«Δεν είμαι κανένας κομπάρσος, μωρό μου, εγώ είμαι πρωταγωνιστής».

Προσαρμογη: ΕΙΡΗΝΗ ΠΟΛΙΤΟΥ

(original source: oscilloscope)

Ο Tom Waits φωτίζει τη σκηνή. Από τη στιγμή που ο τραγουδιστής εμφανίζεται σε μια ταινία, φέρνει μαζί του και την ατμοσφαιρική του αύρα – μπορεί να μην ξέρουμε ποιον ρόλο θα υποδυθεί, αλλά ξέρουμε τον ίδιο. Ό,τι θέμα κι αν έχει η ταινία, ο Waits θα προσθέσει το δικό του ξεχωριστό, εκκεντρικό και περίεργο στίγμα σε αυτή. Ο Waits έχει υποδυθεί διάφορους χαρακτήρες σε όλη τη μουσική του καριέρα. Οι μεθυσμένοι τροβαδούροι και οι βραχνοί μοναχικοί τύποι που γέμιζαν τα τραγούδια του ήταν δικές του δημιουργίες.

Με οδηγό την ξεχωριστή, τραχιά φωνή του, ο Tom Waits δημιουργεί μπαλάντες που μπορούν να παιχτούν χαμηλά στις 3 το πρωί και μελωδίες όπως αυτές που αφήνουν στο διάβα τους τα στοιχειωμένα καρναβάλια. Το στυλ του είναι μοναδικό και συνδυάζει τα μπλουζ με τη τζαζ, το καμπαρέ, τους ήχους από τα εφέ που ακούμε τη βραδιά του Halloween και διάφορα άλλα. Αυτό το ξεχωριστό και αλάνθαστο στυλ ξεπερνά ακόμα και τον ίδιο τον Waits και τα μουσικά του επιτεύγματα και οδεύει προς τον δρόμο της υποκριτικής και τις δεκάδες εμφανίσεις που έχει κάνει ο τραγουδιστής σε ταινίες.

Ο Waits δεν θεωρεί τον εαυτό του ηθοποιό. «Έχω παίξει σε κάποιες ταινίες,» δηλώνει στο Pitchfork. «Και υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο “Έχω παίξει σε κάποιες ταινίες” με το “Είμαι ηθοποιός”. Το κοινό δεν πιστεύει ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να κάνουν δυο πράγματα εξίσου καλά. Όταν πρόκειται να ξοδέψουν τα χρήματα τους, θέλουν να πάρουν τον άνθρωπο που είναι ο καλύτερος στο είδος του. Διαφορετικά, είναι σαν να παίρνουν αυτές τις επαγγελματικές κάρτες που γράφουν επάνω οκτώ πράγματα. Κάνω αρωματοθεραπεία, είμαι κηπουρός, εργάτης, μασέρ. Στην υποκριτική με παίρνουν για μικρό χρονικό διάστημα ή μου δίνουν ρόλους δύο σελίδων».

Η πρώτη ταινία στην οποία εμφανίστηκε ο Waits ήταν το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Sylvester Stallone, Paradise Alley (Βίαιοι Δρόμοι). Ήταν ένας μικρός ρόλος όπου ο Waits έπαιζε μια πλευρά του εαυτού του ή, κατά κάποιον τρόπο, ένα χαρακτήρα που συναντάμε σε πολλά τραγούδια του. Ο χαρακτήρας, ο Mumbles, εμφανίζεται μπροστά από ένα πιάνο σιγοτραγουδώντας. «Πότε ήταν η τελευταία φορά που πήγες με γυναίκα;» τον ρωτάει ο Stallone. «Μάλλον πριν τη κατάθλιψη», απαντά ο Mumbles. «Και για πότε το φυλάς;» τον προκαλεί ο Stallone με εκείνον το χαρακτηριστικό τρόπο του. «Ποιος ξέρει», απαντάει ο Waits, «Μάλλον για το μεγάλο φινάλε».

