Για τον Σωτήρη Θεοχάρη δεν χρειάζεται να πούμε πολλά πράγματα εμείς. Τα λέει όλα μόνος του, τόσο στη συνέντευξή του στο Merlin's Music Box όσο και με τη δράση του μέσα από την ελληνική πανκ (και όχι μόνο) σκηνή, αλλά και με την ενεργή παρουσία του στα κοινωνικά τεκταινόμενα πέρα από τη μουσική. Ιδρυτικό μέλος των θρυλικών Αδιέξοδο που έγραψαν ιστορία με το κομμάτι "38 Χιλιοστά", αφιερωμένο στο δολοφονημένο Μιχάλη Καλτέζά, πέρασε, όπως εξηγεί ο ίδιος, από διάφορα μουσικά στάδια ώσπου να καταλήξει και πάλι στο καθαρόαιμο πανκ με τους ANFO, με τους οποίους σήμερα διαγράφει μια νέα, ασυμβίβαστη πορεία.

Συνέντευξη: Aylos Abies Saylos, Αντώνης Ζήβας, Γιάννης Καστανάρας 

Φωτογραφίες: Τηλέμαχος Παπαδόπουλος (QoQ Photos)

Merlin’s: Οι πανκς στην Ελλάδα και τι υπήρχε πριν τους Αδιέξοδο;

Όταν εμφανίστηκε το πανκ στην Ελλάδα οι πανκς ήταν διάσπαρτοι. Πάρα πολλοί από εμάς δεν είχαμε καν επικοινωνία μεταξύ μας. Μπορεί να άκουγες πανκ, να ήσουν πανκ και να μην είχες ξαναδεί πανκ. 

Εσύ από πότε ήσουν πανκ;

Από το 1980, από 15 χρονών, έμενα ακόμα στο Περιστέρι. Από τότε που άκουσα για πρώτη φορά Sex Pistols. Τους άκουσα το’79. Τότε πήγαινες στο δισκάδικο έδινες μια άδεια κασέτα και έλεγες γράψτε σου ξένα, αλλιώς θα σου έγραφε σκυλάδικα. Μόλις είχε έρθει ένας δίσκος των Nazareth και ο τύπος από το δισκάδικο θεώρησε καλό στη δεύτερη πλευρά να γράψει το Never Mind The Bollocks. Κάποια στιγμή ακούω με ένα φίλο μου την κασέτα, τη γυρίζουμε μετά από την άλλη πλευρά και τότε μπαίνουν οι Sex Pistols. Και παθαίνουμε πλάκα. Ήταν πολύ έξω από οτιδήποτε είχαμε ακούσει. Η αδελφή του φίλου μου, Κνίτισα, ήταν στην κουζίνα και σιδέρωνε. Ακούει που η μουσική αλλάζει από Nazareth που τους γούσταρε πετάγεται από την κουζίνα και λέει, «Τι είναι αυτό, ρε παιδιά; Καλά αρχίζουν αλλά μετά τα σκατώνουν!» Και γυρίζουμε και οι δυο και της λέμε, «Εμάς μας αρέσει το σκάτωμα». Εκεί νομίζω έγινα πάνκης.

Μετά ερχόμουν στα Εξάρχεια, άκουγα διάφορα και μια μέρα συναντάω τον Άρη τον Λαμπρίδη στο δρόμο. Μιλάμε πάνκης με πάνκης και λέμε ας κάνουμε μια μπάντα. Δοκιμάσαμε λοιπόν εγώ, ο Λαμπρίδης, ο Βαγγέλης από τους De Traces που έπαιζε πλήκτρα και ο Κώστας, ο κιθαρίστας από τη Γενιά του Χάους. Πρόβες χωρίς ενισχυτή κιθάρας, τη βάζαμε να ακούγεται μέσα από ένα στερεοφωνικό, εγώ χρησιμοποιούσα μικρόφωνο περασμένο από άλλο στερεοφωνικό, και ο Άρης είχε ένα κόπανο μπότας που το κοπάναγε πάνω σε μια ντουλάπα κι ένα ταμπούρο. Πάνκικες καταστάσεις… Κάποια στιγμή παίζουμε στη διαπασών και χτυπάει ο πατέρας του Άρη την πόρτα. Νομίζαμε πως χτυπούσε να σταματήσουμε γιατί ήταν μεσημέρι ο Άρης του λέει, «Άει γαμίσου», αλλά εκείνος λέει, «Άρη, έλα λίγο, έχει πάρει φωτιά η κουζίνα». Ανοίγουμε την πόρτα και έχει πάρει φωτιά ΟΛΗ η κουζίνα!  Αυτό πρέπει να έγινε το ’81 και το σχήμα θα ονομαζόταν  Κόκα Φόλα… Το σχήμα δεν ευδοκίμησε, ο Άρης πήγε στους Γενιά του Χάους, μετά με τους Groupies (που πήγαν στην Ολλανδία κι είναι από τις λίγες μπάντες που προσπάθησαν να παίξουν έξω) και με τους Anti-Tropau Council. Μέσω του Άρη γνωρίζουμε τους Γενιά τους Χάους. Εγώ έχω ήδη γνωρίσει τον Δημήτρη Σπυρόπουλο στο Dragonfly, ένα μαγαζί στην Ακαδημίας, τόπος συγκέντρωσης διαφόρων ατόμων. Και με τον Δημήτρη γίνεται η κλασική συζήτηση: κάνουμε μια μπάντα; Κάνουμε! Ήξερα έναν μπασίστα από του Γκύζη τον Δημήτρη Αλιμπράντη που απ’ όσο ξέρω έχει μπαρκάρει κι έχουμε χάσει τα ίχνη του. Αυτός ήξερε τον Στάθη τον Παπανδρέου, τον ντράμερ, και η πρώτη μας πρόβα έγινε στο σπίτι του Θοδωρή της Γενιάς του Χάους. Αυτά το ’82. 

Merlin’s: Το όνομά σας πώς προέκυψε;

Κατευθείαν Αδιέξοδο! Ψάχναμε να βρούμε το σπίτι του Θοδωρή στην Αγία Παρασκευή που ήταν σε ένα αδιέξοδο και λέμε: Να, αυτό είναι το όνομα της μπάντας!

Merlin’s: Το λόγκο πώς το σκεφτήκατε;

