράν) και σημεία ελέγχου, τα οποία λειτουργούν σε εικοσιτετράωρη βάση. Ο δήμαρχος, οι εκπρόσωποι και οι σύμβουλοι συμμετέχουν σε ένα «Κοινό Συμβούλιο της Κοινοτικής Κυβέρνησης», ενώ έχουν συσταθεί «επιχειρησιακά συμβούλια» και «επιτροπές» για τις πολιτικές υποθέσεις, την κοινωνική ανάπτυξη, την απονομή της δικαιοσύνης (με προσανατολισμό στη συμβιβαστική λύση), την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, την υγεία, την πολιτιστική ταυτότητα, την ύδρευση, την καθαριότητα και τη νεολαία. Ανώτατο όργανο είναι η Γενική Συνέλευση που αποτελείται από το σύνολο των κατοίκων του Τσεράν. Σε σύγκριση με το μεγαλύτερο μέρος του Μεξικού, το πολιτικό μητρώο του Τσεράν είναι αξιοθαύμαστο, ενώ τα μέλη του συμβουλίου της πόλης αμείβονται με μέτριους μισθούς και λογοδοτούν στις δημοκρατικές συνελεύσεις. Το προηγούμενο που έχει θέσει το Τσεράν σαν η πρώτη κοινότητα αυτοχθόνων με πλήρη αναγνώριση του δικαιώματός στην αυτοδιάθεση έχει οδηγήσει και άλλες κοινότητες να αξιώνουν ανάλογη αντιμετώπιση από την κεντρική κυβέρνηση.

«Στο βαθμό που έστω και ένα μόνο άτομο θέλει να συνεχίσει, όλοι θα σταθούμε πίσω του. Όλοι αισθανόμαστε περήφανοι επειδή σταματήσαμε το κακό και κάναμε κάτι που οι άλλες κοινότητες δεν τολμούσαν να κάνουν»

Σήμερα, σχεδόν δέκα χρόνια μετά την εξέγερση, το έργο της αποκατάστασης της ασφάλειας στην κοινότητα και τα δάση της έχει ωφελήσει περισσότερους από 20.000 ανθρώπους – ένα επιτυχημένο πείραμα με εμφανέστατα αποτελέσματα, παρά τα χίλια μύρια προβλήματα που έχει αντιμετωπίσει μια κοινότητα η οποία προσπορίζεται πολύ περισσότερα θετικά παρά αρνητικά οφέλη. Το Τσεράν είναι μια από τις ασφαλέστερες πόλεις στο Μεξικό, μια πραγματική όαση σε μια χώρα που κάθε χρόνο μετράει χιλιάδες δολοφονίες αθώων πολιτών και μελών συμμοριών. Αν και η πολιτεία Μιτσοακάν κατέχει ένα θλιβερό ποσοστό δολοφονιών, σήμερα τα σημαντικότερα «εγκλήματα» στο Τσεράν οφείλονται, σε μικροκλοπές, καβγάδες μεταξύ μεθυσμένων ή σε οδήγηση υπό την επήρεια του αλκοόλ. Οι παραβάτες αναμένεται να περάσουν λίγο χρόνο πίσω από τα κάγκελα μέχρι να ξεμεθύσουν, θα πληρώσουν κάποιο πρόστιμο ή θα απασχοληθούν σε κάποιου είδους κοινοτικής εργασίας – αλλά η τιμωρία σπανίως υπερβαίνει κάτι από αυτά. Οι κοπέλες κάνουν τζόκινγκ μόνες τους στο δάσος. Οι γείτονες φροντίζουν ο ένας για τον άλλο. Ολόκληρες οικογένειες εκστρατεύουν στους λόφους για μανιτάρια, μια λιχουδιά που αφθονεί στις απότομες πλαγιές.

«Όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα προσπαθούμε να μεσολαβούμε. Επιβάλουμε αποζημιώσεις για τυχόν ζημιές και εκθέτουμε δημόσια το έγκλημα. Έχουμε έναν μακρύ κατάλογο με τιμωρίες που επιβάλλονται για εγκλήματα. Αν κάποιος θέλει να μεταφέρει το έγκλημα εκτός της κοινότητάς μας, είναι ελεύθερος να το κάνει, αλλά εμείς προσπαθούμε να κρατούμε τα πάντα μέσα στα όρια της κοινότητας»

Η αυτονομία του Τσεράν εκφράζεται και ενισχύεται επίσης με την εκμετάλλευση των εναλλακτικών μέσων ενημέρωσης. Ένα απτό παράδειγμα είναι το έργο που έχει γίνει για την καταγραφή και την προστασία των παραδόσεων της κοινότητας μέσω του blog και της σελίδας του Τσεράν στο facebook, του καναλιού του στο YouTube, του ραδιοφωνικού σταθμού Radio Fogata και της δημοσιογραφικής κολεκτίβας Subversiones, ενώ η πόλη διαθέτει και δικό της τηλεοπτικό κανάλι, το TV Cherán.