Paradise Alley

Στο αρχικό σενάριο ο ρόλος ήταν μεγαλύτερος αλλά ο Stallone τον έκοψε στο ελάχιστο κι έγινε κάτι σαν ένα απλό πέρασμα από την ταινία. Κι όμως, αυτό που έκανε τη σκηνή ξεχωριστή ήταν η εμφάνιση του Waits. Στη συγκεκριμένη, ο Stallone είναι πολύ άκαμπτος, γέρνει προς το πιάνο του Waits σαν κούτσουρο, σε αντίθεση με τη παρουσία του Waits που είναι για μελέτη. Δεν κάθεται ποτέ ακίνητος κι έχει πάντα τα μάτια του μισάνοιχτα. Κάποιοι είπαν ότι το παράκανε με την υποκριτική. Όταν τον ρώτησαν αν η υποκριτική ήταν κάτι φυσικό γι αυτόν, ο Waits απάντησε, «Χρειάζεται πολύ δουλειά για να μπορέσεις να είσαι φυσικός, είναι σαν να προσπαθείς να πιάσεις μια σφαίρα με τα δόντια σου».

Η καριέρα του Waits πήρε τον κατήφορο από το 1978 και μετά. Τον είχε κουράσει η μουσική βιομηχανία γιατί είχε ηχογραφήσει έξι άλμπουμ με πολύ μικρή εμπορική επιτυχία. Παλεύοντας με τη κατάθλιψη και το αλκοόλ, ο Waits αφήνει το Λος Άντζελες για τη Νέα Υόρκη όπου αρχίζει γι αυτόν μια περίοδος αναγέννησης. «Ήμουν πολύ απογοητευμένος από τη μουσική βιομηχανία» ανέφερε. «Μετακόμισα στη Νέα Υόρκη και σκεφτόμουν πραγματικά να ασχοληθώ με κάτι άλλο… τη μεθοδολογία της συγγραφής και της δημιουργίας ενός άλμπουμ, καθώς επίσης και μιας περιοδείας με μια μπάντα. Γύρισα πίσω έπειτα από τρεις μήνες υποφέροντας από υψηλή πίεση, πρόβλημα αλκοολισμού, φυματίωση και ένα διεστραμμένο χιούμορ. Ήμουν πλέον προβλέψιμος».

Η μουσική του Waits έγινε πιο αβάντ γκαρντ και πιο εκλεκτική. Η καριέρα του στην 7η τέχνη και η προσωπική του ζωή αλλάζουν σημαντικά τη δεκαετία του ’80. Το 1982, ο Francis Ford Coppola προσλαμβάνει τον Waits για το μουσικό score της ταινίας One from the Heart (Μια μέρα, ένας έρωτας), μια αφηγηματική ρομαντική ιστορία, με την οποία ο Coppola ήθελε να εξαγνιστεί μετά τη προβληματική παραγωγή του Apocalypse Now (Αποκάλυψη Τώρα).

One From The Heart

«Περίμενα με ανυπομονησία αυτή τη πρόκληση» είπε ο Waits. «Χρειαζόμουν κάτι που θα ενεργοποιούσε τη εξέλιξη μου. Η μουσική επένδυση μιας ταινίας ήταν κάτι νέο για μένα. Γι’ αυτό τον λόγο ήμουν λίγο τρομοκρατημένος. Αλλά η συνεργασία με τον Francis έμοιαζε σαν μια καλή ευκαιρία».

Στα γυρίσματα της ταινίας ο Waits γνώρισε την Kathleen Brennan, τη μελλοντική του σύζυγο και συνεργάτιδα στη μουσική που τότε εργάζονταν ως αναλύτρια σεναρίου. Οι δυο τους είχαν ξανασυναντηθεί παλιότερα σε ένα Πρωτοχρονιάτικο Πάρτι, αλλά η σχέση τους άνθισε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινία. «Ήταν αναλύτρια σεναρίου. Κάποιος της είπε να έρθει και να χτυπήσει τη πόρτα μου. Εκείνη το έκανε, εγώ άνοιξα κι έτσι άρχισαν όλα», λέει ο Waits. «Για μένα ήταν κεραυνοβόλος έρωτας. Παντοτινός έρωτας».

