Eδώ και κάμποσα χρόνια που επέστρεψα στην Αθήνα από τη Σύρο ακούω πολύ κλασική μουσική. Λίγο η κρίση, λίγο η πόλη που έχει αγριέψει, το ραδιόφωνο στο σπίτι είναι καρφωμένο στο Τρίτο Πρόγραμμα προσφέροντάς μου ηρεμία κι ένα τρόπο διαφυγής απ’ όλα αυτά. Γενικώς το συνιστώ ανεπιφύλακτα και όσοι δεν αντέχετε πολύ τα βιολιά κι όλα αυτά, μη ξεχνάτε ότι όλα είναι θέμα εκπαίδευσης – το αυτί μαθαίνει σιγά σιγά να ακούει. Τέλος πάντων...

Μια μέρα που δεν είχα καλό σήμα και το ραδιόφωνο έκανε παράσιτα, είπα να ψάξω και να ακούσω κάποιον από τους δίσκους κλασικής μουσικής που έχω. Δίσκοι που ανέκαθεν υπήρχαν στην οικογένεια, στο σπίτι και που προσφάτως, την τελευταία πενταετία, περιήλθαν στην κατοχή μου αφού κανείς άλλος στην οικογένεια δεν διαθέτει πλέον πικ-απ. 

Άρχισα λοιπόν να ψάχνω στους δίσκους. Τα δάχτυλά μου κάλπαζαν στις ράχες των εξώφυλλων σαν δύο άλογα που καλπάζουν ξέφρενα στις ράχες των βουνών με τη δύση του ηλίου για να προλάβουν να... κχ, κχμ! ξεφύγαμε λιγάκι ... Ψάχνοντας λοιπόν, προσπέρασα τη Norma του Bellini, την Traviata του Verdi, τον  Don Giovanni του Mozart, τη Λίμνη των Κύκνων του Tchaikovsky, την Ενάτη του Beethoven, ένα δίσκο φτηνής ποιότητας που έγραφε απέξω Mozart’s Greatest Hits και που με έκανε να γελάσω… Όμως, ο επόμενος δίσκος μου έκοψε το γέλιο, ίσως λίγο και τα γόνατα, και μου σήκωσε  τις τρίχες στο σβέρκο. Ο Δράκος, ο Δαίμονας, ο Διάβολος, το σκοτεινότερο σημείο του σπιτιού, η πηγή όλων των κακών,  αυτό το πράγμα που με στοίχειωνε σε όλη μου τη παιδική ηλικία, ξανά μπροστά μου έπειτα από τόσα χρόνια, πάνω από τριάντα πέντε...  

Τράβηξα το δίσκο από το ράφι για να τον περιεργαστώ. Από την τρομάρα που πήρα κοιτάζοντας το εξώφυλλο, στην αρχή δεν κατάλαβα καν ποιανού συνθέτη ήταν. Igor Stravinsky… Ξανακοιτάζω πιο προσεκτικά, αυτή τη φορά με την ηρεμία και την ωριμότητα που διακατέχει έναν σαρανταπεντάρη. Ίσως αυτή η φωτογραφία να είναι ο λόγος που ο Eddie των Iron Maiden κι όλη αυτή η σατανοκουλτούρα του heavy metal να μου φαίνονταν πάντα λιγάκι κωμικά, σκέφτηκα.  Έβγαλα τον δίσκο από το κάλυμμά του. Ελαφρύς, παρά το γερμανικόν της κατασκευής του, αλλά σε άψογη κατάσταση, παρά το έτος κατασκευής του –1975. 