Για πολλούς στο Μεξικό, μια χώρα με ρεκόρ σε απρόκλητες πολιτικές δολοφονίες, το Τσεράν είναι η απόδειξη ότι το βασικό συστατικό στον αδυσώπητο κύκλο βίας της χώρας, το βασικό συστατικό είναι το κράτος. Αφαιρώντας αυτό το συστατικό, είναι δυνατόν να αρχίσουμε από την αρχή.

ΜΕΡΙΚΑ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΣΕΡΑΝ

- Τα χρόνια πριν από την εξέγερση, η παράνομη υλοτομία κατέστρεφε περίπου τα μισά από τα 17 χιλιάδες εκτάρια των δασών της περιοχής («κάθε φορά που έκοβαν ένα δέντρο έκοβαν τη ζωή μας»). Τώρα όμως οι υλοτόμοι έχουν εξαφανιστεί από καιρό και τα δάση φυλάσσονται από περιπόλους ενόπλων χωρικών. Για τους ιθαγενείς του Τσεράν τα δάση αυτά είναι προγονική κληρονομιά και επομένως έχουν ιερό καθήκον να τα προστατεύουν. Μόνο τα πέντε πρώτα χρόνια της εξέγερσης οι κάτοικοι αναδάσωσαν πάνω από τρεις χιλιάδες εκτάρια δάσους.

- Αν και οπωσδήποτε η πόλη έχει σοσιαλιστικές επιρροές (όπως γίνεται φανερό από τις τοιχογραφίες με το πορτρέτο του Μεξικανού επαναστάτη Εμιλιάνο Ζαπάτα), πουθενά δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιου είδους μαρξιστική επανάσταση, κομμουνιστική πρωτοπορία, ούτε κάποια παρουσία αναρχικών αγκιτατόρων. Δεν υπάρχουν πουθενά κόκκινες ή μαύρες σημαίες στην πρώτη γραμμή αυτού του κινήματος, πέρα από τη σημαία των ιθαγενών και τα πρόσωπα των ντόπιων που αποφάσισαν ότι ο κόμπος είχε φτάσει πλέον στο χτένι. Και μολονότι μπορεί να αντλούν έμπνευση από διάφορες επαναστάσεις του παρελθόντος και του παρόντος, εκείνο που ουσιαστικά τροφοδότησε την εξέγερσή τους και έθεσε τις βάσεις της νέας τους κοινότητας, ήταν η πολιτιστική τους κληρονομιά, οι παραδόσεις και ο ίδιος ο τόπος στον οποίο ζουν.

- Το Τσεράν αποτέλεσε την πρωτοπορία ενός κινήματος αυτοάμυνας που συμπεριέλαβε πολλές μεξικανικές πόλεις, ιδίως στην πολιτεία Μιτσοακάν όπου κυριαρχεί η εγκληματικότητα (180 δολοφονίες μέσα σε έναν μόνο μήνα το 2016), οι οποίες από το 2013 επίσης οργάνωσαν τοπικές πολιτοφυλακές σαν αντίδραση στη βία των συμμοριών. Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές είτε στράφηκαν στη «σκοτεινή πλευρά» και ενσωματώθηκαν στα εγκληματικά δίκτυα ή δημιούργησαν νέα, είτε απλώς διαλύθηκαν.

- Η κοινότητα του Τσεράν εισπράττει όλη την κρατική χρηματοδότηση που αντιστοιχεί περίπου σε 2,6 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Ο μηνιαίος μισθός των περίπου διακοσίων δημοτικών υπαλλήλων ισοδυναμεί με 450 δολάρια και έτσι εξοικονομούνται χρήματα για τη χρηματοδότηση του δικτύου υδροδότησης και άλλων υπηρεσιών, όπως ενός προγράμματος ανακύκλωσης, κάτι που σπανίζει στο Μεξικό (Τίποτε δεν πάει χαμένο στο Τσεράν που χωρίζει τα σκουπίδια σε έξι κατηγορίες, διπλάσιες από το υπόλοιπο Μεξικό).