Το σκέφτηκα εγώ και το σχεδίασε η Μαρία Βασιλάκη, η μπασίστριά μας λίγο αργότερα,  που αργότερα πέρασε από τους πρώτους στο Πολυτεχνείο, στην Αρχιτεκτονική. Εγώ το έφτιαξα πρόχειρα και η Μαρία το ολοκλήρωσε με ραπιδογράφο. Η πρώτη ανακατάταξη έγινε με τον Αλιμπράντη. Εγώ ήμουν ενήλικος τότε κι οι άλλοι στα όρια. Ο Δημήτρης είχε θέματα με την οικογένειά τους, έτρωγε ξύλο απ’ τον πατέρα του γι’ αυτό και τελικά μπάρκαρε στα δεκάξι του. Πήραμε την Μαρία στο μπάσο, αλλά αργότερα ούτε ο Στάθης μπορούσε να ακολουθήσει την μπάντα κι έτσι μείναμε χωρίς ντράμερ. Τότε ο Σπυρόπουλος βρήκε τον Γιάννη τον Βερναρδή (Φρίκο). Ο Γιάννης τότε είχε μακριά μαλλιά. Τον είδε ο Μήτσος να κρατάει μπαγκέτες και τον ρώτησε αν ξέρει ντραμς και τι μουσική ακούει. Ο Γιάννης του απάντησε ότι ακούει Καζαντζίδη και Ramones. «Εντάξει, μας κάνεις». Έπειτα έφυγε η Μαρία, ήρθε για λίγο ο Ντίνος Ζούμπερης στο μπάσο και τέλος ο Νίκος ο Τσουλούφης σε ένα σχήμα που ήταν μακροβιότερο. Η Μαρία έπαιζε πιάνο από μικρή, ήταν πολύ καλή μουσικός. Μετά, από όλους μας ο μόνος που ήξερε μουσική ήταν ο Βερναρδής. Οι υπόλοιποι ήμαστε αυτοδίδακτοι, τον δε Τσουλούφη τον μάθαμε εμείς μπάσο. Ήταν απίστευτα ταλαντούχος αν και μικρότερος από εμάς. Ήταν οπαδός μας κι όπου πηγαίναμε ερχόταν μαζί. Οπότε, τι ποιο ωραίο να έχεις ένα φιλαράκι να παίζει στο συγκρότημα;  Τα κομμάτια πρέπει να τα έβγαλε σε δυο μέρες! Από την άλλη, ο Βερναρδής είχε μια πολύ καλή αντίληψη πού είναι το όριο της pop, της λαϊκής μουσικής στην ουσία, και του ροκ, της επανάστασης κι όλων αυτών. Υπήρχε μια λεπτή ισορροπία πάνω σε αυτό. Γι’ αυτό κι έπαιξε και με τους Λευκή Συμφωνία, με τους Γενιά του Χάους, με τους Deus X Machina και με τους Ζημιά, μια μπάντα παρωδία σκυλάδικου. Ήταν χαρισματικός στο πόσο επικοινώνησε πράγματα στη σκηνή και πόσο συνεκτικός ήταν. Γιατί υπήρχαν κάποιες γραμμές που δεν τις περνούσες εύκολα. Ο Γιάννης όμως, όπως και άλλοι μουσικοί, είχε ανοιχτά αυτιά.

Merlin’s: Είχατε μεγάλες απαιτήσεις σαν punk συγκρότημα;

Οι Αδιέξοδο τελικά δεν έπαιζαν τόσο εύκολα όσο μπορεί να φαίνεται. Βέβαια δεν ξέραμε να παίζουμε καλά και δυσκολευτήκαμε πολύ να γράψουμε δίσκο, ειδικά με τη μια όπως το κάναμε. Ο δίσκος γράφτηκε live όταν φαλίρισε η Enigma. Είχε μπλέξει με την Πανδώρα, μια μεγάλη κομπίνα, μια υποτιθέμενα ανεξάρτητη εταιρεία που την έφτιαξαν οι μεγάλες για να κάνουν δήθεν διανομή όπου τελικά οι δίσκοι σου βρισκόντουσαν στο τελευταίο σκυλάδικο της Φλώρινας ενώ δίπλα είχε ροκάδικο δισκάδικο στο οποίο όμως δεν έφτανε ποτέ ο δίσκος. Με αποτέλεσμα να πνίξουν όλη την ανεξάρτητη σκηνή. Ήταν ηθελημένο, δηλαδή. Και μέσα από αυτό φαλίρισαν την Enigma που ήταν η πρώτη ουσιαστικά εταιρεία που κυκλοφόρησε δίσκους πανκ στην Ελλάδα, αν και νομίζω ότι η Happening είχε ήδη κυκλοφορήσει τα σινγκλ των Birth Ward και των Magic De Spell. Ο Σπύρος Περιστέρης, λοιπόν, κλείνει την Enigma, πουλάει τα μηχανήματά του, χρωστάει παντού, και έχει να διαλέξει να κάνει ένα δίσκο ακόμα, εμάς ή τους Τρύπες. Και διαλέγει εμάς, με την έννοια ότι δεν έχει πολλά λεφτά για μεγαλύτερη παραγωγή, αλλά πέρα από αυτό θεωρούσε ότι ήταν έντιμο να κυκλοφορήσουν οι Αδιέξοδο αυτό που έπρεπε να βγει. Βρήκε ένα τζαζ στούντιο σε έναν ημιώροφο κάπου στην Καστέλα. Αυτό το είχε κάποιος Βάρκας που φρίκαρε με τους πάνκηδες – είχε κι ακριβά μηχανήματα μέσα. Ο Περιστέρης έκανε πολλά περίεργα στο δίσκο. Έχει κυνηγήσει το μπάσο που έβγαινε έξω, έκανε τις διορθώσεις στο χέρι την ώρα που γράφαμε live. Όταν ακούσαμε το δίσκο είπαμε, «Καλά τόσο χάλια παίζουμε;» κι εκείνος μας απάντησε, «Γιατί, νομίζετε ότι παίζετε καλύτερα;» Κοιτώντας τον όμως τώρα πίσω, νομίζω ότι αποτύπωσε με τον καλύτερο τρόπο τους Αδιέξοδο. Έτσι ακριβώς παίζαμε. Τον Περιστέρη τον σέβομαι πάρα πολύ σαν παραγωγό. Είχε σπουδάσει παραγωγή στην Αμερική, δεν ήταν τυχαίος. 

Merlin’s: Ναι, αλλά κιθάρα δεν ήξερε να βγάλει…

Όχι! Μην το λες, πίστεψέ με, έτσι ακριβώς παίζαμε! Ο Μήτσος έπαιζε με όλα στο τέρμα, με ένα κουτάκι, όλα πρίμα τέρμα. Αυτός ήταν ο ήχος του. Και αυτή είναι η μοναδικότητα. Ακούγοντας τώρα το δίσκο αυτό είναι πολύ διακριτό. Αν εξαιρέσεις τον ελληνικό στίχο, τα μισά κομμάτια από τα 800 που κόψαμε πήγαν Φινλανδία με ανταλλαγή δίσκων.

Μerlin’s: Πού παίζετε εκείνη την εποχή;

Όπου μπορούμε και πολλές φορές με άλλο όνομα. Με πίεση, ότι δεν παίζουμε πανκ και τέτοια. Λέγαμε ότι παίζουμε κλασικό ροκ, με τα μαλλιά κατεβασμένα κι όταν σκάγαμε στη σκηνή σηκώναμε τις μοϊκάνες και παίζαμε τα δικά μας. Τότε τα μαγαζιά ήταν ελάχιστα. Κύτταρο και Ροντέο, δεν υπήρχε ακόμα το An και ο Πήγασος δεν έβαζε πανκ μπάντες γιατί γινόταν χάος στο μαγαζί. Οπότε έπαιζες σε συναυλίες ή σε συλλογικότητες ή σε κοινωνικές δράσεις (που ούτε εκεί μας ήθελαν ιδιαίτερα) ή σε σχολικές εκδηλώσεις όπου και εκεί το παίζαμε ότι ήμασταν μια ροκ μπάντα που παίζει διασκευές. Παίζαμε με δανεικά όργανα, είχαμε κι ένα δικό μας προβάδικο Μαυρομιχάλη και Κομνηνών, ένα μουχλιασμένο ερείπιο όπου κλέβαμε ρεύμα από τη ΔΕΗ. Πρωτόγονες συνθήκες, δηλαδή. Υπήρχαν στούντιο, απλά εμείς δεν είχαμε τα χρήματα για να πάμε, ούτε και τη νοοτροπία. Ήμασταν DIY καθαρά. 

