του Fred Kaplan

(μετάφραση: Στέλιος Μιχ.)

O Lawrence Ferlinghetti που πέθανε τη Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2021 σε ηλικία 101 ετών  στο σπίτι του, στο αγαπημένο του Σαν Φρανσίσκο, ήταν μία από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα για την αμερικάνικη κουλτούρα. Ήταν ο πλέον υπεύθυνος για την έκρηξη των Μπιτ, για την κατάργηση των νόμων περί σεμνότητας και, οπωσδήποτε, για τη μεταμόρφωση του Σαν Φρανσίσκο από μια επαρχιακή πόλη σε κέντρο πολιτισμού. Όλα αυτά τα κατάφερε με το άνοιγμα και τη λειτουργία ενός βιβλιοπωλείου, του City Lights, το οποίο, επτά δεκαετίες από τα εγκαίνιά του το 1953, παραμένει ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά βιβλιοπωλεία και εκδοτικούς οίκους στη χώρα.

Το βιβλιοπωλείο ήταν εξαρχής ένα πνευματικό στέκι για την εκκολαπτόμενη γενιά συγγραφέων, καλλιτεχνών και ποιητών που ζούσαν κι συγκεντρώνονταν στην περιοχή Νορθ Μπιτς του Σαν Φρανσίσκο. Όταν  το βράδυ της 7ης Οκτωβρίου 1955, ένας από τους ποιητές, ο Άλεν Γκίνσμπεργκ, διάβασε αποσπάσματα από το νέο του έργο με τίτλο Ουρλιαχτό σε μια διπλανή γκαλερί εντυπωσιάζοντας το ακροατήριο, ο Ferlinghetti – που μόλις είχε αρχίσει να ασχολείται με τις εκδόσεις στοχεύοντας στην οικοδόμηση ενός “διεθνούς κέντρου αντιφρονούντων” - προσφέρθηκε να το εκδώσει.
Δύο χρόνια αργότερα, όταν τα πρώτα 520 αντίτυπα της συλλογής Ουρλιαχτό και άλλα Ποιήματα του Γκίνσμπεργκ, έφτασαν από το λονδρέζικο τυπογραφείο που τύπωνε για λογαριασμό των εκδόσεων City Lights, στις αμερικανικές αποβάθρες μέσα σε κιβώτια, οι τελωνειακές αρχές των ΗΠΑ τα κατάσχεσαν με τη δικαιολογία ότι το βιβλίο είχε“άσεμνο” περιεχόμενο (όπως είπε ένας από τους επιθεωρητές στους δημοσιογράφους: “Δεν θα θέλατε να πέσει στα χέρια των παιδιών σας”). Δυο μήνες αργότερα, το γραφείο του εισαγγελέα αρνήθηκε να ασκήσει δίωξη, τα αντίτυπα κυκλοφόρησαν, και ο Ferlinghetti τα τοποθέτησε σε περίοπτη θέση στο βιβλιοπωλείο του.