Η ταινία ήταν μια οικονομική καταστροφή για τον Coppola αλλά η συνεργασία του Waits με τον σκηνοθέτη συνεχίστηκε. Ο Coppola τον προσέλαβε για ένα μικρό ρόλο στις ταινίες που ήταν βασισμένες στα ομώνυμα βιβλία του S.E. Hinton, The Outsiders (Επαναστάτες χωρίς αύριο). «Έλεγα μια φράση: Τι θέλετε παιδιά;», είπε ο Waits στο περιοδικό Rolling Stone το 1988. «Μπορώ ακόμα να ξανακάνω τη σκηνή αν χρειαστεί και μου το ζητήσουν». Όσο για την ταινία Rumble Fish (Ο αταίριαστος): «Είχα την ευκαιρία να διαλέξω το κοστούμι μου και να γράψω τον δικό μου διάλογο. Είχα μια ωραία σκηνή».

Rumble Fish

Σιγά-σιγά, ο Waits έχτιζε μια καριέρα στον κινηματογράφο, έχοντας στο ενεργητικό του μια γκάμα ταινιών όπου έκλεβε τη παράσταση με ελάχιστους ή ακόμα και ανύπαρκτους διαλόγους, τραβώντας τη προσοχή του θεατή με τη ψιλόλιγνη φιγούρα του και το ιδιαίτερο χτένισμα του. Το 1984 ο Coppola συνεργάζεται και πάλι με τον Waits στη ταινία The Cotton Club. Ο Waits παίζει τον μάνατζερ του κλαμπ αλλά οι περισσότερες σκηνές του κόπηκαν από τη ταινία, η οποία ήταν υπερβολικά μεγάλη κατά τη διάρκεια της παραγωγής.

Ο πρώτος μεγάλος ρόλος για τον Waits ήρθε το 1986 με τη ταινία του Jim Jarmusch, Down by Law (Στη παγίδα του νόμου). Με φόντο τη Λουιζιάνα, η ταινία ακολουθεί τρεις κατάδικους – John Lurie, Roberto Benigni και Waits – που δραπετεύουν στο βάλτο. Για μια ακόμη φορά ο Waits παίζει τον εαυτό του ή έναν εαυτό, ο οποίος δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της μουσικής του καριέρας, μολονότι ο ίδιος επέμενε ότι ο χαρακτήρας δεν ήταν μουσικός. Αντιθέτως, ο DJ Waits εισβάλει στη κρεβατοκάμαρα προσπαθώντας να μην ξυπνήσει τη σύντροφο του, την οποία υποδύονταν η Ellen Barkin. Όμως ο χαρακτήρας της Barkin δεν κοιμάται στ’ αλήθεια και όταν τους ξαναβλέπουμε, εκείνη πετάει τα πράγματα του Waits από το διαμέρισμα τους στη Νέα Ορλεάνη επειδή είχε βαρεθεί τις ερωτοτροπίες του.

Down by Law

Σε αυτή τη σκηνή ο Waits τη περισσότερη ώρα βρίσκεται καθισμένος στο κρεβάτι, σιωπηλός, ενώ η Barkin σπάει νευριασμένη τον ένα δίσκο μετά τον άλλο και τον βρίζει ασταμάτητα. Ο Waits μπαίνει δυναμικά στη σκηνή τη στιγμή που η Barkin ετοιμάζεται να πετάξει τα τεράστια χοντροκομμένα παπούτσια του. «Όχι τα παπούτσια»! φωνάζει τρομαγμένος. Αργότερα, τον βλέπουμε καθισμένο στο κράσπεδο, να φοράει αυτά τα παπούτσια και να έχει τα υπάρχοντα του πεταμένα γύρω του. Είναι μια επιβλητική ερμηνεία, η οποία αποτυπώνει ουσιαστικά τα σύντομα περάσματα του τραγουδιστή, ενώ αξιοσημείωτο είναι το πόσο χαμένο πηγαίνει το φυσικό του ταλέντο. Για να το θέσουμε απλά, ο Waits είναι cool – της παλιάς καλής σχολής που πιθανότατα να τα έκανε όλα αυτά και στην πραγματικότητα. Κι όμως ο Waits το πετυχαίνει. Οι χαρακτήρες του ίσως δεν είναι ποτέ τόσο cool όσο αυτοί νομίζουν, αλλά και πάλι είναι αδιαμφισβήτητα cool. Τέτοιες ερμηνείες οι άνθρωποι πρέπει να τις να κάνουν όσο είναι νέοι. Βλέπεις τον Waits να φοράει τα φρικαλέα αυτά παπούτσια στη ταινία Down by Law ( Στη παγίδα του νόμου) και σκέφτεσαι, «Που μπορώ να βρω κι εγώ ένα ίδιο ζευγάρι»;