 Βάζω τη πλάκα στο γραμμόφωνο και κάθομαι στον καναπέ να ακροάσω. Πνευστά και κρουστά παίζουν στρατιωτικά, ίσως και εύθυμα. Ένας γερμανόφωνος τύπος κάτι λέει αραιά και που, η μουσική για κάποιο λόγο μου θυμίζει λίγο Kurt Weill (ήταν δεκαοκτώ ετών το 1918 όταν έγινε η πρεμιέρα του έργου), μετά όχι και τόσο. Η μουσική σταματάει. Ακούγονται ομιλίες. Ξανά μουσική, ξανά ομιλίες, όλα στα γερμανικά δεν καταλαβαίνω γρι.  Τι είναι αυτό το έργο; Αναρωτιέμαι… Διαβάζω τον τίτλο. Die Geschichte vom Soldaten… Καταλαβαίνω ότι κάπου εμπλέκεται ένας στρατιώτης, αλλά μέχρις εκεί. Το γκουγκλάρω, “L' Histoire du soldat”, “The soldier’s tale”, «Η ιστορία του στρατιώτη».

Το έργο είναι σύλληψη του Igor Stravinsky και του Ελβετού συγγραφέα C. F. Ramuz και είναι βασισμένο στο λαϊκό ρώσικο μύθο «Ο φυγάς στρατιώτης και ο Διάβολος», τον οποίο είχαν ανακαλύψει σε μια από τις συλλογές του Alexander Afanasyev. Έργο  θεατρικό, γραμμένο για να διαβάζεται, να παίζεται και να χορεύεται από τρεις ηθοποιούς (τον αφηγητή, το στρατιώτη και το διάβολο) και από μία έως τρεις χορεύτριες (εκ των οποίων η μια υποδύεται το βουβό ρόλο της πριγκίπισσας). Η ορχήστρα αποτελείται από ένα σεπτέτο οργάνων, βιολί, κλαρινέτο, κοντραμπάσο, όμποε, κορνέτο ή τρομπέτα, τρομπόνι και κρουστά. Και η ιστορία πάει ως εξής....

Μέρος πρώτον

 Ο Ιωσήφ, ένας αδειούχος Ρώσος στρατιώτης, κατευθύνεται περπατώντας προς το χωριό του.(«Το εμβατήριο του στρατιώτη»/ "The Soldier's March") Σταματάει να ξαποστάσει δίπλα σ’ ένα ρυάκι κι αρχίζει να ψαχουλεύει τα υπάρχοντά του. Πρώτα βγάζει το τυχερό του μενταγιόν με τον Άγιο Ιωσήφ, έπειτα έναν καθρέπτη και στη συνέχεια μια φωτογραφία της κοπελιάς  του. Τελικά βρίσκει αυτό που έψαχνε εξαρχής, το βιολί του, κι αρχίζει να παίζει. («Αεράκι πλάι στο ρυάκι»/"Airs by a Stream") Ξαφνικά εμφανίζεται ο Διάβολος μεταμφιεσμένος σε γέρο κρατώντας μια απόχη για πεταλούδες αλλά ο Ιωσήφ δεν τον αντιλαμβάνεται και συνεχίζει να παίζει. Ο Διάβολος τον πλησιάζει κρυφά από πίσω και τον τρομάζει.

 Ο Διάβολος του ζητάει να του πουλήσει το βιολί του κι όταν ο Ιωσήφ του αρνείται, ο Διάβολος του προτείνει να το ανταλλάξει με ένα βιβλίο που κρατάει, ισχυριζόμενος ότι περιέχει ανείπωτα πλούτη. Ο Ιωσήφ δεν καταλαβαίνει τι είναι αυτό το βιβλίο αλλά ο Διάβολος τον πείθει ότι αξίζει πολύ περισσότερα από το φθηνό του βιολί. Ο Ιωσήφ τότε συνειδητοποιεί ότι το βιβλίο περιγράφει γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον. Ο Διάβολος τον προσκαλεί στο σπίτι του για τρεις μέρες προκειμένου να του δείξει πως λειτουργεί το βιβλίο με αντάλλαγμα να του δείξει ο Ιωσήφ πως παίζεται το βιολί. Αφού του περιγράφει τις ανέσεις και τις πολυτέλειες της ζωής του, ο Ιωσήφ τελικά δέχεται. Περνούν τρεις μέρες και ο Διάβολος πάει τον Ιωσήφ  στο σπίτι του. (Επανάληψη, «Το εμβατήριο του στρατιώτη»/ "The Soldier's March")

