Γράφει ο Γρηγόρης Αγκυραλίδης
Το πρώτο που μπορούμε να σχολιάσουμε για το μισογυνισμό του Ροΐδη είναι ότι απλά αντικατοπτρίζει αιώνες και αιώνες πατριαρχίας και μισογυνισμού. Είναι ολοφάνερο ότι ήταν κάθετα αντίθετος στο εκκολαπτόμενο φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα της εποχής. Αυτό σίγουρα έρχεται σε αντίθεση με το να χαρακτηρίζεται «σύγχρονος». Εμφανίζεται μάλλον ως μία φαλλοκρατική, πατριαρχική και σεξιστική καρικατούρα που ακόμα και κατά την εποχή του συνάντησε αντιδράσεις. Ιδωμένος δε υπό μία σύγχρονη οπτική, αυτή η πτυχή του, τουλάχιστον, μοιάζει μάλλον κωμική...
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στη Σύρο το 1836. Καταγόταν από εύπορη και αριστοκρατική οικογένεια. Ταξίδεψε αρκετά, σε χώρες όπως Γερμανία, Ιταλία και Αίγυπτο. Στη διαδρομή αυτή απέκτησε εγκυκλοπαιδική μόρφωση παρακολουθώντας μαθήματα φιλολογίας και φιλοσοφίας. Γύρω στο 1860 επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα με την οικογένειά του. Καταστράφηκε οικονομικά με την υπόθεση των μετοχών των μεταλλείων Λαυρίου το 1873, αφού ήταν ανάμεσα στα πολλά κορόιδ…εεεε… θύματα του πατέρα της… εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, Ανδρέα Συγγρού. Θεωρείται από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες και δοκιμιογράφους, με το έργο του να χαρακτηρίζεται από την ιδιαίτερα πνευματώδη γραφή του. Πέθανε στην Αθήνα, το 1904.
Εμβληματικότερο έργο του θεωρείται η «Πάπισσα Ιωάννα», που εκδόθηκε το 1866, ένα ενδιαφέρον, καυστικό και… σεξουαλικό road story ανά την Ευρώπη, στο οποίο σατιρίζει την υποκρισία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας του Μεσαίωνα. Το έργο αυτό προκάλεσε σάλο στον ελλαδικό χώρο της εποχής και η Ιερά Σύνοδος τον αφόρισε (αν και αργότερα ήρε τον αφορισμό). Λόγω του έντονου αντικληρικαλισμού του βιβλίου, ο Ροΐδης είναι καταγεγραμμένος στη γενική προοδευτική αλλά και φιλελεύθερη συνείδηση ως ένας καινοτόμος και ριζοσπάστης διανοούμενος. Είναι όμως ακριβώς έτσι; Let’s dive a bit deeper, που λένε και στα αρβανίτικα!
Ο Εμμ. Ροΐδης σε σχέδιο του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου
Με όχημα τη σαρκαστική ειρωνεία στην υποκρισία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ταρακούνησε την καθεστηκυία τάξη της εποχής του και συγκρούστηκε έντονα με την ηγεσία της Ελλαδικής Εκκλησίας. Ποια ήταν όμως η κατάσταση στην τελευταία την εποχή εκείνη; Ήδη πριν αλλά και κατά το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, με τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ (παρά το τραγικό του τέλος) αρχικά και τον Καλλίνικο Ε’, στη συνέχεια, αντιμετώπιζε αρνητικά κάθε