του Μάικ Ντέιβις (μετάφραση: Στέλιος Μιχ.)
Η αυτοβιογραφία μου δεν έχει νόημα παρά μόνο στο βαθμό που είναι πιθανώς χαρακτηριστική μιας γενιάς. Όταν ήμουν δεκαέξι ετών, ο πατέρας μου έπαθε καρδιακή προσβολή και για ένα χρόνο εγκατέλειψα το σχολείο για να δουλέψω. Ο καλύτερός μου φίλος, ο οποίος μόλις είχε καταταγεί στο ναυτικό, αρχικά με ενθάρρυνε να κάνω το ίδιο και στη συνέχεια, αφού ανακάλυψε ότι θα καθάριζε καταστρώματα για το υπόλοιπο της καριέρας του, μου είπε να μην ακολουθήσω σε καμία περίπτωση το παράδειγμά του.
Ήμουν τελείως χαμένος, ένας πολύ δυστυχισμένος δεκαεξάχρονος, όταν ο εξάδελφός μου -από τη μαύρη πλευρά της οικογένειάς μου- με κάλεσε να κατέβω σε μια διαδήλωση στην Τράπεζα της Αμερικής στο κέντρο του Σαν Ντιέγκο, οργανωμένη από το Κογκρέσο για τη Φυλετική Ισότητα. Το 1963, το Σαν Ντιέγκο ήταν μια πόλη του Νότου από κάθε άποψη, πλήρως φυλετικά διαχωρισμένο στην απασχόληση και τη στέγαση. Έτσι πήγα στη διαδήλωση και άλλαξε για πάντα τη ζωή μου. Αποκόμισα ένα αδιαμφισβήτητο σύνολο αξιών και εμπνεύσεων. Το κίνημα στο Σαν Ντιέγκο, βέβαια, δεν μπορούσε να συγκριθεί με τις ηρωικές δραστηριότητες της Συντονιστικής Επιτροπής Μη Βίαιης Φοιτητικής Δράσης (SNCC[1]), την επονομαζόμενη και «Σνικ», στο Μισισιπή, αλλά είχε τη δική του μικρή ομορφιά και το δικό του ηθικό πάθος.
Mike Davis
Όταν έγινα δεκαοκτώ ετών, πήρα υποτροφία σε ένα μικρό φιλελεύθερο τεχνικό κολέγιο στο Όρεγκον. Με διώξανε μετά από ένα μήνα. Δεν μπορούσες να αποβληθείς πιο αποτελεσματικά. Αλλά το κολέγιο Reed έτυχε να είναι το μοναδικό κολέγιο στη Δύση με παράρτημα των SDS (Students for a Democratic Society)[2]. Ο επικεφαλής του παραρτήματος, Τζέρεμι Μπρέτσερ, μου είπε: «Λοιπόν, στην πραγματικότητα, Mάικ, είναι υπέροχο που σε διώχνουν. Αφενός ούτως ή άλλως δεν είσαι κατάλληλος για το κολέγιο και αφετέρου, το εθνικό γραφείο των SDS στη Νέα Υόρκη σε χρειάζεται απεγνωσμένα - έχει έλλειψη από άτομα». Έτσι, σύντομα μπήκα σε ένα λεωφορείο για τη Νέα Υόρκη.
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1964-65, την αρχή της κλιμάκωσης του πολέμου στο Βιετνάμ από τον Τζόνσον, το πανεθνικό γραφείο των SDS είχε προσωπικό έξι ατόμων πλήρους απασχόλησης. Αν και ήμασταν καταβεβλημένοι μόνο και μόνο από την επεξεργασία των παραγγελιών για έντυπα λόγω του αυξανόμενου αριθμού των ομάδων μας στα πανεπιστήμια, η συνεδρίαση του εθνικού συμβουλίου μας είχε αναθέσει την ευθύνη για τη διοργάνωση δύο ιστορικών διαδηλώσεων: Η μια ήταν η καθιστική διαμαρτυρία που συνοδεύτηκε από μαζικές συλλήψεις στην τράπεζα του Ροκφέλερ Chase Manhattan Bank σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον ρόλο της τράπεζας στη χρηματοδότηση του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Και η άλλη ήταν η πρώτη πορεία στην Ουάσιγκτον σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον πόλεμο στο Βιετνάμ.