Merlin’s: Τι γίνεται μετά την κυκλοφορία του άλμπουμ;

Κάποια στιγμή όλη η φάση έφτασε σε σημείο κορεσμού, γύρω στο 1986, όταν ο Γιάννης αποφάσισε να φύγει για σπουδές στην Αμερική. Κυρίως όμως κάναμε μια διαπίστωση, δε θυμάμαι μετά από ποιο live. Κάναμε μια κουβέντα μεταξύ μας. Ότι βρίσκεσαι σε μια φάση εξουσίας από πάνω κι από κάτω έχεις ένα κόσμο που αν τους πεις να πάει να πνιγεί, θα πάει. Αλλά αυτό δεν είχε αντίκρισμα. Δεν μας άξιζε ούτε το θέλαμε. Ούτε υπήρχε ταύτιση, είχε χαθεί το αυθεντικό, είχε γίνει μια μόδα. Πολλά χουλιγκάνια, είχαν σκάσει και ναζί... Είπαμε ότι σαν Αδιέξοδο δεν είχαμε να πούμε κάτι άλλο. Μεταξύ μας δεν υπήρχε καμία προστριβή, απλά έπρεπε κάποια στιγμή να σταματήσουμε. Τι άλλο να κάναμε; Να βγάζαμε ένα δίσκο που να έλεγε «μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι»; Το πανκ εκείνη την εποχή και με τη μορφή του ήταν μια βραχυχρόνια φάση. Ό,τι είχες να πεις ήταν σύντομο, σε τραγουδάκια των δυο λεπτών. Εξάλλου δεν ήμαστε οι τύποι που θα γράφαμε μανιφέστα πολιτικά…

Merlin’s: Ωστόσο το 38 Χιλιοστά σαν άλμπουμ είναι ένα μανιφέστο και θα μπορούσα να πω ότι μια μπάντα με ένα μόνο δίσκο έκανε κάποια πράγματα μπροστά….

Καμιά φορά όταν το συζητάμε και σήμερα με τα παιδιά, πιστεύουμε ότι η απόφαση να διαλύσουμε ήταν πολύ έντιμη και αθώα. Θα πω και εκ του ασφαλούς, γιατί ροκ σταρ δε θα γινόμασταν έτσι κι αλλιώς. Είπαμε, ωραία ως εδώ, τι θα γράψουμε από δω και πέρα; Έχει νόημα να χοροπηδάει ο ναζί από κάτω και να κατεβαίνεις και να τον καρπαζώνεις;  Έχει νόημα να μιλάς για κάποια πράγματα κι από κάτω να πίνουν ούζα και να χοροπηδάνε; Εκεί μηδενίζεσαι λίγο κι αυτός ο μηδενισμός είναι πολύ έντιμος. Δεν το έχουμε μετανιώσει γι’ αυτό και δεν κάναμε ποτέ reunion. 

Η πρώτη συναυλία των Αδιέξοδο, 16/10/1983 στον κινηματογράφο Ανεμώνη - Αγία Παρασκευή (φωτό: Γιώργος Τουρκοβασίλης)

 

Merlin’s: Την εποχή που παίζατε ποια ήταν η αλληλεπίδραση στο χώρο του πανκ;

Κατ’ αρχάς νομίζω ότι ήταν η πρώτη φορά που η Ελλάδα είχε σκηνή, όχι μια αλλά τρεις. Η πανκ, η ποστ-πανκ/νιου γουειβ και η μέταλ άνθισαν μαζί. Παλιά το ελληνικό ροκ δεν είχε ποτέ τόσο συμπυκνωμένη σκηνή. Στη δεκαετία του ’80 έχουμε την πανκ σκηνή και ο κόσμος ακολουθεί. Πάμε να παίξουμε στην Πάτρα και το τρένο γεμίζει από δικό μας κόσμο, όπου παίζαμε βλέπαμε τους φίλους μας. Οι μπάντες προβάρουν στα ίδια στούντιο, γράφουν σπλιτ κασέτες, συνεργάζονται μεταξύ τους, ακόμα και οι μικροαντιζηλίες βγαίνουν σαν άμιλλα. Πολύ ωραίο και πρωτόγνωρο. Και αυτό γέννησε πολλά πράγματα. Γιατί το επόμενο κύμα, Τρύπες, Ξύλινα Σπαθιά, δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν αν δεν είχαν δημιουργηθεί αυτές οι σκηνές. Το πανκ πυρηνικοποίησε την κατάσταση. Λίγο μετά σκάει και η σκηνή του ελληνικού metal, με την οποία δεν είχαμε καμία σχέση αλλά οι μεταλλάδες είχαν μεταξύ τους. 

Merlin’s: Μετά τους Αδιέξοδο τι κάνεις;

Για κάνα χρόνο τραγουδάω με τους Στάχτες. Έκανα ένα off. Η αλήθεια είναι ότι ήταν να τραγουδήσω στους Deus αλλά σκέφτηκα πως αν το έκανα η μπάντα θα ήταν πάλι Αδιέξοδο, αφού ο Βερναρδής, ο Σπυρόπουλος κι εγώ προερχόμασταν από εκεί. Και με ξένο στίχο η χροιά της φωνής μου ήταν χαρακτηριστική, οπότε δεν είχε νόημα. Έτσι έκανα ένα μικρό διάλειμμα από τη μουσική. Χαζοτζάμαρα με διάφορους και μια μέρα με παίρνει τηλέφωνο ο Βασίλης ο Σπυρόπουλος των Σπυριδούλα και μου λέει έλα να τζαμάρουμε. Μου φάνηκε καλή ιδέα, με κάποια επιφύλαξη βέβαια. Η επαφή αυτή πρέπει να έγινε γύρω στο ’91 ίσως και πιο πριν. Κάπου τζαμάραμε, μετά χάθηκε η φάση και μετά από ένα δυο χρόνια, το ’92-’93 μου τηλεφώνησε πάλι για να τζαμάρουμε. Είχε γυρίσει και ο Δόικας από την Αμερική κι έτσι ξεκίνησα να παίζω με τους Σπυριδούλα. Ένα βράδυ τραγούδησα με τον Νίκο και τον Βασίλη και νομίζω ότι επιτόπου βγάλαμε το «Σε Ζητώ» σε ένα πακέτο από τσιγάρα. Δεν είχαν σκοπό να ξαναφτιάξουν τους Σπυριδούλα, ήθελαν απλά να φτιάξουν μια μπάντα. Αλλά μετά σκέφτηκαν να ξαναφτιάξουν τους Σπυριδούλα, δεδομένου ότι η μπάντα είχε σχεδόν πάντα άλλον τραγουδιστή σε κάθε δίσκο. Κι έτσι προέκυψε αυτή η συνεργασία που για μένα ήταν σχολείο γιατί μέχρι τότε η σχέση μου με τη μουσική ήταν καθαρά εμπειρική. Μαζί τους συνειδητοποίησα πώς μπορεί να γίνει κι αλλιώς. Και νομίζω ότι εγώ τους έδωσα κάτι από τη δική μου επιθετικότητα κι εκείνοι την εμπειρία. Και βγήκε ο δίσκος Ταξίδι στο Κέντρο της Πόλης (Harvest/EMI, 1994). Η φάση αυτή κράτησε ως τις αρχές του ’96 και μετά κάναμε παύση. Ήταν πολύ εξαντλητικό πάντως γιατί έπρεπε να τραγουδάς Βακατάση, Σιδηρόπουλο και τον εαυτό σου. Και σε ένα κοινό που περιμένει να ακούσει Βακατάση, Νίκο Σπυρόπουλο και Σιδηρόπουλο. Διαφορετικές φωνές και διαφορετικό ύφος. Μου ήταν δύσκολο να προσαρμοστώ αλλά ταυτόχρονα ήταν και πολύ ωραίο. Πρόκληση ήταν, αλλά η συνεργασία ήταν πολύ καλή. Υπήρχαν και κάποιοι που ήθελαν να παίξουμε Αδιέξοδο και είναι δύσκολο να τους πείσεις ότι έχεις πάει παρακάτω χωρίς να φτύνεις το παρελθόν σου, ότι σήμερα είναι άλλες οι αγωνίες σου και ότι αυτές θέλεις να κοινοποιήσεις τώρα. Γι’ αυτό και δεν κάνουμε reunion. Τα μεγέθη από ένα reunion των Αδιέξοδο σήμερα είναι τεράστια. Αλλά δεν θα το έκανα για όλα τα λεφτά του κόσμου. Αν, χτύπα ξύλο, αρρωστήσω σοβαρά και ξέρω ότι θα πεθάνω, μπορεί να είναι η τελευταία συναυλία που θα θέλω να κάνω. Αν μπορούσα να την κάνω στο Σύνταγμα για να γίνει ντου στη βουλή, θα το κάνω. Για κανένα άλλο λόγο όμως. Τους Αδιέξοδο τους αγαπάω τόσο που δε θέλω να τους λερώσω. Έχω τραγουδήσει Αδιέξοδο με τους Deus, κάποιες φορές όταν έπαιζα με τους Νo Mind, αλλά αυτά δεν είναι Αδιέξοδο. 

