Γράφει ο Γιάννης Καστανάρας
Για τους συντρόφους των Ισπανών αναρχικών η Ισπανία βίωνε μια κοινωνική επανάσταση και θεωρούσαν ότι η επιτυχία της επανάστασης αυτής ήταν το κλειδί για την κινητοποίηση των πηγών και του ηθικού που ήταν αναγκαία για την ήττα των δυνάμεων του Φράνκο. Οι αναρχικοί στο εξωτερικό έσπευσαν να βοηθήσουν στον αγώνα ενάντια στο φασισμό όχι για να υπερασπιστούν την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, την οποία έβλεπαν σαν τροχοπέδη και, στη χειρότερη περίπτωση, σαν απειλή για την επαναστατική διαδικασία.
Τόνοι μελάνι έχουν χυθεί για τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο και για την πρώτη μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα στον φασισμό και τον αντιφασισμό, προάγγελο των όσων έμελλε να επακολουθήσουν, καθώς λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα του στρατηγού Φράνκο εναντίον της Ισπανικής Δημοκρατίας, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θα γινόταν το μεγαλύτερο σφαγείο που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα.
Στις 18 Ιουλίου 1936, ο Φράνκο και οι φασίστες συνεργάτες του, στρατιωτικοί και πολιτικοί, αποφάσισαν ότι έπρεπε να «πατάξουν την αναρχία» και εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον της δημοκρατικής κυβέρνησης, η οποία κάλεσε αμέσως τον λαό να πάρει τα όπλα και να αντισταθεί. Από τους πρώτους που κινητοποιήθηκαν ήταν οι αναρχικοί, ένα ισχυρό και δοκιμασμένο κίνημα ανάμεσα στους εργάτες και τους αγρότες της χώρας. Αφού συνέτριψαν τη στάση στη Βαρκελώνη και στην ύπαιθρο της Καταλωνίας και άλλων περιοχών, οργάνωσαν πολιτοφυλακές, κατέλαβαν εργοστάσια και εγκαινίασαν μια άνευ προηγουμένου κολεκτιβοποίηση των μέσων παραγωγής στην οποία υπολογίζεται ότι συμμετείχαν περισσότερα από δυο εκατομμύρια άτομα.
Χιλιάδες αντιφασίστες εθελοντές άρχισαν να καταφθάνουν στην Ισπανία από κάθε γωνιά του πλανήτη για να ενταχθούν στις πολιτοφυλακές και στις στρατιωτικές μονάδες των Διεθνών Ταξιαρχιών. Πολλοί από αυτούς από τις φασιστικές κυβερνήσεις των χωρών τους, αλλά όλοι (ή, τουλάχιστον, στη συντριπτική τους πλειοψηφία) εμπνέονταν από το αίσθημα της αλληλεγγύης, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η εξάπλωση του φασισμού έπρεπε να αναχαιτιστεί όσο ήταν ακόμα καιρός.
Αναρχικοί πολιτοφύλακες αναχωρούν για το μέτωπο της Σαραγόσα
Για τους συντρόφους των Ισπανών αναρχικών η Ισπανία βίωνε μια κοινωνική επανάσταση και θεωρούσαν ότι η επιτυχία της επανάστασης αυτής ήταν το κλειδί για την κινητοποίηση των πηγών και του ηθικού που ήταν αναγκαία για την ήττα των δυνάμεων του Φράνκο. Οι αναρχικοί στο εξωτερικό έσπευσαν να βοηθήσουν στον αγώνα ενάντια στο φασισμό όχι για να υπερασπιστούν την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, την οποία έβλεπαν σαν τροχοπέδη και, στη χειρότερη περίπτωση, σαν απειλή για την επαναστατική διαδικασία.
Οι αντιφασίστες εθελοντές ήταν ποικίλων πολιτικών αποχρώσεων: κομμουνιστές σταλινικοί, κομμουνιστές τροτσκιστές, κομμουνιστές ανένταχτοι, σοσιαλιστές όλων των τάσεων, απλοί δημοκράτες. Και, ασφαλώς, πολλοί αναρχικοί (υπολογίζεται ότι τους πρώτους μήνες από την εκδήλωση του πραξικοπήματος πάνω από εκατό χιλιάδες άτομα εντάχθηκαν στις αναρχικές πολιτοφυλακές). Και ενώ έχουν γραφτεί πλήθος βιβλία και άρθρα για τις Διεθνείς Ταξιαρχίες γενικότερα και ειδικότερα, η συμμετοχή των ξένων αναρχικών εθελοντών στον πόλεμο είναι σχετικά άγνωστη, παρά το γεγονός ότι, ιδιαίτερα εκείνη την περίοδο, το αναρχικό (κυρίως αναρχοσυνδικαλιστικό) κίνημα στην Ισπανία διαδραμάτιζε πρωτεύοντα ρόλο στους κοινωνικούς και εργασιακούς αγώνες.