Στη μελαγχολική φθινοπωρινή ταινία Ironweed (Ξένοι στην ίδια πόλη), ο Waits υποδύεται τον Ρούντι, την ενσάρκωση κάθε αλκοολικού τροβαδούρου για τον οποίο έχει τραγουδήσει, κυρίως στο «The Piano Has Been Drinking». («Και δεν μπορείς να βρεις τη σερβιτόρα σου με έναν μετρητή Γκάιγκερ / Και μισεί εσένα και τους φίλους σου και δεν μπορείτε να σερβιριστείτε χωρίς εκείνη»).

«Έχω μια κόκκινη μύτη, κι είχα μια οδοντόβουρτσα στη μια τσέπη και ένα σάντουιτς στην άλλη. Δεν ξέρω γιατί την πήρα, αλλά χαίρομαι που το έκανα» είπε ο Waits. Στη ταινία έπαιξε κοντά σε μεγαθήρια όπως ο Jack Nicholson και η Meryl Streep. «Ο Nicholson είναι ένας τεχνίτης», δηλώνει ο Waits. «Είναι και υπεύθυνος αλλά και ένα αδάμαστο άλογο. Έχει να διηγηθεί πολλές ιστορίες και είναι όλες αληθινές. Είναι πολύ γενναιόδωρος ηθοποιός και ανταποκρίνεται όσο ένας καλός μουσικός». Οι δυο τους έπαιξαν αριστουργηματικά, και ο Waits όχι απλά στέκεται επάξια στο πλάι του Nicholson, αλλά μερικές φορές τον επισκιάζει.
«Στις πρόβες νόμιζες ότι ο Tom Waits θα κατέρρεε ή ότι το κεφάλι του θα κυλούσε από τους ώμους του στο πάτωμα», είπε ο Nicholson. «Μια φορά είχα δει ένα μεθυσμένο να διασχίζει το πάρκο κρατώντας ένα παγωτό, προσπαθώντας να μην του πέσει κάτω. Σκέφτηκα πως κάτι τέτοιο συνέβαινε και με τον Tom».

Ironweed

Ο Waits, πήγαινε στου Ανώνυμους Αλκοολικούς για να απεξαρτηθεί, παράλληλα όμως μπορούσε να εκμεταλλεύεται τον αλκοολισμό του για κάποιο ρόλο. «Όταν παίρνεις ναρκωτικά και πίνεις αλκοόλ δεν είσαι ποτέ σίγουρος αν, όταν μιλάς, μιλάει το αλκοόλ ή εσύ», δήλωσε στον Guardian. «Και τη δεδομένη στιγμή δεν θα ήθελες να ξέρεις την απάντηση. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος που οι άνθρωποι δεν θέλουν να απεξαρτηθούν. Φοβούνται να μάθουν ότι τόσο καιρό μιλούσε το αλκοόλ… Κι εγώ προσπαθούσα να αποδείξω κάτι στον εαυτό μου. Σαν να μου έλεγα, «είμαι πραγματικά εκκεντρικός ή απλά φοράω ένα αστείο καπέλο»;