Merlin’s: Μετά τους Σπυριδούλα;

Ήρθαν οι Ηχογλυκαιμία, πάλι μετά από ένα διάλειμμα που ψαχνόμουν. Αυτό ήταν πάλι ένα τελείως διαφορετικό πρότζεκτ για μένα. Ντραμς είχαμε τον Άκη Περδίκη, κιθάρα τον Μάνο Αναγνωστάκη και τον Νίκο Γκρέκα στο μπάσο. Ο καθένας μας είχε εντελώς διαφορετικές αναφορές ως προς τα ακούσματα. Ο ένας έπαιζε funk, o άλλος metal, o άλλος sixties κι εγώ ήμουν ο πάνκης. Το σχήμα ήταν πιο εσωτερικό. Δεν τρελαινόμαστε πολύ για τη σκηνή, αλλά περισσότερο με τη πάρτη μας. Ωραία φάση μέχρι που μπλέξαμε με την Atlantis Records πριν καταλάβουμε ότι ήταν φασίστες. Εξαιτίας αυτού μετά απαγορεύσαμε να συνεχίσει να βγάζει το δίσκο μας. Ίσως να μη δώσαμε και μεγάλη σημασία στο συγκρότημα, κάναμε και το απαράδεκτο λάθος να αναλάβουμε μόνοι μας την παραγωγή. Η δουλειά του παραγωγού δεν είναι τυχαία. Είμαι ευτυχισμένος όταν έχω έναν άνθρωπο που θα με βγάλει από το στούντιο και θα με καλέσει να ακούσω όταν είναι κάτι έτοιμο. Μπορεί να με φρικάρει όταν το ακούσω, αλλά αυτή είναι δουλειά του. Αυτός μπορεί να ακούσει αυτό που υπηρετεί το σύνολο. Απλά χρειάζεται να είναι προικισμένος ώστε να μπορεί να σου αποδείξει γιατί αυτό που κάνει είναι σωστό. Ακούγοντας σήμερα το δίσκο των Αδιέξοδο εκτιμώ πάρα πολύ την παραγωγή του Περιστέρη, παρόλο που πολλοί τη θεωρούν χάλια. Δεν είναι ότι δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Τον ηχογράφησε όπως ακριβώς θα ακουγόταν live από ένα πολύ φθηνό PA. Αλλά αυτή ήταν η ουσία και το κάνει να είναι ξεχωριστό. Σαν παραγωγή, από την άλλη, τα μπάσα και τα τύμπανα έχουν κάτι διαφορετικό. Εκείνη την εποχή στην ηλικία που ήμουν μπορεί να μη συνειδητοποιούσα ότι ο παραγωγός είναι έξω από την μπάντα αλλά και μαζί με την μπάντα. Τώρα το βλέπω πολύ καθαρά. Ο Περιστέρης είχε έρθει σε όλα τα live μας, δεν ήταν απλώς κάποιος που μας ήξερε εξ αποστάσεως. Στη συλλογή Διατάραξη Κοινής Ησυχίας ήταν να συμμετάσχουν πέντε μπάντες αλλά εκείνος πρόσθεσε κι εμάς. Μας είχε δει live στην ΑΣΟΕΕ και το αποφάσισε επιτόπου. Ο Περιστέρης έχει λατρεία με τον Bill Laswell και ο ενισχυτής μπάσου που μας έχει δανείσει σήμερα για να κάνουμε πρόβες ανήκε στον Jaco Pastorius. Γι’ αυτό και στο δίσκο των Aδιέξοδο βγαίνει μπροστά το μπάσο. Επίσης, είναι και πολύ καλός μπασίστας, σπουδαγμένος σαν μουσικός. 

Μετά τους Ηχογλυκαιμία κάνω και νέο off, αλλά με τρώει να παίξω πανκ. Όταν αποστασιοποιηθείς αρκετά και δοκιμάσεις ό,τι είναι να δοκιμάσεις κάποια στιγμή καταλαβαίνεις πού είσαι. Σαν ψάρι μέσα στο νερό. Κι εγώ στο πανκ είμαι σαν ψάρι μέσα στο νερό. Έτσι φτιάξαμε τους No Mind το 2009 περίπου, με το Γιώργο Χλωρό (ντραμς), τον Γιώργο Μπερδέση (κιθάρα), αλλάξαμε πολλούς μπασίστες αλλά τελικά καταλήξαμε στον νυν τραγουδιστή των Bent By Sorrow Δημήτρη Αράπογλου, έναν εξαιρετικό μουσικό. Η μπάντα τσούλισε, ηχογραφήσαμε αλλά ποτέ δεν κυκλοφορήσαμε κάτι και διαλύσαμε για διάφορους λόγους το 2012. 

Κι έτσι έφτασα στους ANFO – η πρώτη πρόβα μας έγινε στις 23 Γενάρη 2013. Είχα ξεμείνει με τον Χλωρό. Τον Χλωρό τον είχα γνωριστεί καθώς μπλογκάραμε στον Παραλληλογράφο με διάφορα ονόματα  τα οποία δεν θα πω. Γίναμε πολύ φίλοι. Είχα κάνει πρόταση και στον Νίκο τον Τσουλούφη. Γνωριζόμασταν και με τον Φώτη τον Πατίκα από τους My Turn και ξεκινήσαμε με ένα τζαμάρισμα από το οποίο προέκυψαν τα δυο κομμάτια από τα τέσσερα που έχουμε κυκλοφορήσει. Τον Ιανουάριο ξεκινήσαμε και τον Μάιο είχαμε ηχογραφήσει ένα demo που στην ουσία είναι τα κομμάτια του δίσκου. Γράφτηκαν οι βάσεις για demo και μετά το γράψαμε καλύτερα. Πέσαμε και στην περίπτωση να κάνουμε πρόβες στο στούντιο που ηχογραφεί ο Γιώργος Παυλίδης από τους Χάσμα που είναι χαρισματικός: κατανοεί ακριβώς πώς να μιξάρει ένα πανκ δίσκο, ίσως είναι ο μόνος αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Είναι ο παραγωγός που τον εμπιστεύομαι να με κλείσει έξω και να με φωνάξει να διορθώσουμε δυο πράγματα – αν συμφωνήσουμε. Ξέρω ότι όταν μου πει ότι αυτό που κάνει το κάνει για κάποιο λόγο έχει δίκιο. 