Οργάνωσα την καθιστική διαμαρτυρία στην τράπεζα και στη συνέχεια μου είπαν να επιστρέψω στην Καλιφόρνια, όπου το περίφημο Κίνημα για την Ελευθερία του Λόγου στο Μπέρκλεϊ εξελισσόταν στην Επιτροπή για την Ημέρα του Βιετνάμ (VDC)[3]. Όπως οι μεγάλοι μας ήρωες στο Σνικ και οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (IWW)[4], υποτίθεται ότι οι διοργανωτές των SDS έπρεπε να ζούμε εξασφαλίζοντας μόνοι μας τα προς το ζην. Έτσι δανείστηκα χρήματα από τον πατέρα μου, αγόρασα ένα αυτοκίνητο και πήγα στο Μπέρκλεϊ για να βοηθήσω στη δημιουργία ενός κοινοτικού προγράμματος των SDS στα φτωχότερα μέρη του Όκλαντ. Το πανεθνικό γραφείο μου έστειλε δύο τεράστια κουτιά με έντυπα και βιβλία που αποτέλεσαν το επίδομα-μισθό μου για τους επόμενους έξι μήνες.
Στην Sproul Plaza (η πολυσύχναστη και πολιτικοποιημένη πλατεία της πανεπιστημιούπολης του Μπέρκλεϊ) υπήρχε ακόρεστη δίψα για ριζοσπαστικές ιδέες. Πούλησα τόσα βιβλία κι έντυπα του SDS που σύντομα μπόρεσα να νοικιάσω ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι στο Δυτικό Όκλαντ. Χωρίς φως, ηλεκτρικό ρεύμα ή θέρμανση, αλλά με τρεχούμενο νερό: ένα τυπικό καταφύγιο της εποχής. Στρατολογούσα ανθρώπους για να δουλέψουν εθελοντικά για τους SDS -ήταν το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο- και πολλές νύχτες κοιμόμουν στους καναπέδες εξαιρετικά εκλεπτυσμένων μεταπτυχιακών φοιτητών, οργανωτών του Κινήματος για την Ελευθερία του Λόγου -όπως ο Mike James, ο Davy Wellman, ο Steve Weissman και ο Bob Novick- που είχαν γράψει διατριβές για θέματα όπως η ταξική πάλη στον αρχαίο κόσμο των Σουμερίων και γνώριζαν το έργο ανθρώπων όπως ο Χέρμπερτ Μαρκούζε[5].
Λοιπόν, είχα ακούσει για τον Μαρκούζε πριν με διώξουν από το κολέγιο. Είχα αγοράσει το βιβλίο του Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος. Δεν καταλάβαινα λέξη από το βιβλίο, αλλά καταλάβαινα ότι επρόκειτο για μια πολύ σεβάσμια προσωπικότητα. Έτσι, του έγραψα ένα γράμμα, εξηγώντας του πώς οι SDS ήλπιζαν να οικοδομήσουν ένα διαφυλετικό κίνημα φτωχών ανθρώπων για τον αγώνα των πολιτικών δικαιωμάτων του Νότου ως δεύτερο μέτωπο, και πώς θα πηγαίναμε στα γκέτο και στις φτωχές γειτονιές και θα οργανώναμε... Γρήγορα έλαβα μια επιστολή του ως απάντηση στην οποία σχολίαζε: «Κοιτάξτε, πρέπει να είστε αξιολάτρευτα παιδιά, είμαι απόλυτα με το μέρος σας, αλλά δεν καταλαβαίνετε ότι το μόνο που κάνετε είναι να δουλεύετε δωρεάν για την κυβέρνηση Τζόνσον; Απλά ενσωματώνετε ανθρώπους στον φιλελεύθερο καπιταλισμό, θα μπορούσατε κάλλιστα να ενταχθείτε ως εθελοντές της κυβέρνησης». Η επιστολή με συγκλόνισε και μερικά χρόνια αργότερα, το 1968, όταν πια ήμουν παντρεμένος στο Σαν Ντιέγκο, μέλος μιας ομάδας των SDS που δεν ήμασταν φοιτητές, έπεσε στα χέρια μου το τηλέφωνο του Μαρκούζε από έναν πρώην φοιτητή του και του τηλεφώνησα με θράσος.
«Δεν θα με θυμάστε», άρχισα, «αλλά σας είχα γράψει εκείνο το παλαβό γράμμα από τους SDS».