Τότε ακριβώς ο Waits άρχισε να γίνεται ακριβοθώρητος για τον κινηματογράφο. Συνέχισε να παίρνει εκλεκτικούς και εκκεντρικούς ρόλους, όπως αυτός του σκληρού πιλότου στη δραματική ταινία του 1991 At Play In the Fields of the Lord (Ελεύθερος στα λιβάδια του Θεού) και ένα ρόλο (που κόπηκε στο μοντάζ) στη ταινία του Terry Gilliam, The Fisher King (Ο βασιλιάς της μοναξιάς), όπου υποδύονταν έναν ανάπηρο βετεράνο. «Αξίζει να γνωρίσεις τον Tom», είπε ο Bridges. «Είναι αστείο γιατί όταν τον γνώρισα, ακόμα και στη διάρκεια των γυρισμάτων, δεν είχα ακούσει ούτε ένα δίσκο του. Δεν τους είχα ακούσει ποτέ. Απλά τον γνώρισα και τον συμπάθησα αμέσως. Μπήκε στη ταινία και ήταν υπέροχος. Το στούντιο προσπάθησε να τον κόψει. Αισθάνονταν ότι δεν πρόσθετε τίποτε στην εξέλιξη της ταινίας κι έτσι θεώρησαν ότι έπρεπε να κοπεί. Έκαναν λάθος».

The Fisher King

Το 1992, ο Francis Ford Coppola έκανε μια ταινία για να σώσει το στούντιο του, Zoetrope, μεταφέροντας στη μεγάλη οθόνη το βιβλίο του Bram Stoker, Dracula. Το γοτθικό αυτό δράμα έδωσε στον Coppola και στον Waits τη δυνατότητα να συνεργαστούν για άλλη μια φορά, με τον Waits να υποδύεται τον τρελό Renfield. Ήταν ένας δύσκολος και καθόλου δημοφιλής ρόλος για τον Waits, όμως ακόμα κι εκεί κατάφερε να κλέψει τη παράσταση σε κάθε σκηνή. Παραληρεί, ουρλιάζει, φοράει περίεργες μεταλλικές συσκευές στα χέρια του. Κάτω όμως από όλη αυτή τη τρέλα, κρύβεται ένας αδιόρατος ανθρωπισμός όπως στη σκηνή όπου ο Renfield δεν υπακούει τον Δράκουλα (Gary Oldman) και προειδοποιεί τη Mina (Winona Ryder) ότι βρίσκεται σε κίνδυνο. «Είχαμε μια πραγματικά ενδιαφέρουσα σκηνή με τη Winona. Δεν ήταν όμως όπως την είχα φανταστεί. Έτρεχε χυμός εντόμων από το στόμα μου, ήμουν αξύριστος, σταχτής και έβγαζα κραυγές. Δεν ήθελα έτσι τη σκηνή, αλλά τελικά κατάφερα να την αναδείξω», δήλωσε στο περιοδικό Image.

Dracula

Ήταν εκείνη η περίοδος που ο Waits ωρίμαζε όμορφα περνώντας από τη χιπστερική του νιότη στα δεύτερα «άντα». Με άλλα λόγια, γίνονταν ο άντρας για τον οποίο μιλούσε στα τραγούδια του. Στη ταινία του Robert Altman, Short Cuts (Στιγμιότυπα), του 1993, μια μεταφορά ενός διηγήματος του Raymond Carver, ο Waits υποδύεται μια νεότερη εκδοχή χαρακτήρων, τους οποίους γνώριζε καλά. Όπως του Erl, ενός μεσήλικα αλκοολικού οδηγού λιμουζίνας που παντρεύτηκε τη Doreen (Lily Tomlin), μια σερβιτόρα. «Έμοιαζε με την αδερφή ψυχή μου», είπε η Tomlin στο A.V.Club. «Κάναμε κάτι που δεν απαθανατίστηκε από την κάμερα. Κάναμε τατουάζ μια μισή καρδιά στη βάση του αντίχειρα μας κι όποτε συναντιόμασταν αγγίζαμε ο ένας τον άλλο σε εκείνο το σημείο και εκείνος μου ψιθύριζε «Μέχρι να τα τινάξουμε». Ο Waits ήταν πολύ μεθοδικός στον ρόλο του, σύμφωνα με τη Tomlin. «Ο Tom με κάλεσε το πρώτο βράδυ μετά το γύρισμα υποδυόμενος ακόμα τον Erl και μιλώντας μου επί μισή ώρα σαν να ήμουν η Doreen, βολτάροντας με τη λιμουζίνα που ήταν και η δουλειά του Erl. Το έκανε για δυο, τρία συνεχόμενα βράδια μετά το γύρισμα. Νομίζοντας ότι δεν θα το ξανακάνει δεν τον μαγνητοφώνησα, εκείνος όμως κάθε φορά που συναντιόμαστε έκανε ό,τι έκανε ο Erl».