Στις 3 Ιουνίου 1957, δύο μυστικοί από το αστυνομικό τμήμα του Σαν Φρανσίσκο μπήκαν στο μαγαζί, αγόρασαν ένα αντίτυπο και αμέσως μετά συνέλαβαν τον Ferlinghetti για την έκδοση του βιβλίου, μαζί με τον υπάλληλο που τους το είχε πουλήσει.
Ο Ferlinghetti αποφάσισε να αγωνιστεί όχι μόνο ενάντια στη σύλληψή του αλλά και ενάντια στη νομική ισχύ των νόμων περί προσβολής των ηθών. Προσέλαβε έναν από του πιο γνωστούς ποινικολόγους του Σαν Φρανσίσκο, τον J.W. Ehrlich που είχε το παρατσούκλι “το Ξεφτέρι” και είχε αναλάβει διάφορους αμφιλεγόμενους κατηγορούμενους, όπως η στρίπερ Sally Rand, η θανατοποινίτισσα απαγωγέας Caryl Chessman και “ένα φαινομενικά ατελείωτο κύμα γυναικών κατηγορουμένων για τη δολοφονία των συζύγων τους”, όπως θα έλεγαν στον επικήδειό του το 1971. O Εhrlich ανέλαβε την υπόθεση αφιλοκερδώς.
Δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Ο προεδρεύων δικαστής Clayton W. Horn ήταν επίσης δικαστικός της αστυνομίας και δάσκαλος σε κατηχητικό. Η προηγούμενη υπόθεσή του αφορούσε πέντε γυναίκες που είχαν καταδικαστεί για κλοπή και για τιμωρία τις είχαν υποχρεώσει να παρακολουθήσουν την ταινία Οι Δέκα Εντολές και να γράψουν μια έκθεση για τα ηθικά της διδάγματα. Ο εισαγγελέας, Ralph MacIntosh έδινε για χρόνια εναντίον της πορνογραφίας.
Επιπλέον, το ποίημα του Γκίνσμπεργκ – που ως γνωστόν ξεκινάει “Είδα τα καλύτερα μυαλά τής γενιάς μου χαλασμένα απ' την τρέλα, λιμασμένα υστερικά γυμνά, να σέρνονται μέσ' απ' τούς νέγρικους δρόμους την αυγή γυρεύοντας μια φλογισμένη δόση” – ήταν κάτι παραπάνω από σοκαριστικό για την εποχή. Οι ανταποκρίσεις των εφημερίδων από τη δίκη περιέγραφαν το ακροατήριο να ξεσηκώνεται όταν ένας από τους δικηγόρους απήγγειλε αποσπάσματα από το ποίημα. (Η λέξη “fuck” πιθανώς δεν είχε ακουστεί να επαναλαμβάνεται τόσες φορές σε δικαστική αίθουσα). Μάλιστα, ο Γκίνσμπεργκ κι ο Ferlinghetti είχαν θεωρήσει συνετό να αλλάξουν το πιο προφανές ομοερωτικό απόσπασμα στην πρώτη εκτύπωση του ποιήματος βάζοντας αποσιωπητικά στους στίχους “αφέθηκαν να γ... στον κ... από άγιους μοτοσικλετιστές ουρλιάζοντας από χαρά”.

Από αριστερά: Μichael McClure, Bob Dylan, Allen Ginsberg και Lawrence Ferlinghetti

Ο Ehrlich όμως ισχυρίστηκε ότι το ποίημα είχε “λυτρωτική κοινωνική σημασία”. Ο Χορν μελέτησε, αφιερώνοντας δυο εβδομάδες για να παρουσιάσει το πόρισμά του και τελικά αποφάσισε ότι το ποίημα δεν ήταν άσεμνο. Σε επόμενες εκδόσεις μάλιστα, ο Ferlinghetti αποκατέστησε το απόσπασμα με τους «άγιους μοτοσυκλετιστές”.
Αν ο Ferlinghetti είχε καταδικαστεί, ο αξιωματικός William Hanrahan, ο αστυνομικός υπεύθυνος για τη συνακόλουθη σύλληψή του, σκόπευε να στείλει τους άντρες του “να ξεβρωμίσουν” κάθε βιβλιοπωλείο της πόλης. Είχε μάλιστα σχεδιάσει έναν μακρύ κατάλογο με τίτλους βιβλίων και αν τελικά πετύχαινε το στόχο του, ίσως το Σαν Φρανσίσκο να μην είχε αναδειχθεί ποτέ ως το κέντρο της ασυμβίβαστης τέχνης.
Στο μεταξύ, το Ουρλιαχτό και Άλλα Ποιήματα γέμιζε τα ράφια των βιβλιοπωλείων σε όλη τη χώρα με ρυθμό ταχύτερο από τις εκδοτικές δυνατότητες του Ferlinghetti. Σύμφωνα με τη Stacy Lewis του City Lights,  μέχρι σήμερα έχουν πουληθεί πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα του βιβλίου, αναδεικνύοντας τις εκδόσεις του Ferlinghetti σε σημαντική δύναμη του χώρου. Αυτή τη στιγμή διατίθενται πάνω από 300 τίτλοι των εκδόσεων που συνεχίζουν να εκδίδουν 12 με 15 νέα βιβλία το χρόνο. Πολλά από αυτά τα είναι συλλογές ποιημάτων του ίδιου του Ferlinghetti , συμπεριλαμβανομένου του A Coney Island of the Mind (1958), το οποίο επίσης έχει ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο πωλήσεις, καθιστώντας το πιθανώς το δεύτερο δημοφιλέστερο βιβλίο της σύγχρονης αμερικάνικης ποίησης μετά το Ουρλιαχτό.