εξεγερσιακή προοπτική αλλά και το κήρυγμα του Ρήγα Φεραίου και συνολικά τις επιστήμες, ενώ στράφηκε ενάντια στην ίδια την ελληνική επανάσταση. Μετά την ανακήρυξη του αυτοκέφαλου της Ελλαδικής Εκκλησίας με έδρα την Αθήνα, υπό το σκεπτικό ότι η Εκκλησία του νέου ελληνικού κράτους δεν μπορεί να υπάγεται σε έναν Οθωμανό υπήκοο, υπό την εξουσία του Σουλτάνου, το διοικητικό της όργανο, η Ιερά Σύνοδος δεν έχανε την ευκαιρία να δείχνει την μικροψυχία της και να επεμβαίνει διαρκώς στα πολιτικά και κοσμικά πράγματα. Τα δε μοναστήρια, όπως η ίδια διαπίστωσε, είχαν γίνει κέντρα σεξουαλικών οργίων, με αποτέλεσμα να κλείσει τα περισσότερα από αυτά. Παράλληλα, στην Κωνσταντινούπολη, ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Στ’ εξέφραζε σκοταδιστικό και οπισθοδρομικό λόγο, καταφερόμενος ακόμα και εναντίον της νεοεισαχθείσας τότε τακτικής του εμβολιασμού, προληπτικά απέναντι σε ασθένειες από τον πρωτοπόρο Γάλλο επιστήμονα Λουίς Παστέρ (ουπς – κάπου το ‘χω ξανακούσει αυτό!) Ο ίδιος δε, εισήγαγε τον όρο «Λουθηροκαλβίνοι» αναφερόμενος συνολικά στον Δυτικό κλήρο, Ρωμαιοκαθολικό και Προτεσταντικό. Επομένως, ενώ υπήρχε πρόσφορο έδαφος να σατιρίσει καυστικά την ίδια την ελλαδική εκκλησία ή και το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ο Εμμανουήλ Ροΐδης προτίμησε μια πιο «ασφαλή» επιλογή καταφερόμενος ενάντια στην Παπική Εκκλησία που ήταν ήδη καταγεγραμμένη με αρνητικό πρόσημο στην ελλαδική κοινή συνείδηση. Αυτό ακούγεται κάπως σαν «αντί να βαράμε τον γάιδαρο, βαράμε το σαμάρι», δεν ακούγεται;
Παρόλο που ήταν ένθερμος υπέρμαχος της δημοτικής γλώσσα, έγραφε ο ίδιος στην καθαρεύουσα. Μοιάζει λίγο οξύμωρο αυτό. Μήπως για να γίνεται λιγότερο κατανοητός και να «απαλύνει» τη σύγκρουση; Σίγουρα εικασία. Σκέφτηκα έναν παραλληλισμό με το έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που απολαμβάνει ευρείας αποδοχής και από τους αστούς. Τα έργα του είναι αρκετά δυσνόητα για τον μέσο θεατή. Έχει μεν προκαλέσει την οργή και του κλήρου, αλλά έχει βραβευτεί διεθνώς και θεωρείται, με κοινή αποδοχή, ένα μεγάλος σύγχρονος Έλληνας δημιουργός. Αλλά θα ακούσεις δεξιό να εξυμνεί τον Αγγελόπουλο; Χλωμό, και αν ναι, μάλλον από άγνοια. Καταρχάς, ο ίδιος αφ΄ ενός δεν έκανε συμβιβασμούς στην σκηνοθετική του προσέγγιση, αφ’ ετέρου μπορεί να απολαμβάνει κοινής αποδοχής, αλλά στην πραγματικότητα πυροβολεί το κατεστημένο της εποχής του στο δοξαπατρί με ένα σκουριασμένο πάντσερ του Δημοκρατικού Στρατού, ξεχασμένο κάπου τριάντα χρόνια πίσω από ένα θάμνο στο Μάλι-Μάδι. Αφού τους έχει φτύσει πρώτα στα μούτρα. Ο Ροΐδης δεν έκανε κάτι τέτοιο. Όχι σε αυτό το βαθμό. Η σύγκριση είναι μάλλον ατυχής.