Short Cuts

Από εκεί κι ύστερα οι ρόλοι του Waits γίνονταν όλο και πιο παράξενοι. Τη περίοδο που είχε σταματήσει το αλκοόλ αναρωτιόνταν,: «Είμαι εκκεντρικός ή απλά φοράω ένα αστείο καπέλο»; Τελικά η καριέρα του περνούσε στη ζώνη του «αστείου καπέλου». Στη ταινία Mystery Men (Οι Μυστήριοι), υποδύεται έναν εφευρέτη μη φονικών όπλων που τον ελεύθερο του χρόνο προσπαθεί να ρίξει γυναίκες από οίκους ευγηρίας. Στη ταινία Domino υποδύεται τον Wanderer, έναν αποτυχημένο τύπο. Στο Mystery Train έναν DJ. Στo Wristcutters: A Love Story υποδύεται τον αρχηγό μιας κοινότητας στη μετά θάνατον ζωή. Στο Coffee and Cigarettes συναντά τον Iggy Pop σε ένα άδειο εστιατόριο. Στο Imaginarium of Doctor Parnassus (Ο φανταστικός κόσμος του Δρ. Παρνάσους) ξανασυναντιέται με τον Terry Gilliam και υποδύεται τον διάβολο. Στο Seven Psychopaths (Επτά ψυχοπαθείς) υποδύεται έναν κατά συρροή δολοφόνο που αγαπά τα κουνέλια.

Όσο μεγαλώνει ο Waits, τόσο περισσότερο του αρέσει να υποδύεται περίεργους χαρακτήρες. Ίσως τελικά να αισθανόταν ανέκαθεν άνετα με την παραξενιά. Η μουσική καριέρα του έχει περάσει από σαράντα κύματα. Από τα πρώτα του άλμπουμ που ήταν γραμμένα για μοναχικές καρδιές, στο αλλοπαρμένο Swordfishstrombones του 1983. Το 1999 κυκλοφορεί το Mule Variations, ένα άλμπουμ που σύμφωνα με το Rolling Stone «συγκεντρώνει τις πολλαπλές προσωπικότητες του – τον ποιητή του μπαρ, τον πρωτοποριακό παραμυθά, τον οικογενειάρχη», όλα σε ένα. Όλες αυτές οι προσωπικότητες έχουν περάσει και στην υποκριτική του καριέρα.
Ο Waits είναι γνωστός για τις εκκεντρικές και τις ενδιαφέρουσες επιλογές του ως μουσικός και αυτό είναι κάτι που πρέπει να του το αναγνωρίσουμε και στην υποκριτική του καριέρα. «Νομίζω ότι οι περισσότεροι τραγουδιστές όταν ξεκινούν την καριέρα τους μιμούνται εκείνους που θαυμάζουν», είχε πει κάποτε στο NPR. «Πρέπει να εξελίξεις τη φωνή σου, ειδάλλως η φωνή σου θα περιμένει να ωριμάσεις». Για τον Waits η αλλαγή και η εξέλιξη ήταν η δεύτερη φύση του. «Το άτομο που έβλεπα εξελισσόταν κάθε χρόνο», είπε ο Dayton «Bones» Howe, φίλος και παραγωγός του Waits. «Η φιλοσοφία του ήταν, αν μπορώ να είμαι ένας κινούμενος στόχος, δεν θα με πετύχουν ποτέ. Δεν ήθελε ποτέ να είναι ο ίδιος».