«Ω, ναι», απάντησε, «τι κάνεις;». «Να σας πω, δεν είμαστε φοιτητές ή κάτι τέτοιο». Και του εξήγησα ότι ήμασταν μια ομάδα νέων εργατών, μεταξύ των οποίων και ο κολλητός μου, ένας πρώην υπολοχαγός των πεζοναυτών που αντιδρούσε στον πόλεμο στο Βιετνάμ...
«Ελάτε την Παρασκευή το βράδυ» μου, είπε, «θα κεράσω μπύρα. Έχω βαρεθεί τους μεταπτυχιακούς φοιτητές, περάστε από δω». Περάσαμε μια μαγική βραδιά μεθώντας παρέα με τον Marcuse, ακούγοντας ιστορίες για το πώς έστελνε μηνύματα για λογαριασμό της Ρόζας Λούξεμπουργκ το 1918. Αν και συγγραφέας κάποιων βαθιά απαισιόδοξων στοχασμών, είχε μια σχεδόν ουτοπική αισιοδοξία για τη γενιά μου και τη Νέα Αριστερά σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αλλά προτρέχω. Πίσω στην Περιοχή του Κόλπου το 1965, όπου φαινόταν να ξεσηκώνεται ολόκληρη η περιοχή, από τα πανεπιστήμια μέχρι τα γκέτο. Μια πρώτη κορύφωση ήταν το teach – in, η περίφημη αντιπολεμική διδασκαλία στο Μπέρκλεϊ[6]. Κράτησε 36 ώρες. Ο Μπέρτραντ Ράσελ είχε προσκληθεί. Δεν ήρθε, αλλά έστειλε ηχογραφημένο μήνυμα. Ο Ισαάκ Ντόιτσερ ήταν ο μόνος μη Αμερικανός. Ο κατάλογος με τα ονόματα των Αμερικανών που παραβρέθηκαν ήταν εντυπωσιακός. Περιελάμβανε τον Πωλ Κράσνερ του περιοδικού The Realist, που αφηγήθηκε μια ιστορία για το πώς ο Λίντον Τζόνσον είχε γαμήσει το αυτί της σορού του Τζον Κένεντι στο αεροπλάνο καθώς επέστρεφε στην Ουάσιγκτον. Εκείνη την περίοδο ο κόσμος μισούσε τόσο πολύ τον Τζόνσον που το μισό πλήθος μπορεί και να πίστεψε ότι αυτή η πορνογραφική ιστορία ήταν αληθινή. Ο Μπομπ Μόουζες, ο επικεφαλής του προγράμματος του Σνικ για τον Μισισιπί και ένας ιδιαίτερος ήρωας για όλους μας, εκφώνησε μια χαμηλών τόνων αλλά υπέροχη ομιλία για το κίνημα της ελευθερίας.
Ο Νόρμαν Μέιλερ έδωσε μια εκπληκτική δεξιοτεχνική και ταυτόχρονα σχεδόν τρελά παραληρηματική παράσταση. Συνολικά επρόκειτο για το αφήγημα του προδομένου φιλελευθερισμού. Για εκείνους που προέρχονταν από το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, η δυσαρέσκειά μας για το Δημοκρατικό Κόμμα και τον φιλελευθερισμό ήταν πράγματι πολύ βαθιά, καθώς είχε γεννηθεί από την προδοσία του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων στο Μισισιπή και σε άλλα μέρη. Πολλοί όμως είχαν ενταχθεί στο αντιπολεμικό κίνημα με την ιδέα ότι μια θριαμβευτική σταυροφορία καλής θέλησης του αμερικανικού ψυχροπολεμικού φιλελευθερισμού είχε καπελωθεί. Ο ακτιβισμός τους προερχόταν από τις ραγισμένες φιλελεύθερες καρδιές τους. Το σύστημα που θεωρούσαν ένοχο ήταν η προδοσία των αρχών του New Deal και η εσωτερική προδοσία του φιλελευθερισμού. Ο Μέιλερ το έθεσε με μυθιστορηματικούς όρους, με τον πιο επικό αλλά εξωφρενικό τρόπο. Ήταν περασμένα μεσάνυχτα και ήδη ακούγαμε για τέσσερις πέντε ώρες. Το πλήθος ήταν τεράστιο, μπορεί και 35.000 άτομα. Τα κεφάλια μας πονούσαν από ιδέες.