Το 2003 ο Ferlinghetti εκλέχτηκε στην Αμερικάνικη Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών και το 2005 το Εθνικό Ίδρυμα Βιβλίων του απένειμε το πρώτο του Λογοτεχνικό Βραβείο. Το 2007, ο Γάλλος υπουργός Πολιτισμού τον έχρισε μέλος του Τάγματος των Γραμμάτων και των Τεχνών, ενώ στην Ιταλία έχει κερδίσει πολλά λογοτεχνικά βραβεία.
Σε όλη του τη ζωή ο Ferlinghetti υπήρξε ακτιβιστής τόσο σε πολιτικά όσο και λογοτεχνικά ζητήματα. Η αφετηρία και για τα δύο μάλλον έχει να κάνει με το διάστημα που ήταν κυβερνήτης του Πολεμικού Ναυτικού στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος, είχε προλάβει να δει τα τρομακτικά ερείπια του Ναγκασάκι μετά τη ρίψη της δεύτερης ατομικής βόμβας. Συχνά έλεγε ότι αυτή η εμπειρία του εμφύσησε ένα βαθύ μίσος για τον πόλεμο και ίσως τον έκανε να δει με συμπάθεια τους πρώτους Μπιτ ποιητές.
Ο Νόρμαν Μέιλερ, σε ένα θαυμάσιο δοκίμιο του το 1957 για τους Μπίτνικς και τους χίπστερς, έγραφε: “Ίσως να μην μπορέσουμε ποτέ να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος του ψυχικού τραύματος που προκάλεσαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και η ατομική βόμβα στο υποσυνείδητο σχεδόν όλων όσων έζησαν εκείνα τα χρόνια… Αν η μοίρα του ανθρώπου του 20ού αιώνα είναι να ζει με το θάνατο από την εφηβεία ως τη γήρανση” τότε “η μόνη ζωοδότος απάντηση είναι να αντιμετωπίζει το θάνατο ως αναπόφευκτο κίνδυνο… προκειμένου να ξεκινήσει αυτό το άγνωστο ταξίδι προς τις ανυπότακτες προσταγές του εαυτού». Ίσως αυτό περιγράφει τον Ferlinghetti ακόμα καλύτερα από ό,τι άλλους Μπιτ καλλιτέχνες.
Ο Ferlinghetti απείχε πολύ από αυτό που θα λέγαμε δύστροπος χαρακτήρας. Το 2009 τον παρακολούθησα να απαγγέλλει ποιήματα στην 92η οδό. Ήταν 90 χρονών αλλά βάδιζε στη σκηνή με μια παντοτινή ζωντάνια, ξεδιπλώνοντας τα ποιήματά του με πάθος και ένταση, ξεσηκώνοντας ξέφρενες επευφημίες από τον κατάμεστο χώρο όταν άρχισε να απαγγέλλει τους γνωστότερους στίχους του έτσι όπως ένα κατάμεστο στάδιο εκστασιάζεται όταν ένας ροκ σταρ γρατζουνάει τα πρώτα ακόρντα ενός πασίγνωστου τραγουδιού.
Εκείνο το βράδυ καθόμουν δίπλα σε έναν τραγουδιστή της ροκ. Κοίταξε γύρω του το πλήθος, άντρες και γυναίκες, νέους και γέρους, όλους όσους βρίσκονταν εκεί εκστασιασμένοι, και μουρμούρισε, “Θεέ μου, μάλλον θα έπρεπε να γράφω ποιήματα”.

[Δημοσιεύτηκε στο slate.com]

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:

Allen Ginsberg: Ουρλιαχτό (για τον Καρλ Σόλομον)

Μαθήματα Ιστορίας: Η "εξέγερση" των Beatniks, Νέα Υόρκη, Απρίλιος 1961

---

Στέλιος Μιχ.

Δημοσιογραφος και ακτιβιστης

 
 
 

Στέλιος Μιχ.

Δημοσιογραφος και ακτιβιστης

 
 
 

Στέλιος Μιχ.

Δημοσιογραφος και ακτιβιστης