Merlin’s: Πού βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι ANFO;

Τώρα ολοκληρώνουμε τα δεύτερα φωνητικά για το δεύτερο δίσκο. Έχουμε σχεδόν τελειώσει. Θα περιλαμβάνει επτά κομμάτια. Υπάρχει κι ένα ακόμα που θα το αφήσουμε έξω. Και μια ειδησούλα αποκλειστική: έχουμε καινούργιο κιθαρίστα.  Όταν ξεκινήσαμε με τον Γιώργο τον Χλωρό είπαμε ότι θέλουμε μια μπάντα από ανθρώπους που να είναι working class γιατί αυτό είμαστε. Ο Φώτης Πατίκας αυτή τη στιγμή έχει επωμιστεί πολλές υποχρεώσεις και δεν μπορεί να μας ακολουθήσει. Οπότε μετά την ηχογράφηση αποχώρησε. Για εμάς βεβαια, θα παραμείνει για πάντα ANFO. Έτσι διαλέξαμε τον Βασίλη τον Ζερβακάκη, κιθαρίστα και τραγουδιστή των Lovitura. Και το ότι είναι ένας από εμάς ήταν ένα κριτήριο για την επιλογή μας, έχει κι αυτός ταξική συνείδηση. Είναι εξαιρετικός κιθαρίστας και πάνκης στη νοοτροπία και την ψυχή. Θα είναι ο κιθαρίστας μας στο επόμενο live. 

Merlin’s: Πώς θα συνέδεες την εποχή που ξεκίνησες με τη σημερινή;

Εύκολα! Σκληρές εποχές, σκληρές μουσικές. Απλά η δεκαετία του 80’ για το πανκ είχε ένα πολύ μυστήριο θεματάκι. Ενώ γεννήθηκε μέσα στην αισιοδοξία του ΠΑΣΟΚ που πέρα από τα σκατά έπεσαν λεφτά, επιδοτήσεις, καινούργια τζάκια, βλαχομπαρόκ κλπ, η ελληνική κοινωνία ήταν τότε αρκετά εύρωστη. Εμείς όμως ήμασταν τα μίζερα παιδιά με το παράπονο. Προβλέπαμε από τότε τι θα συμβεί. Γιατί η βία της χούντας υπήρχε ακόμα. Δηλαδή ο άνθρωπος που κυκλοφορούσε στα σκυλάδικα και στα Μπουρνάζια δεν είχε πρόβλημα, άντε να τον σταματούσε κανένας τροχονόμος για κλήση. Στα Εξάρχεια όμως και σε άλλες περιοχές όπου βίωνες την καταστολή της αστυνομίας λόγω διαφορετικότητας και εμφάνισης, το πανκ έκανε κάποιες τομές που εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν. Για εμάς ήταν σκληρές οι εποχές. Μόνο για εμάς όμως, όχι για τους υπόλοιπους. Σήμερα είναι για όλους. Υπάρχει πείνα και οι αρουραίοι στο κλουβί όταν είναι χορτάτοι είναι μια χαρά αλλά όταν πεινάσουν τρώγονται μεταξύ τους. 

Μerlin’s: Τελικά το πανκ είναι ιστορικό φαινόμενο;

Είναι δύσκολο να το διακρίνεις αυτό. Αν το προσδιορίσεις αυστηρά, είναι μια νεανική υποκουλτούρα. Στην τέχνη όμως δεν υπάρχουν τέτοια στεγανά. Δεν ξέρω αν ο Καζαντζάκης έγραφε σήμερα έναν Ζορμπά θα ήταν πανκ. Ούτε κι αν μπορείς να εντάξεις τους κυνικούς της αρχαιότητας στο σημερινό πανκ. Τα κοινωνικά ρεύματα και οι φιλοσοφίες υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλληλοεπιδρούνν και πάντα υπάρχουν όλες οι τάσεις. Το πανκ διακατέχεται άλλωστε από κυνισμό κι από μη πολιτική ορθότητα. Ο Διογένης είναι πανκ. Αλλά εδώ μιλάμε για μια νεανική κουλτούρα που κυρίως αναφέρεται στη μουσική και, ίσως στα εικαστικά ή τη φιλολογία. Αλλά αυτό προέκυψε από το μουσικό και το στυλιστικό κομμάτι. Ο Καζαντζάκης είναι πανκ, ο Νίτσε είναι πανκ. Σήμερα το πανκ είναι μουσικό ιδίωμα, είναι φόρμα. Και είναι και παρεξηγημένο. Εγώ χάρηκα πάρα πολύ όταν άκουσα για πρώτη φορά ελληνικό χιπ χοπ γιατί υπάρχει άμεση σύνδεση. Αν εξαιρέσεις τη φόρμα και πάρεις τους Terror X Crew στις αρχές τους. Πόσο πανκ είναι ο στίχος και ο τρόπος έκφρασής τους. Ή αν πάρεις τους Active Member στις αρχές τους. Δεν υπάρχει στεγανό. Αυτό που έχει μείνει τώρα είναι η μορφή, το ιδίωμα και η φόρμα. Οι Green Day είναι πανκ; Φορμαλιστικά είναι. Και ως προς τη νοοτροπία με την έννοια ότι όσο και να μας φαίνεται φλώρικο αυτό το συγκρότημα, μετά τους Δίδυμους Πύργους δεν ήταν εύκολο να παίζουν το American Idiot στην Αμερική. Κι αυτοί ξεκίνησαν από τον πάτο και δεν θα τους αφαιρέσω το δικαίωμα να το κάνουν επειδή πλούτισαν. Δεν μπορείς να αφαιρέσεις το δικαίωμα από τον Lennon να γράψει το “Working Class Hero” επειδή δεν ανήκε πλέον στην εργατική τάξη. 

Merlin’s: Τι είναι το πανκ σήμερα;

Επειδή ο κόσμος σκληραίνει και επειδή τα προβλήματα οξύνονται γίνεται επίκαιρο σαν ιδίωμα και σαν φόρμα. Από την άλλη, αυτό μπορεί να θεωρηθεί ρετρό. Ο μηχανισμός της μόδας δημιουργεί ρετρό. Όταν ήμουν μικρός, η μόδα έφερε το rockabilly, ήταν μια στυλιστική επιστροφή. Στυλιστικά επέστρεφε το κοκόρι, η ροζ Cadillac  και το λαδωμένο μαλλί. 

Merlin’s (Aντώνης): Θέλω να διαβάσω ένα κομμάτι από το βιβλίο του Dave Laing που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά. Θα μπορούσε να είναι και μια μορφή ερώτησης να μας πεις τη γνώμη σου: «Το πανκ κατέχει ένα ρεαλισμό που λείπει από τα άλλα είδη μουσικής, τουλάχιστον μέχρι το ’76 που πρωτοακούστηκε και έγινε σημαντικό γιατί οι μουσικοί αντανακλούσαν τις δικές τους εμπειρίες μέσα από την καθημερινότητα, ήταν μια συνειδητή απόπειρα να συνδυαστούν μουσικά τα πιο ετερόκλητα συστατικά της pop και του rock ’n’ roll μέσα από μια προμελετημένη πανκ επιθετικότητα που σόκαρε και μια εξίσου προμελετημένη έλλειψη σοβαρότητας μαζί με μια άποψη για τον κόσμο, η οποία ήταν ταυτόχρονα προσωπική και αποκαλυπτική βιωματικά, καθιστώντας τη ριζοσπαστική μέσα από το τρίπτυχο απλότητα, ισότητα, αυθεντικότητα». (Σημ. Το βιβλίο του Dave Laing Λόγος και Σημασία στο Πανκ Ροκ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκκίδα σε μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά)