- Στην κεντρική πλατεία της πόλης υπάρχουν πάγκοι που πουλάνε τρόφιμα, φθηνά ρούχα και άλλα αντικείμενα. Κάθε απόγευμα οι κάτοικοι συγκεντρώνονται για παγωτό ή αναψυκτικό συζητώντας, ανταλλάσσοντας κουτσομπολιά και ειδήσεις και, φυσικά, φλερτάροντας.

- Οι κάτοικοι μπορούν να ψηφίζουν σε πολιτειακές ή εθνικές εκλογές, αλλά για να το κάνουν πρέπει να επισκέπτονται εκλογικά κέντρα σε άλλες πόλεις.

- Η απαγόρευση των πολιτικών κομμάτων ισχύει σε τέτοιο βαθμό ώστε ακόμα και τα οχήματα που τυχόν επισκέπτονται την πόλη έχοντας κομματικά αυτοκόλλητα, υποχρεώνονται να τα καλύπτουν ή να τα αφαιρούν.
- Η αυτονομία του Τσεράν σαν μια κοινότητα αυτοχθόνων Πουρεπέτσα είναι αναγνωρισμένη και εγγυημένη από τη μεξικανική κυβέρνηση. Στο μεταξύ, η απαγόρευση των πολιτικών κομμάτων έχει επικυρωθεί από τα δικαστήρια, όπως και το δικαίωμα της πόλης να μη συμμετέχει σε τοπικές, πολιτειακές ή ομοσπονδιακές εκλογές.

- Από την ημέρα της εξέγερσης στην πόλη δεν έχει σημειωθεί κανένα κρούσμα εκβιασμού ή απαγωγής. Το ποσοστό των σοβαρών εγκλημάτων είναι σχεδόν μηδενικό.

- Μετά την εξέγερση, όσοι εκπρόσωποι πολιτικών κομμάτων προσπάθησαν να εισέλθουν στην πόλη για να προωθήσουν το πρόγραμμά τους, εκδιώχθηκαν αμέσως από την πολιτοφυλακή.

- Η πόλη πρόσθεσε ένα νέο ρήμα στην ισπανικό γλώσσα: «cheranizarse», δηλαδή «γινόμαστε όπως το Τσεράν».

- Η δύναμη της πολιτοφυλακής του Τσεράν αποτελείται από 92 κατοίκους και είναι χωρισμένη σε δυο μονάδες: η μια φρουρεί την πόλη και η άλλη περιπολεί στο δάσος. Πολλοί φορούν στολές καμουφλάζ με την πολύχρωμη σημαία της κοινότητας των ιθαγενών Πουρεπέτσα και μαντίλια ή κουκούλες για να μην αναγνωρίζονται. Μολονότι αρκετές κοινότητες στη γύρω περιοχή προσπάθησαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Τσεράν ζητώντας συμβουλές από την πολιτοφυλακή, οι περισσότερες έχουν αποτύχει καθώς οι ομάδες αυτοάμυνας δεν είχαν συνοχή ή δεν ήταν αρκετά αποφασισμένες να καταπολεμήσουν τα εγκληματικά καρτέλ.

- Παρά τα οφέλη, το Τσεράν αντιμετωπίζει ακόμα πολλές προκλήσεις, όπως το πρόβλημα της ανεργίας. Η πολιτοφυλακή έχει εντοπίσει και καταστρέψει εργαστήρια μεθαμφεταμίνης, ενώ σποραδικά εμφανίζονται παράνομοι υλοτόμοι (ακόμα και ντόπιοι), υπάρχουν αρκετά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και εθισμού στο αλκοόλ. Επίσης, λόγω της πολύχρονης επιτυχίας του κοινοτικού πειράματος, τα μέτρα προστασίας έχουν χαλαρώσει και μολονότι οι έλεγχοι στις προσβάσεις της πόλης συνεχίζονται, υπάρχει λιγότερη καχυποψία απέναντι στους επισκέπτες. Όπως πάντα και παντού, υπάρχουν παραπονεμένοι, συνήθως οι μέχρι πρότινος «πολίτες πρώτης κατηγορίας».

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ: 

Luis Hernandez Navarro, Self-Defense in Mexico: Indigenous Community Policing and the New Dirty Wars (University of North Carolina Press, 2020)