Και ξαφνικά, υποθέτω ότι ήταν περίπου μία η ώρα τα ξημερώματα, εμφανίζεται ένας τύπος. Είχα δει φωτογραφίες του Λέον Τρότσκι και θυμάμαι ότι ρώτησα έναν φίλο: «Ο Τρότσκι έχει πεθάνει, έτσι δεν είναι;, σωστά;» Πραγματικά, για μια στιγμή, νόμιζα ότι ήταν όντως αυτός. Ήταν ο Ντόιτσερ[7]. Δεν μίλησε περισσότερο από δέκα λεπτά. Δεν ξέρω πώς να περιγράψω την επίδραση που είχε. Δεν ήταν θεατρική επίδραση. Δεν ήταν αποτέλεσμα γοητείας. Ήταν η διαπίστωση ενός είδους πνευματικής πρωτοπορίας που δεν είχα ξαναδεί ποτέ στο παρελθόν. Ήταν επίσης σαν μια συνάντηση με έναν κόσμο που ελάχιστα ήξερα ότι υπήρχε, μια συνάντηση με νεκρούς επαναστάτες και προδομένες επαναστάσεις, με μια χούφτα υπέροχων ανθρώπων που συνέχισαν αυτή την παράδοση. Μετά τον Μέιλερ και τον Κράσνερ και όλους αυτούς τους άλλους ανθρώπους, κάποιοι είχαν αρχίσει να κοιμούνται, αλλά εμείς ήμασταν απολύτως ηλεκτρισμένοι. Τα τελευταία λόγια του Ισαάκ Ντόιτσερ ήταν:
«Και στις δύο πλευρές του μεγάλου διαχωρισμού, μερικές αδίστακτες και ημιμαθείς ολιγαρχίες -καπιταλιστικές ολιγαρχίες εδώ, γραφειοκρατικές ολιγαρχίες εκεί- κατέχουν όλη την εξουσία και παίρνουν όλες τις αποφάσεις, θολώνουν τα μυαλά και στραγγαλίζουν τη θέληση των λαών... Οι λαοί σιώπησαν πάρα πολύ καιρό. Μπορούμε και πρέπει να επιστρέψουμε στην ταξική πάλη. Είναι θέμα αξιοπρέπειας. Μπορούμε και πρέπει να αποκαταστήσουμε το νόημα των μεγάλων ιδεών. Τις λιγότερο ή περισσότερο συγκρουσιακές ιδέες με τις οποίες η ανθρωπότητα εξακολουθεί να ζει. Τις ιδέες του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας και του κομμουνισμού. Ναι, του κομμουνισμού». Υπήρξε μια εμβρόντητη σιωπή στο πλήθος.
Ισαάκ Ντόιτσερ
«Αν μπορείς να πεις ότι κάτι άλλαξε τη ζωή σου», εξήγησα αργότερα στην Ταμάρα Ντόιτσερ, όταν είχα τη μεγάλη τύχη να τη γνωρίσω και να γίνω φίλος της, «το έκανε αυτή η ομιλία». Όπως και η πρώτη μου διαδήλωση για τα πολιτικά δικαιώματα, ήταν μια προσωπική φλεγόμενη βάτος που με έστειλε προς την κατεύθυνση της πολιτικής παράδοσης που τόσο υπέροχα εκπροσώπησε ο Ντόιτσερ εκείνο το βράδυ Φυσικά, αυτό που ήταν μια αποκάλυψη για τα αμερικανόπαιδα του Ψυχρού Πολέμου, όπως εγώ και πολλοί φίλοι μου, ήταν παλιό καπέλο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μια συνέχεια της παλαιότερης μαρξιστικής παράδοσης. Η δική μας εμπειρία ήταν η ιστορική ασυνέχεια ή ρήξη μεταξύ της παλιάς και της νέας αριστεράς. Το σημαντικότερο ακτιβιστικό μας πρότυπο μέχρι το 1965, η πραγματική κινητήρια δύναμη της επανεμφάνισης της αριστεράς στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν η μαχητική πτέρυγα του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα. Πράγματι, σε αυτό το σημείο η αμερικανική Νέα Αριστερά διέφερε θεμελιωδώς από τους Ευρωπαίους συγχρόνους της: στην κεντρική θέση του ριζοσπαστισμού των μαύρων και στις παραδόσεις της αυτοοργάνωσης. Ο Ντόιτσερ είχε έντονη επίγνωση αυτού του γεγονότος, όπως και ο Μαρκούζε, που όπως όλοι γνωρίζουν, ήταν ο δάσκαλος της Άντζελα Ντέιβις.