Ο Ροΐδης στη σύγχρονη συνείδηση έχει κοινή αποδοχή. Ο συγγραφέας Αλέξανδρος Βέλιος έχει επιμεληθεί την έκδοση «Τα ανθελληνικά» με κείμενα του Ροΐδη. Σχολιάζοντας το έργο του τον χαρακτηρίζει ως «σύγχρονο μας» και ως ένα «από τα αδέσποτα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής». Σίγουρα, η οπτική και η γενικότερη προσέγγιση του Βέλιου (ο οποίος δυστυχώς έφυγε αρκετά νωρίς από τη ζωή) έχει ένα ενδιαφέρον. Αυτό που μπορεί κανείς να συμπεράνει είναι ότι η πολιτική του οπτική είναι μάλλον, αυτό που λέμε, «κεντροδεξιά». Στον αντίποδα ας δούμε την οπτική της θεσμικής αριστεράς. Στην ιστοσελίδα Ημεροδρόμος, του Νίκου Μπογιόπουλου, ο Εμμανουήλ Ροΐδης αναφέρεται ως «σημαντικός και πρωτοπόρος λογοτέχνης και δοκιμιογράφος, μια από τις ανατρεπτικές προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων». Φαίνεται πως ο εξαιρετικά καταρτισμένος, και δριμύς πολιτικός σχολιαστής (μέχρι εκεί που επιτρέπει αφ’ ενός μεν η «πειθαρχία», μην μας πουν και τροτσκιστές –προσβόλα– αφ’ ετέρου δε τα ραδιοφωνικά έσοδα του «φίλου του του Νίκου» - ένα συντρόφι από το χωριό δεν το ξέρετε…) έχει επίσης ψηλά στην συνείδηση του τον Ροΐδη.
Σε μονοπάτια πιο κοντά στην κυρίαρχη αφήγηση, ο Βαγγέλης Στεργιόπουλος στην ιστοσελίδα in.gr, βασιζόμενος σε άρθρο του Παύλου Παλαιολόγου (διαπρεπής δημοσιογράφος με μακρά σταδιοδρομία στο Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη), στο Βήμα στις 21 Αυγούστου του 1968, χαρακτηρίζει τον Ροΐδη ως πρόσωπο με «συνείδηση ευρωπαϊκή, πολύ πριν από τους διεθνείς οργανισμούς, πολέμιο του σκοταδισμού» και του αποδίδει ως όρους τιμής το ότι κατηγορήθηκε ως «ορθολογιστής, άπιστος, ηθικολόγος, εχθρός του Χριστιανισμού, αρνητής υπέρ παν άλλο». Ο δε Θανάσης Μαυρίδης στο liberal.gr καλεί τον …σημερινό πρωθυπουργό (μην το γράψω το όνομά του, παναγίτσα’μ, του γκαντέμη!) να θυμηθεί τον Ροΐδη αν θέλει να κάνει τη μεγάλη διαφορά. Επειδή δε προφανώς ο τελευταίος ακολούθησε αυτές τις διδαχές, θεωρεί πως γι’ αυτό κέρδισε στις εσωκομματικές εκλογές της Νέας Δημοκρατίας!
Και; Τελειώσαμε; Αυτό είναι το προφίλ του Ροΐδη; Τζάμπα με διαβάζατε τόση ώρα; Αμ δε! Για να δούμε μια άλλη, παραγνωρισμένη πτυχή αυτού του «σύγχρονου» διανοούμενου. Με μια πρώτη ματιά, βλέπουμε πως η ιστοσελίδα Πολίτης, στις 15.9.2023, παραθέτοντας «αποφθέγματα ενός εκ των πλέον ευφυών και πνευματωδών Ελλήνων Συγγραφέων» (ναι, τον Ροΐδη εννοεί, γατόνια είμαστε!) περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα εξής:
Περί Αγάπης και Έρωτα: «Πλατωνικός έρωτας ίσον μαλακόν παξιμάδιον δια τους μη έχοντας οδόντας» (κόψε κάτι ρε μεγάλε, ο Lemmy είσαι; ).
Περί σχέσεως άντρα και γυναίκας: «Απαραίτητος όρος αρμονικής συμβιώσεως με γυναίκα φιλάρεσκον είναι ν’ αποκρύπτη τις επιμελώς δύο τινά: τα εννέα δέκατα της αγάπης του και το ήμισυ τουλάχιστον της περιουσίας του» (να τα μας…!)
Περί εξωτερικής εμφάνισης, προφανώς της γυναίκας: «Η θέα των ποδών της διεσκέδασε την ερωτικήν μου μέθην ως φιάλη αμμωνίας τιθεμένη υπό την ρίνα οινοβαρούς» (να και body-shaming o διανοουμενούλης μας!)
Και διάφορες άλλες, μάλλον χοντροκομμένες, εξυπνάδες για τα γηρατειά, τις ανύπαντρες γυναίκες κλπ.