Καθώς ο Ιωσήφ βαδίζει στο μονοπάτι προς το χωριό του, παρατηρεί κάτι περίεργο. Όσοι τον αντικρίζουν το βάζουν στα πόδια. Τελικά φτάνει στο σπίτι της αγαπημένης του μόνο για να την δει μαζί με τον άντρα της και τα παιδιά τους.  Τελικά συνειδητοποιεί ότι έχουν περάσει τρία χρόνια κι όχι τρεις μέρες και ότι όσοι συγχωριανοί τον αντικρίζουν τον περνούν για φάντασμα. («Ποιμενικό»/ "Pastorale")

Τότε ο Ιωσήφ αντικρίζει το Διάβολο μεταμφιεσμένο σε έμπορο αγελάδων.  Ο Διάβολος προσπαθεί να τον ηρεμήσει θυμίζοντάς του τις ιδιότητες και τη δύναμη του βιβλίου. Ο Ιωσήφ γίνεται πλανόδιος πωλητής και με τις γνώσεις που του δίνει το βιβλίο γίνεται  γρήγορα πάμπλουτος. Σύντομα όμως αντιλαμβάνεται ότι τα υλικά πλούτη δε σημαίνουν τίποτα για αυτόν κι ότι το μόνο που θέλει είναι τα πράγματα που είχε πριν. Τα πράγματα που έχει όλος ο απλός κόσμος. (Επανάληψη, «Αεράκι πλάι στο ρέμα»/"Airs by a Stream").  Οι φτωχοί μπορεί να μην διαθέτουν υλικά πλούτη, αλλά όσον αφορά την ευτυχία έχουν τα πάντα. Ταραγμένος καθώς είναι, ο Ιωσήφ αρχίζει να ψάχνει στο βιβλίο για μια λύση αλλά δε βρίσκει τίποτα.

Αυτή τη φορά, ο Διάβολος εμφανίζεται μεταμφιεσμένος σε γριά πλανόδια πωλήτρια και εμφανίζει κάποια πράγματα για να τα πουλήσει στον Ιωσήφ. Πρώτα βγάζει ένα τυχερό μενταγιόν, μετά έναν καθρέπτη, μετά τη φωτογραφία μιας γυναίκας και τέλος ένα βιολί. Ο Ιωσήφ πετάγεται αμέσως και προσπαθεί να αγοράσει το βιολί. Ο Διάβολος του το δίνει αλλά ο Ιωσήφ δεν μπορεί πια να παίξει. Το βιολί δεν βγάζει ήχο. («Αεράκι πλάι στο ρέμα»/"Airs by a Stream" επανάληψη) Ο Ιωσήφ πετάει το βιολί και σκίζει το βιβλίο.

Μέρος Δεύτερο 

Ο Ιωσήφ φεύγει από το σπίτι του χωρίς να έχει τίποτα πια. («Το εμβατήριο του στρατιώτη»/ "The Soldier's March"). Περνάει έξω από το παλιό του χωριό και φτάνει σε ένα πανδοχείο. Εκεί μαθαίνει ότι η κόρη του βασιλιά είναι άρρωστη και ότι ο βασιλιάς θα την παντρέψει με όποιον καταφέρει να τη σηκώσει από το κρεβάτι.

Ο Ιωσήφ κατευθύνεται προς το παλάτι.("Βασιλικό εμβατήριο" /"The Royal March") Όταν φτάνει εκεί, ο Διάβολος είναι ήδη παρών, αυτή τη φορά μεταμφιεσμένος σε βιρτουόζο βιολιστή. Ο Ιωσήφ ανακατεύει μια τράπουλα και πλημμυρίζει με αυτοπεποίθηση βλέποντας ότι όλα τα χαρτιά που έριξε είναι κούπες. Ξαφνικά ο Διάβολος κάνει αισθητή  τη παρουσία του κρατώντας το βιολί στο στήθος του και χλευάζοντας τον Ιωσήφ. Ο αφηγητής του εξηγεί ότι ο Διάβολος ελέγχει τη ζωή του επειδή ο Ιωσήφ έχει ακόμα τα χρήματα του Διαβόλου και ότι εάν τα χάσει παίζοντας χαρτιά μαζί του θα είναι επιτέλους ελεύθερος.