Ισχύει και για τις δυο πλευρές του πανκ. Και για το πρωτοπανκ που παίχτηκε στην Αμερική και για το αγγλικό. Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε αυτά τα δυο μολονότι επικοινώνησαν μετά. Το αμερικάνικο πανκ έκανε διαπιστώσεις σε άλλο επίπεδο. Οι αρτίστικες διαπιστώσεις του ήταν η διαφορετικότητα, η ομοφυλοφιλία, η δράση, η ελευθερία μαζί με τα απομεινάρια του πολέμου στο Βιετνάμ. Και βέβαια η μεγάλη αντίδραση στο χιπισμό και στη μαλθακότητα, στο νεοθρησκευτισμό, σε όλα αυτά. Είχε μια πιο ατομική αμφισβήτηση και ίσως πιο αρτίστικη και λιγότερο πολιτικοποιημένη αν εξαιρέσεις, π.χ. τους MC5 που κι αυτοί ήταν σε πιο αρτίστικη φάση, ήταν πιο διανοούμενοι. Οι Άγγλοι πανκηδες κατάγονταν κυρίως από την εργατική τάξη. Έπεσαν και στη συγκυρία του θατσερικού νεοφιλελευθερισμού. Πρέπει να καταλάβουμε κάτι: Δεν είναι ακριβώς το ίδιο ο κλασικός καπιταλισμός με το νεοφιλελευθερισμό. Υπάρχει τεράστια διαφορά. Ο κλασικός καπιταλισμός είχε έλεγχο από τον ιδιοκτήτη του κεφαλαίου στο κεφάλαιό του. Ήξερες ποιος είναι, ποιος το έχει και τι κάνει με αυτό. Ο νεοφιλελευθερισμός έκανε μια γενική απελευθέρωση οποιασδήποτε ηθικής απέναντι στο χρήμα. Ο κλασικός καπιταλιστής κατέβαινε μια φορά στο τόσο να δει τους εργάτες του στο εργοστάσιο. Με το νεοφιλελευθερισμό αυτό δεν υπάρχει. Υπάρχουν μετοχές που δεν ξέρεις πού ανταποκρίνονται και ποιος τις έχει. Αυτό προκάλεσε τεράστιες ανατροπές στην Αγγλία, τεράστια ανεργία, πείνα κι έτσι το πανκ εκεί βγήκε πιο στρατευμένο. Και ο κυνισμός εκεί έβγαινε επειδή δεν υπήρχε κάποια Αριστερά για να δώσει λύσεις. Είχε κι ένα πνεύμα ατομισμού γιατί το πνεύμα του χιπισμού είχε μια βαθιά θρησκευτικότητα και εκτόνωνε στην ουσία την οργή και το μίσος που ήταν τα φυσιολογικά συναισθήματα. Πεινάς ατομικά και η πείνα άπτεται στην αυτοσυντήρηση. Και στην Αγγλία αυτό υπήρχε.

Οι Αδιέξοδο (Σωτήρης Θεοχάρης, Μαρία Βασιλάκη, Γιάννης Βερναρδής και Δημήτρης Σπυρόπουλος) στην ιστορική συναυλία στα Μέγαρα, 4 Ιανουαρίου 1985 (φωτό: Γιώργος Τουρκοβασίλης) 

 

Merlin’s: Δηλαδή η οργή είναι βασικό συστατικό του πανκ;

Βασικότατο. Μαζί με τον κυνισμό είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του. Το πανκ ήταν το καλύτερο φάρμακο απέναντι στο ναζισμό γιατί απλά έκανε διαπιστώσεις. Φώναζε «πεινάω!» ή «άει γαμίσου!» Βάζει το χέρι στην πληγή και λέει το πράγμα με τα’ όνομά του, καλώς ή κακώς. Η έλλειψη πολιτικής ορθότητας από την άλλη είχε και το μειονέκτημά του: μαζεύτηκαν αρκετοί ναζιστές αργότερα. Μέσα στη γενική ελευθεριότητα. Αλλά αυτό το μανιπουλάρισμα της κοινωνίας υπάρχει παντού. 

Merlin’s: Τελικά αυτό ξεράστηκε;

Βέβαια ξεράστηκε! Πολύ νωρίτερα από ό,τι νομίζουμε. Η σκληροπυρηνική σκηνή των ναζί πανκ είναι πολύ μικρότερη από ό,τι διαφημίστηκε. Ακόμα και μπάντες που θεωρήθηκαν ναζιστικές δεν ήταν, ήταν απλά λαϊκά στρώματα, ίσως χουλιγκανο-απολιτίκ, αλλά δεν ήταν ναζί, ήταν αντιφασίστες. Οι skinheads στα 60s χόρευαν reggae με τους Τζαμαϊκανούς. Στην Ελλάδα εγώ αγνοούσα εντελώς ότι υπήρχαν ναζί πανκηδες μέχρι που έμαθα ότι ο Ματθαιόπουλος της Χρυσής Αυγής έπαιζε σε κάποια τέτοια μπάντα, όπως και ο Καιάδας. Αλλά αυτό σε επίπεδο αριθμών είναι μια ισχνότατη μειοψηφία. Τι αντίκρισμα έχουν αυτοί απέναντι στο ελληνικό πανκ; Κανένα! Υπάρχει και η αντίληψη ότι υπάρχουν κάποιοι χουλιγκανο-πανκ, αλλά δεν κατατάσσονται με τίποτα στους φασίστες, είναι πολύ περισσότερο αντίφα ακόμα κι αν ακούγονται κάπως λούμπεν. 

Υπήρχαν πάντως και πιο λόγιοι πανκ, όπως στην Αγγλία οι Crass και η σκηνή γύρω τους. Οι Television ήταν πολλοί αρτίστικοι και η Patti Smith θεωρείται πανκ. Οι Fugazi παίζουν art-punk. Οι Nirvana ήταν η μεγαλύτερη επιρροή του πανκ που έγινε ποτέ. Όταν τους άκουσα για πρώτη φορά στο ραδιόφωνο έψαχνα να βρω από πού στα 80s έρχονται. Νόμιζα ότι ήταν κάποια μπάντα που έχασα τότε. Το grunge μπορεί να έκανε πολλά κακά στη μουσική, σίγουρα όμως έκανε ένα καλό, έκοψε κάθε γέφυρα με το τι απαγορεύεται και τι επιτρέπεται στο ροκ. Έκανε τα πάντα παραδεχτά και αυτό γέννησε καινούργια πράγματα. Πριν τους Rage Against the Machine μόνο οι Living Colour είχαν τολμήσει να ανακατέψουν το φανκ με το πανκ. Οι Mudhoney είναι εντελώς πανκ, οι Smashing Pumpkins είναι πιο art. Αυτό ήταν πολύ ωραίο, οπότε σήμερα δεν μπορείς να διαχωρίσεις τα όρια. Εγώ δεν μπορώ πια να διακρίνω τι είναι καθαρόαιμο πανκ. Αν υπάρχει κάτι τέτοιο, φαντάζομαι ότι θα είναι λίγο ρετρό. Κι εμείς με τους ANFO λέμε ότι παίζουμε πανκ ροκ. Πανκ είμαστε στην ψυχή.

Merlin’s: Στο βιβλίο που ανέφερα, ο τραγουδιστής των Adverts λέει για τη σκηνή στην Αγγλία ότι «επιζητούσαμε απεγνωσμένα μια μουσική φτιαγμένη από ανθρώπους κανονικούς που μιλούσαν για κανονικές ζωές όχι μέσα από μια αυτάρεσκη και απρόσιτη ροκ εντ ρολ ελίτ που ζούσε μια μια ζωή παραλογισμού και υπερβολής, για την οποία πλήρωνε το κοινό της».