Ας πάμε όμως περισσότερο deeper (είπαμε, μιλάμε κι αρβανίτικα!). Ήδη από το 1830 εμφανίζεται στην Ελλάδα το φεμινιστικό κίνημα, το οποίο μεταξύ άλλων βασίζεται στις διδαχές του Ρήγα και του Αδαμάντιου Κοραή, ενώ υποστηρίζεται έμπρακτα από παιδαγωγούς όπως ο Ιωάννης Κοκκόνης και λόγιους όπως ο Ειρηναίος Ασώπιος. Κυκλοφορούν τα πρώτα γυναικεία περιοδικά όπως η Ευρυδίκη (1870), η Άρτεμις (1866), η Κυψέλη (1845) και η μαχητική Εφημερίς των Κυριών της Καλλιρρόης Παρρέν (περίπου 1890). Η Καλλιρρόη Παρρέν είναι από τις πρωτοπόρες και πιο μαχητικές φεμινίστριες στον Ελλαδικό χώρο. Ιδρύει το 1911 το Λύκειο Ελληνίδων, που αποτελεί την πρώτη συστηματική προσπάθεια χειραφέτησης και γυναικείας δράσης, με τμήματα φιλολογικό, επιστημονικό, παιδαγωγικό και καλλιτεχνικό. Δίνει διαλέξεις και ιδρύει αντίστοιχα τμήματα σε όλη την Ελλάδα ενώ είναι πολυγραφότατη για γυναικεία θέματα: «Η ιστορία της γυναικός από κτίσεως κόσμου μέχρι σήμερα» (1889), «Ιστορία της Γυναικός – Σύγχρονοι Ελληνίδες από το 1530-1896)» (δεν αναφέρεται χρονολογία), «Ζωή ενός έτους» (1894), «Τα βιβλία της αυγής» (1900), «Η χειραφετημένη» (1915) και το θεατρικό «Η Νέα Γυναίκα» (1907).
Αμαναμαναμάν!!! Τι ήταν να το κάνουν αυτό τα κορίτσια; Ποιος είδε τον Ροΐδη και δεν τον φοβήθηκε! Καταρχάς με αφορμή την έκδοση διηγημάτων της Αρσινόης Παπαδοπούλου με τίτλο «Αθηναϊκά Ανθύλλια» (1896) γράφει στην Ακρόπολη ο… διανοούμενος μας: «Αι γράφουσαι Ελληνίδες δεν πρέπει να , μετεκδύονται, γράφουσαι, εις άνδρας, αλλά να αρκώνται εις μόνα του φύλου των τα χαρίσματα, την λεπτότητα, την χάριν, την φιλοκαλίαν, την ευαισθησίαν ή την πονηρίαν. Γυνή σοβαρευόμενη και στομφολογούσα προξενεί την αυτή σχεδόν εντύπωσιν ως αν ηρέσκετο να επιδεικνύει μεγάλον γρόνθον ή χονδρήν φωνήν». (Πάλι καλά που ήσουν υπέρμαχος της δημοτικής μεγάλε, σαν να διαβάζω λόγο του Γεώργιου Παπαδόπουλου…). Η Καλλιρρόη Παρρέν τα…ψιλοπαίρνει στο κρανίο και του απαντά, με ένα μάλλον μετριοπαθές αλλά δηκτικό κείμενο στην Εφημερίδα των Κυριών (5.5.1896) λέγοντας εν ολίγοις ότι οι γυναίκες ζητούν απλώς αξιοπρεπή ζωή, δεν έχουν μόνο το ρόλο της νοικοκυράς και της εταίρας, και αν τον ενοχλούν οι γυναίκες συγγραφείς ας μας πει αν στην Ελλάδα υπάρχει έστω ένας άντρας εφάμιλλος του Γκαίτε, του Σαίξπηρ, του Ρενάν, του Μπαλζάκ, του Ουγκώ και του Ντιντερώ.