Το σχέδιο πιάνει. Ο Διάβολος πέφτει και ο Ιωσήφ παίρνει το βιολί και αρχίζει να παίζει.(«Η μικρή συναυλία»/ "The Little Concert") Μπαίνει θριαμβευτικά στο δωμάτιο της πριγκίπισσας και αρχίζει να παίζει έναν άλλο σκοπό. Ως εκ θαύματος, η  πριγκίπισσα σηκώνεται από το κρεβάτι κι αρχίζει να χορεύει. («Οι τρεις χοροί»/"Three Dances" "1. Tango; 2. Valse; 3. Ragtime") 

 Ο Ιωσήφ και η πριγκίπισσα αγκαλιάζονται. Ο Διάβολος εμφανίζεται και για πρώτη φορά δεν είναι μεταμφιεσμένος. Ο Ιωσήφ προστατεύει τη πριγκίπισσα από τον Διάβολο και συνειδητοποιεί ότι μπορεί να τον νικήσει παίζοντας το βιολί του. («Ο χορός του Διαβόλου» /"The Devil's Dance") Ο Διάβολος δεν μπορεί να αντισταθεί στη μουσική και αρχίζει να συσπάται. Εξουθενωμένος σωριάζεται στο πάτωμα. Ο στρατιώτης  παίρνει την πριγκίπισσα από το χέρι και μαζί σέρνουν τον Διάβολο μακριά. Πέφτουν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου. («Μικρό χορικό»/"Little Chorale")

Ο Διάβολος προβάλλει το κεφάλι του κι αρχίζει να βασανίζει το ζευγάρι προειδοποιώντας ότι αν ο Ιωσήφ βγει ποτέ από το κάστρο εκείνος θα πάρει πάλι τον έλεγχο της ζωής του. («Το τραγούδι του Διαβόλου»/"The Devil's Song")

Με υπόκρουση  («Το μεγάλο χορικό»/"Grand Chorale"), ο αφηγητής καταλήγει στο ηθικό δίδαγμα.

Μην προσπαθείς να προσθέσεις αυτό που είχες σε αυτό που έχεις

και μην προσπαθείς να προσθέσεις αυτό που ήσουν σε αυτό που είσαι.

Όσο μεγάλος κι αν είσαι, δεν μπορείς να τα έχεις όλα

Η μοίρα σου χωράει μόνο μία ευτυχία. 

Το να αναζητάς περισσότερες θα σε αφήσει με άδεια χέρια. 

Το έργο τελειώνει με τον Ιωσήφ να διασχίζει τα όρια του κάστρου καθοδηγούμενος από τον πειρασμό να πάει να φέρει τη μητέρα του προκειμένου να ζήσει μια ιδεατή ζωή με τις δύο γυναίκες της ζωής του. Ο Διάβολος τον περιμένει να επιστρέψει μόνο και μόνο για να ανακαλύψει ότι η γυναίκα του έχει εξαφανιστεί. Ακολουθεί το φινάλε («Το θριαμβευτικό εμβατήριο του Διαβόλου» /"The triumphal march of the devil")

                                                               ΑΥΛΑΙΑ

 

Πω, πωωω... ευτυχώς που κερδίζει ο Διάβολος στο τέλος γιατί προς στιγμήν νόμιζα οτι θα έχουμε κανένα φινάλε α λα Ντίσνεϊ… Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, ξέρετε τώρα, αηδίες. Τέλος  πάντων αυτά είχα να σας πω. Να περνάτε καλά... Α! Και που είστε, το νου σας..... 

Μετάφραση του πρώτου μέρους από τον Γιάννη Ζέρβα

Και για όσους θέλουν να παρακολουθήσουν θέαμα μετά μουσικής,  παρακάτω υπάρχει μία παράσταση εις την αγγλικήν ανεβασμένη τον Ιούλιο του 2013 στο λονδρέικο Rose Theater

 Και άλλη μία παράσταση (αμερικάνικη εκδοχή) απ τον Ιούνιο του 2014 στο Butler Arts Fest.