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ο σπουδαίος Αμερικάνος πανεπιστημιακός και συγγραφέας Μάικ Ντέιβις έφυγε από τη ζωή στα 76 του χρόνια στις 25 Οκτωβρίου 2022. H διαδρομή του στους αγώνες ξεκινάει από το αντιπολεμικό κι αντιρατσιστικό κίνημα στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960, πρώτα σαν φοιτητής και κατόπιν σαν συνδικαλισμένος εργάτης. Αντικαπιταλιστής κι επαναστάτης μαρξιστής μέχρι τέλους, έγινε διάσημος για το συγγραφικό του έργο που απλώνεται σε πλήθος ζητημάτων. Στην οικολογία, στη διαμόρφωση των σύγχρονων μητροπόλεων και των ταξικών διαχωρισμών τους, στον ρατσισμό, στην αμερικάνικη εργατική τάξη, στην ιστορία του κινήματος, στις φτωχογειτονιές της πατρίδας του, του Λος Άντζελες κλπ. Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στη βρετανική εφημερίδα Drawbridge και υπάρχει τα αγγλικά στην ιστοσελίδα των εκδόσεων Verso Books.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC): Οργάνωση του αντιρατσιστικού Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα με σημαντική δράση κυρίως στις νότιες πολιτείες, συνδεδεμένη με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
[2] Students for a Democratic Society (SDS): Μαζική νεολαιίστικη -κυρίως φοιτητική- οργάνωση της Νέας Αριστεράς στις ΗΠΑ τη δεκαετία του '60, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στο κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ και στο αντιρατσιστικό κίνημα.
[3] Vietnam Day Committee (VDC): Αντιπολεμικός συνασπισμός που δημιουργήθηκε στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια το 1965 από τον ακτιβιστή Τζέρι Ρούμπιν και δραστηριοποιήθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του πολέμου του Βιετνάμ.
[4] Industrial Workers of the World (IWW): Θρυλική επαναστατική συνδικαλιστική οργάνωση στις ΗΠΑ με σημαντική δράση κυρίως τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα/
[5] Χέρμπερτ Μαρκούζε (1898 – 1979): Γερμανός μαρξιστής θεωρητικός, μέλος της Σχολής της Φρανκφούρτης με μεγάλη επιρροή στη ριζοσπαστικοποίηση της δεκαετίας του ΄60.
[6] Τον Μάρτη του 1965, 30 καθηγητές του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν πήραν την πρωτοβουλία να κάνουν «αντιπολεμικά αντιμαθήματα». Συζητήσεις δηλαδή μαζί με τους φοιτητές -όχι μόνο τους αντιπολεμικούς, αλλά κι αυτούς που στήριζαν την επέμβαση- για να κερδίσουν τον κόσμο του πανεπιστημίου στις αντιπολεμικές ιδέες. Στο πρώτο αντιμάθημα εμφανίστηκαν 3.000 φοιτητές και η συζήτηση κράτησε μέχρι τις 8 το πρωί της άλλης μέρας. Ο Μάικ Ντέιβις περιγράφει το αντιμάθημα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ που ήταν και το μεγαλύτερο. Κράτησε 36 ώρες και το παρακολούθησαν 30.000 φοιτητές. Σε περισσότερα από 100 πανεπιστήμια έγιναν αντίστοιχα αντιμαθήματα την άνοιξη του ’65 κι αποδείχτηκαν καθοριστικά στη αντιπολεμική έκρηξη που ακολούθησε.
[7] Ισαάκ Ντόιτσερ (1907-1967): Πολωνός μαρξιστής, μέλος της αντισταλινικής αντιπολίτευσης στο Πολωνικό ΚΚ από το οποίο διαγράφηκε το 1932. Επίσημος λόγος της αποπομπής του ήταν ότι "υπερβάλλει για τον κίνδυνο του ναζισμού και σπέρνει πανικό στις τάξεις των κομμουνιστών". Αντιτάχθηκε στη γραμμή της Τρίτης Περιόδου. Γνωστός μεταξύ άλλων για την τρίτομη βιογραφία του Λέον Τρότσκι.