Αυτό εμείς δεν το ζήσαμε στην Ελλάδα. Το αντίστοιχο δικό μας ήταν οι σκυλάδες. Οι ροκ μουσικοί στην εποχή μου έπαιζαν σε σκυλάδικα για να ζήσουν, δεν υπήρξε ποτέ ροκ σταρ σύστημα στην Ελλάδα για να έρθουμε εμείς οι πάνκηδες να το αμφισβητήσουμε. Εδώ ήταν διαφορετικό το πανκ κίνημα. Αλλά και σήμερα ισχύει αυτό. Το περί κανονικών ανθρώπων είναι αυτό που έλεγα πριν για τους ANFO. Θέλουμε να εκφράσουμε τη φωνή του «κανονικού» ανθρώπου, αν και σιχαίνομαι την έννοια κανονικότητα. Θα έλεγα των συνηθισμένων ανθρώπων. Θέλω να παίζω με άτομα που κυριολεκτικά καβλώνουν με αυτό που κάνουν. 

Merlin’s: Ποιος είναι ο κοινωνικοπολιτικός ρόλος του πανκ σήμερα εδώ;

Το πανκ είναι μικροί επαναστατικοί θούριοι. Και κάθε μικρή αντίσταση, κάθε κίνημα, κάθε μικρή εξέγερση έχουν πάντα τους ύμνους τους, τη μουσική τους. Η οργή που λέγαμε πριν έχει βρει τη μουσική της. Τη μουσική των δρόμων όταν είσαι οργισμένος. Τη μουσική των διαδηλώσεων. Τρελαίνομαι όταν βλέπω συγκεντρώσεις και δεν ακούω πανκ. Όταν ορμάω σε μπάτσους ακούω πανκ στο κεφάλι μου, δεν μπορώ ν’ ακούσω την “Tσιμινιέρα”. Δε με νοιάζει αν πάγωσε ή δεν πάγωσε! Αυτά υπηρετεί το πανκ κοινωνικοπολιτικά αυτή τη στιγμή. Το δε κοινό του πανκ πρεσβεύει όλα αυτά τα θέματα αιχμής και κυρίως την διαφορετικότητα. Στους πάνκηδες θα βρεις λεσβίες, γκέι, τρανς, άφυλους, τα πάντα, αμόρφωτους λόγιους, άσπρους, μαύρους, κίτρινους – δε θα βρεις κανένα εσωτερικό ρατσισμό. Το πανκ έχει μια ελευθεριότητα. Τον εαυτό μου θα τον χαρακτήριζα ελευθεριακό. Είμαι πολύ ευτυχισμένος όταν οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να εκφράζονται αρκεί να μη βλάπτουν κανένα.

Merlin’s: Πέρα από τη μουσική γράφεις διάφορα…

Ναι, και μάλιστα σκοπεύω να γράψω κι ένα βιβλίο, πολιτικό μελλοντολογικό fiction. Ένα πολιτικό θρίλερ. Γενικά γράφω. Δεν ήξερα ότι μπορώ. Οφείλω τη γραφή στο ότι ξεκίνησα να σχολιάζω στο ίντερντ σε διάφορα φόρουμ. Κάποια στιγμή σε κάποιο από αυτά με ένα άβαταρ ξεκίνησα να γράφω σατιρικά κειμενάκια. Τότε ασχολήθηκα με τη γραφή, αν και έχω όλους τους κακούς λόγους για να μη γράφω – είμαι δυσλεξικός και ανορθόγραφος. Το βιβλίο  που σχεδιάζω το έχω στο κεφάλι μου αλλά για να το γράψω θέλει μια αφοσίωση που αυτή τη στιγμή δε διαθέτω. Το γράψιμο μου βγαίνει πολύ πιο λόγια από τη μουσική , έχω λίγο σατιρική γραφή. Και το θέμα έχει πλεκτάνη και διάφορους χαρακτήρες.

Merlin’s: Πανκ έχει μέσα;

Το έχω αποφύγει, περιλαμβάνει όμως ανθρώπους που έχω γύρω μου αλλά τους έχω αποσυναρμολογήσει, ώστε να δημιουργήσω καινούργιους χαρακτήρες και να μη σχετίζονται άμεσα με τους συγκεκριμένους.

Merlin’s: Πώς είναι να ζεις στα Εξάρχεια;

Ζω στα Εξάρχεια από το ΄80. Υπάρχει μια αλλαγή, δεν είναι το ίδιο οι κάτοικοι του τότε με τους κατοίκους του σήμερα. Οι σημερινοί είναι πιο ανελαστικοί σε σχέση με τα επεισόδια, με τα δακρυγόνα. Είναι κουρασμένοι και υπάρχει γκρίνια, η οποία δεν υπήρχε στην Επιχείρηση Αρετή ή το 2008. Υπήρχε σύμπνοια, οι γριές πετούσαν γλάστρες στους μπάτσους. Τώρα η κατάσταση είναι πιο μίζερη. Έχει αλλάξει η γεωγραφία του πληθυσμού , έχει γεράσει ο πληθυσμός. Παλιά ήταν στόχος ζωής να πας να μείνεις στα Εξάρχεια. Τώρα θέλουν να φεύγουν. Το διαρκές μπάχαλο – και δεν είμαι αυτός που θα το καταδικάσει, μπορείς να βρεις χίλιους λόγους να το καταδικάσεις κι άλλους τόσους να το δικαιώσεις, είναι πολύ χαζό αυτή τη στιγμή να καταδικάσεις τη βία, ή να τα φορτώσεις όλα στην προβοκάτσια. Είναι γεγονός ότι η φαντασία του συστήματος έχει πάει πιο μπροστά από τη δική μας. Πλέον ξέρουν να σε εγκλωβίσουν, ξέρουν να φέρουν τα επεισόδια στα Εξάρχεια, ξέρουν να εκτονώσουν οποιαδήποτε κατάσταση και την εκτονώνουν στα Εξάρχεια γιατί εδώ είναι πιο οικονομικό. Δεν καίγεται το Σύνταγμα ή το Κολωνάκι, εδώ τα μαγαζιά είναι θωρακισμένα ή κλειστά. Το ότι όμως η φαντασία του συστήματος είναι πιο μπροστά από τη δική μας δε θα με κάνει να καταδικάσω τα μπάχαλα γιατί ο μπαχαλάκιας έχει λόγο και αιτία. Μπορεί να μην είναι συνειδητός ή να είναι λούμπεν, να του φταίνε όλα, αλλά σίγουρα του φταίνε. Και υπάρχουν αυτά που του φταίνε. Και η αιτία για τα Εξάρχεια είναι αυτοί που φταίνε. Τα Εξάρχεια από πλευρά εγκληματικότητας είναι μάλλον η πιο ήρεμη περιοχή των Αθηνών. Πρέπει τα τελευταία εκατό χρόνια να έχουν γίνει 4-5 φόνοι, από τους οποίους δυο έχει κάνει η αστυνομία. Διαρρήξεις δεν γίνονται ιδιαίτερα τα Εξάρχεια. Υπάρχει μια χαμηλού επιπέδου εγκληματικότητα, άντε να σπάσουν ένα αμάξι να πάρουν πράγματα ή να σκαλίσουν την κλειδαριά σου. Ακόμα και η διακίνηση σκληρών ναρκωτικών είναι λίγο ψέμα για τα Εξάρχεια γιατί η περιοχή με κάποιον τρόπο αυτοπεριφρουρείται. Είναι από τις τελευταίες γειτονιές με την πραγματική έννοια, όλοι ξέρουν όλους. Μπορεί να βλέπεις κάποιον και να μην του έχεις μιλήσει ποτέ αλλά τον ξέρεις. Κι όταν θα πέσει το δακρυγόνο θα έρθει και θα σε τραβήξει ξαφνικά ένας άγνωστος με τον οποίο έχεις χαμογελάσει δυο φορές. Αυτό είναι σπάνιο στο δήμο της Αθήνας. Επιζεί στα Εξάρχεια και αυτό είναι το ωραίο τους. Δεν ξέρω αν η γιαγιά στον πρώτο όροφο με κριτικάρει ή όχι κάθε φορά που γυρίζω γεμάτος δακρυγόνα, ξέρω όμως ότι αν δει να με κυνηγάνε θα μου ανοίξει την πόρτα κι ας μην έχουμε καλημέρα. Από αυτή την πλευρά τα Εξάρχεια είναι μια πολύ ανθρώπινη συνοικία. Έχουμε τόσα κέντρα μεταναστών σε καταλήψεις κι όμως δεν έχουμε θέματα και κάποια μικροπροβλήματα τα έλυσε η ίδια η κοινωνία μόνη της. 