Ο Ροΐδης συνεχίζει το…βιολί του μέσω της Ακρόπολης (Μάιος 1896) ειρωνευόμενος τις γυναίκες συγγραφείς. Τις αποκαλεί basblue (ψευτοδιανοούμενες) και υποστηρίζει πως όποια γυναίκα επιθυμεί να μορφωθεί πέρα από το Δημοτικό σχολείο διαπράττει ιεροσυλία. Το… beef συνεχίζεται μέσω του τύπου με τον δημοσιογράφο Δ. Χατζόπουλο να παίρνει συνεντεύξεις από γυναίκες συγγραφείς που τις δημοσιεύει στο Σκριπ, σε συνέχειες, το 1896. Μεταξύ αυτών, η Ευγενία Ζωγράφου, η Σοφία Αλιμπέρτη και η Σεβαστή Καλησπέρη, η οποία κατακεραυνώνει τον Ροΐδη λέγοντας ότι είναι agri (πικραμένος) λόγω του ότι έχει έλλειψη γυναίκας κατά τον βίο του! (Ας ρίξουμε εδώ το επίπεδο και ας βάλουμε το meme με τον Στέφανο Χίο να κραυγάζει οργισμένος: «πόσο καιρό έχεις να τον ****** ρεεεεε;;;;»)
Ο Χατζόπουλος κλείνει το θέμα με συνέντευξη από τον ίδιο τον Ροΐδη, ο οποίος, με …ανωτερότητα αποφαίνεται: «Εγώ δεν είπα ποτέ κακό για τις γυναίκες. Απ’ εναντίας είπα και επαναλαμβάνω ότι η γυναίκα είναι ασυγκρίτως ανωτέρα του ανδρός ως νοσοκόμος, ως παρηγορήτρια ή και ως χορηγός χαμόμηλου!». (Μάλιστα, καταλάβαμε. Τουλάχιστον μίλησε σαν άνθρωπος. Ή απλά μίλησε για πρώτη φορά στη δημοτική για να γίνει καλύτερα κατανοητός; ). Στο θέμα παρεμβαίνει και ο Δ. Καλογερόπουλος, με το ψευδώνυμο Δικ. Με ένα φλογερό κείμενο στην Παλιγγενεσία (8.6.1896), όπου καταλήγει: «Ο Ντιντερώ λέει κάπου: όταν πρόκειται να γράψει κανείς δια τη γυναίκα, πρέπει να βουτήξει την πένα του εις το ουράνιον τόξον».
Επομένως, μπορούμε πράγματι να θεωρούμε «σύγχρονο» μας τον Εμμανουήλ Ροΐδη; Είναι οι απόψεις και οι τοποθετήσεις του ακόμα επίκαιρες, ώστε να τις επικαλούμαστε και να τις έχουμε ως αναφορά; Ας ξεκινήσουμε από τον αντικληρικαλισμό και ας πιάσουμε λίγο και την αθεΐα, με την ευκαιρία. Παρά τα όσα επικρατούν στην κοινή προοδευτική, αριστερή και κάποιες φορές ελευθεριακή συνείδηση, δεν πρέπει να ξεχνάμε το εξής: Ο αντικληρικαλισμός και η αθεΐα προέκυψαν από τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση, που μπορεί να ήταν ριζοσπαστικά για την εποχή τους, ωστόσο λειτούργησαν σαν άλλη…Μαργαρίτα Παπανδρέου: μας κληροδότησαν το παιδί τους! Η δεύτερη τον Γιωργάκη Παπανδρέου του Καστελόριζου, η πρώτη τον καπιταλισμό!