Merlin’s: Πάντως είναι γεγονός ότι φεύγει κόσμος από τα Εξάρχεια…

Φεύγει κι απ’ το μπάχαλο επειδή τον κουράζει, αλλά φεύγει κι απ’ τον αστικό ιστό γενικότερα. Όπως όμως συμβαίνει παντού, οι νέοι φεύγουν από την Ελλάδα και φεύγουν κι από τα Εξάρχεια. Μένουν πίσω εμείς, δηλαδή οι γονείς. Ο γιος μου είναι εικοσιενός και κάποια στιγμή θα πάρει τα μάτια του και θα φύγει γιατί δεν έχει να κάνει κάτι εδώ. Μακάρι να μπορούσαμε να αλλάξουμε τον κόσμο για να μείνει. Αλλά από την άλλη με μουντζώνω και μουντζώνω κι όλη τη γενιά μου γιατί το καταντήσαμε να μην μπορεί να μείνει εδώ. Έχουμε ευθύνη. Εγώ αισθάνομαι ένοχος απέναντι στο γιο μου. Τι κάναμε εμείς μασαμπουκώσαμε ωραία, χορτάσαμε με το ΠΑΣΟΚ και δεν ξέρω με τι άλλο και το αποτέλεσμα είναι να φεύγουν τα παιδιά μας. Θεωρώ ότι δεν μπορεί να μην κάναμε κάτι λάθος όλοι μας. 

Merlin’s: Ναι, αλλά ήταν στο χέρι μας να κάνουμε κάτι περισσότερο;

Μα δεν επηρεάζουμε ο ένας τον άλλο; Κάπου ή σωπάσαμε παραπάνω απ’ ό,τι έπρεπε ή οι δρόμοι που διαλέξαμε για να εκφραστούμε δεν ήταν σωστοί. Μπορείς να κοιτάξεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη και να πεις ότι εσύ είσαι αμέτοχος σε αυτό; 

Merlin’s: Δεν μπορείς όμως να αισθανθείς ηττημένος;

Μα αν έχεις χάσει δε φταις κάπου; Την ενοχή της γενιάς μου την έχω μέσα μου. Δεν έχω βρει τι κάναμε λάθος, ακόμα το ψάχνω αλλά είμαι βέβαιος ότι συνολικά σαν γενιά κάναμε κάποια λάθη. Το 2008 πού στάθηκε η γαμημένη η γενιά μας; Μπορεί εσείς κι εγώ να βγήκαμε στο δρόμο, αλλά δεν είμαστε μόνο εγώ κι εσείς η γενιά μας.

 

Merlin’s: Μα το 2008 η γενιά μας είναι αυτή που στελεχώνει τον κρατικό μηχανισμό…

Έτσι μπράβο! Είναι αδέλφια μας, ξαδέλφια μας, φίλοι μας. Ή μισείς τους μπάτσους ή δεν τους μισείς. Εγώ δεν έχω μιλήσει ποτέ σε μπάτσο από το σόι μου. Είσαι μπάτσος δε σου μιλάω, τέρμα. Αλλά αν το σκεφτείς, όλοι αυτοί που αποτελούν αυτό που κυβέρνησε την Ελλάδα και την κατάντησε έτσι όπως είναι σήμερα είναι η γενιά μας. Δες τις ηλικίες. Με όλους αυτούς με κάποιον τρόπο συγγενεύουμε και κάπου έχουμε κάνει λάθος. Τι σημασία έχει αν δώσαμε στα παιδιά μας ό,τι υλικό μπορούσαμε να δώσουμε; Τους δώσαμε και τα χρέη μας. Εμείς ζήσαμε ωραία μασαμπουκώνοντας και χρεώσαμε τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας για εκατό χρόνια. Και βλέπαμε ποιος έκλεβε δίπλα, απλά λέγαμε ωχ αδελφέ. Ξέρουμε ποιοι φτιάχτηκαν σε μια νύχτα. Δεν ασχοληθήκαμε, ήμασταν όλοι σε χειμερία νάρκη. Φάγαμε το χυλό μας και βολευτήκαμε. Πόσοι από την underground γενιά δεν βολεύτηκαν; Ακόμα και σε άτομα που τους συμπαρασταθήκαμε στα δύσκολα. 

Merlin’s: Ναι, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η γενιά μας ήταν μια γενιά που γνώρισε μια πολλαπλή και πολύ άγρια καταστολή. Την πρέζα, χάσαμε φίλους…

Ναι, αλλά πόσοι από τους επανενταχθέντες της χρυσής αποχής της πρέζας αυτή τη στιγμή κατέχουν και γαμώ της θέσεις επειδή τα προγράμματα επανένταξης ήταν όλα με φράγκα. Να τα λέμε με το όνομά τους! Ξέρετε πόσοι από αυτούς έχουν τελειώσει πανεπιστήμια με κρατικά λεφτουδάκια και πήγαν στην Ευρώπη σαν κρατικοί υπάλληλοι; Εγώ ξέρω πολλούς τέτοιους… Να κάνω και το δικηγόρο του διαβόλου, αν θέλετε. Να σας πω και κάποια καλά που έκανε το ΠΑΣΟΚ. Οι συνεταιρισμοί, τα Μεσογειακά Προγράμματα δεν ήταν κακές ιδέες. Ήταν καλές ιδέες. Όμως στο χωριό μου, αυτός που ήταν πρώην ΤΕΑτζής μετά έγινε ο μεγαλύτερος κομματάρχης του ΠΑΣΟΚ και διοικούσε το συνεταιρισμό… ποιος φταίει γι’ αυτό; Έχουμε ευθύνη για αυτό, γιατί το αφήσαμε. Αφήσαμε τη διαφθορά να διαχυθεί σε όλους. Κοιμηθήκαμε και ξυπνήσαμε γαμημένοι. Απλά πράγματα.  Το 2008 βγάλαμε τα παιδιά μας στους δρόμους και δε βγήκαμε εμείς. Συλλογικά. Κι αυτό ισχύει. Βγάλαμε τα πιτσιρίκια ασπίδες στη δικιά μας μαλακία και δεν πήγαμε από πίσω. Τη δύσκολη ώρα δεν ακολουθήσαμε. Οπότε δεν θα έχουν άδικο να μας ζητήσουν τα ρέστα. Βλέπουμε όλη αυτή την ανεργία. Η ανεργία στο καπιταλιστικό σύστημα είναι ευνουχισμός, είναι πολιτικός ακρωτηριασμός. Όσο πιο χρόνο ελεύθερο έχεις και δεν έχεις χρήματα, η φθηνή διασκέδαση είναι η τηλεόραση, τα πρωινάδικα κλπ, κι έτσι διαλύεσαι εντελώς σαν προσωπικότητα. Ζούμε οργουελιανές καταστάσεις…