Ο σύγχρονος αριστερός μάλλον παραποιώντας τη ρήση του Μαρξ: «Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεσμένου πλάσματος, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, η ψυχή άψυχων συνθηκών. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού», δηλώνει άθεος. Παρόλα αυτά πιστεύει στην Θεολογία του Μαρξισμού. Ακολουθεί έναν ιδιότυπο…χιλιασμό (α ρε Τζιμάκο, ωραία που τα ‘λεγες!) περιμένοντας πόοοοτε θα ωριμάσουν οι συνθήκες και πόοοοτε θα επικρατήσει ο σοσιαλισμός. Ελευθεριακοί διανοούμενοι όπως ο ακαδημαϊκός Greg Graffin (οι αναγνώστες του Merlin’s σίγουρα τον ξέρουν ως frontman και «ψυχή» των Bad Religion – ε δεν τον λες και θεούσο!) υιοθετούν μια διαφορετική κοσμοθεωρία για το μεταφυσικό και τη δημιουργία και κίνηση του κόσμου. Όπως ο ίδιος λέει: «Πολλοί γνωστοί μου αυτοπροσδιορίζονται ως άθεοι. Μοιάζει σαν εγώ που είμαι ο τραγουδιστής στο συγκρότημα να συστήνομαι σαν α-οργανοπαίχτης!». Η θρησκευτικότητα και η πνευματικότητα δεν ταυτίζονται πάντα, αλλά μπορεί είτε να συνυπάρχουν, είτε να ενυπάρχουν εναλλακτικά. Ο Flea (ο μπασίστας των Red Hot Chili Peppers ντε!) δίνει τη δική του διάσταση, περιγράφοντας πως χαλαρώνει πριν τις συναυλίες: «Προσευχή είναι να μιλάς στον Θεό, διαλογισμός είναι να ακούς τον Θεό!». Επίσης, ΧΩΡΙΣ να παραγνωρίζουμε την παρακμή, την υποκρισία και φιλοχρηματία του κλήρου, ειδικά του ανώτερου, ας αναλογιστούμε γεγονότα όπως τα εξής: το 75 % περίπου του κατώτερου και εφημεριακού κλήρου συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση στο πλευρό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ενώ το 1899, στην Ηλεία οι παπάδες πρωτοστάτησαν στην εξέγερση για το σταφιδικό ζήτημα, πλάι στους αγρότες και στον Αναρχικό Όμιλο Πύργου.
Όσο για το μισογυνισμό του Ροΐδη, το πρώτο που μπορούμε να σχολιάσουμε είναι ότι απλά αντικατοπτρίζει αιώνες και αιώνες πατριαρχίας και μισογυνισμού. Είναι ολοφάνερο ότι ήταν κάθετα αντίθετος στο εκκολαπτόμενο φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα της εποχής. Αυτό σίγουρα έρχεται σε αντίθεση με το να χαρακτηρίζεται «σύγχρονος». Εμφανίζεται μάλλον ως μία φαλλοκρατική, πατριαρχική και σεξιστική καρικατούρα που ακόμα και κατά την εποχή του συνάντησε αντιδράσεις. Ιδωμένος δε υπό μία σύγχρονη οπτική, αυτή η πτυχή του, τουλάχιστον, μοιάζει μάλλον κωμική.
Σε τι συμπέρασμα καταλήγουμε λοιπόν; Cancel στο Εμμανουήλ Ροΐδη από αύριο! Με τα pouches bro! Φυσικά, αστειευόμαστε. Κανένα πρόσωπο είτε ιστορικό, είτε λογοτεχνικό είτε οτιδήποτε άλλο δεν πρέπει να προσεγγίζεται μανιχαϊστικά. Ο Ροΐδης ήταν όντως ένας σημαντικός λόγιος της εποχής του, με αξιόλογο έργο. Και φυσικά αξίζει να το διαβάσει κανείς. Στο κείμενο αυτό, επιδιώξαμε να αναδείξουμε μία άλλη πτυχή του, όχι τόσο γνωστή στο ευρύ κοινό. Η πρωτοπόρα και σαρκαστική οπτική του για τα κακώς κείμενα της εποχής του, έχει παράλληλα και τη σκοτεινή, συντηρητική και, με τα σημερινά δεδομένα (ίσως και όχι μόνο με αυτά), σκοταδιστική της πλευρά. Παράλληλα, προσπαθήσαμε να διαλύσουμε μύθους και στερεότυπα, τόσο αστικά, όσο και της αριστεράς. Κλείνοντας, ας αναλογιστούμε έναν άλλο διανοούμενο μάλλον ταμπού για την αριστερά: τον βαθύτατα θρησκευόμενο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Ανέδειξε με αγάπη αλλά και ριζοσπαστισμό τη θέση της γυναίκας της εποχής του, κυρίως μέσω του αριστουργηματικού του έργου «Η Φόνισσα». Επίσης, σε αντίθεση, με την επικρατούσα εικόνα του, αξίζει να μελετήσει κανείς τη ζωή του, στην οποία είχε μία εντελώς rock’n’roll στάση και καθημερινότητα.
Σημείωση: ο τίτλος του κειμένου είναι εμπνευσμένος από το κινηματικό/(αναρχο)φεμινιστικό σύνθημα: «Αυτό είναι σωστό! Αυτό είναι σωστό! Κλωτσιές με δωδεκάποντα να βάλετε μυαλό!»
Πηγές:
Εμμανουήλ Ροΐδης - Βικιπαίδεια
Η Μαύρη Βίβλος του 1821. Ο Γρηγόριος Ε’ και άλλοι πατριάρχες, μέσα από τις αντεπαναστατικές τους εγκυκλίους. iWrite. Αθήνα 2021.
Δημήτρης Καμπουράκης. Παπουλάκος. Άγιος Αγύρτης. Εκδόσεις Πατάκη. Αθήνα 2024.
Εμμανουήλ Ροΐδης. «Τα ανθελληνικά». Επιμ. Αλέξανδρος Βέλιος. Ροές. Αθήνα 2006.
O ανατρεπτικός Εμμανουήλ Ροΐδης | Ημεροδρόμος
Εμμανουήλ Ροΐδης: Ο πιο καθαρόαιμος Νεοέλληνας χιουμορίστας | in.gr
Κυριάκο, κλείσε το βιβλίο του Ροΐδη και βάλτο στην βιβλιοθήκη! | Liberal.gr
Τάδε έφη Εμμανουήλ Ροΐδης | politischios.gr
Κούλα Ξηραδάκη. Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα 1830-1936. Πρωτοπόρες Ελληνίδες. Εκδόσεις Κουκίδα. Αθήνα 2020.
GEORGE STEINER - ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΟΥ (Eκδόσεις Άγρα) {Δύο Ηχητικά Αποσπάσματα)
Greg Graffin & Steve Olson. Anarchy Evolution: Faith, Science, and Bad Religion in a World Without God. HarperCollins. New York 2023.
Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης - Μέρος 14: Η οργανωμένη τρομοκρατία των κατακτητών - YouTube
Δημήτρης Τρωαδίτης. Ο ήλιος της Αναρχίας ανέτειλε. Για μια ιστορία του αναρχικού κινήματος στον «ελλαδικό» χώρο. Κουρσάλ. Θεσσαλονίκη. 2017.
Γρηγόρης Αγκυραλίδης
Ο Γρηγόρης Αγκυραλίδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά ζει στον Πειραιά. Έχει γράψει το βιβλίο: «Οι Φαρμακοποιοί στην Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση 1941-1944» (εκδ. Οσελότος). Επίσης, από τις αρχές των 90s είναι μπασίστας της ανεξάρτητης σκηνής και τα τελευταία χρόνια είναι μέλος των Red Tree Religion, της Ανοιχτής Ορχήστρας και του πειραματικού ντουέτου RmV.
Γρηγόρης Αγκυραλίδης
Ο Γρηγόρης Αγκυραλίδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά ζει στον Πειραιά. Έχει γράψει το βιβλίο: «Οι Φαρμακοποιοί στην Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση 1941-1944» (εκδ. Οσελότος). Επίσης, από τις αρχές των 90s είναι μπασίστας της ανεξάρτητης σκηνής και τα τελευταία χρόνια είναι μέλος των Red Tree Religion, της Ανοιχτής Ορχήστρας και του πειραματικού ντουέτου RmV.
Γρηγόρης Αγκυραλίδης
Ο Γρηγόρης Αγκυραλίδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά ζει στον Πειραιά. Έχει γράψει το βιβλίο: «Οι Φαρμακοποιοί στην Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση 1941-1944» (εκδ. Οσελότος). Επίσης, από τις αρχές των 90s είναι μπασίστας της ανεξάρτητης σκηνής και τα τελευταία χρόνια είναι μέλος των Red Tree Religion, της Ανοιχτής Ορχήστρας και του πειραματικού ντουέτου RmV.