Μέλη της Φάλαγγας Ασκάσο
Οι πρώτοι 600 ξένοι αναρχικοί ήταν Γάλλοι αντιφασίστες και Ιταλοί εξόριστοι και έφτασαν με δυο τρένα στη Βαρκελώνη, το προπύργιο του ισπανικού αναρχισμού, στις 28 Ιουλίου, δέκα μέρες μετά την εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος των εθνικιστών. Ανήκαν κυρίως στην οργάνωση Giustizia e Liberta (Δικαιοσύνη και Ελευθερία), την οποία είχε ιδρύσει στο Παρίσι ο Κάρλο Ροσέλι, ένας Ιταλός αντιφασίστας σοσιαλιστής διανοούμενος που ζούσε στη Γαλλία, εξόριστος από το καθεστώς του Μουσολίνι. Ο Ροσέλι ήταν ένας ανοιχτόμυαλος, ανένταχτος ακτιβιστής που προσπαθούσε να συγκροτήσει ένα ενιαίο αντιφασιστικό κίνημα, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων. Ο Ροσέλι έφυγε για τη Βαρκελώνη τον Αύγουστο του 1936 με άλλους 130 Ιταλούς εθελοντές και μαζί με τον επίσης εξόριστο Ιταλό αναρχικό και διανοούμενο Καμίλο Μπερνέρι που ζούσε ήδη στην πόλη, άρχισαν να οργανώνουν τους ξένους εθελοντές στη Φάλαγγα Ασκάσο, το ιταλικό τμήμα της αναρχοσυνδικαλιστικής Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργασίας (CNT). Από τα 300 μέλη που υπηρέτησαν στη φάλαγγα, περίπου οι 250 ήταν αναρχικοί. Η αρχική ομάδα περιλάμβανε τον 57χρονο Μικέλε Τσεντρόνε, έναν δραστήριο αναρχικό στο Σαν Φρανσίσκο για μια δεκαετία, προτού απελαθεί από τις αμερικανικές αρχές στην Ευρώπη.
Το Ιταλικό Τμήμα στάλθηκε στο μέτωπο της Αραγωνίας και ανέλαβε για πρώτη φορά δράση το πρωί της 28 Αυγούστου 1936, όταν προσέβαλε μια φασιστική θέση στο Μόντε Πελάδο. Ο Τσεντρόνε ήταν ο πρώτος που έπεσε, όταν μια σφαίρα τον βρήκε στο μέτωπο, αλλά η επίθεση είχε αίσια κατάληξη έπειτα από πεντάωρη μάχη.
Μέλη της Διεθνούς Ομάδας της Φάλαγγας Ντουρούτι
Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1938, η δημοκρατική κυβέρνηση υπολόγιζε ότι 1946 ξένοι εθελοντές είχαν καταταγεί σε μονάδες εκτός των Διεθνών Ταξιαρχιών. Ωστόσο, ο αριθμός τους μπορεί να πλησίαζε τις 5.000, αν και ο αναρχικός Αουγκουστίν Σούχι, ένα διακεκριμένο στέλεχος της CNT, πίστευε ότι δεν ξεπερνούσαν τις 3.000. Πάντως, τουλάχιστον 1600 έως 2000 ξένοι αναρχικοί πολέμησαν στην Ισπανία, οι περισσότεροι από αυτούς στις πολιτοφυλακές της CNT και της Αναρχικής Ομοσπονδίας (FAI). Σε αυτούς περιλαμβάνονταν 500 έως 1000 Ιταλοί, 250 έως 300 Γάλλοι, 230 έως 250 Γερμανοί και 100 ή περισσότεροι εθελοντές (ανάμεσά τους μερικοί Έλληνες Ιρλανδοί και Εβραίοι) από άλλες χώρες της Ευρώπης, και τουλάχιστον ένας Κινέζος αναρχικός. Συμμετείχαν επίσης αρκετές εκατοντάδες λατινοαμερικάνοι αναρχικοί και καμιά εκατοστή Αμερικανοί. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν φτάσει κρυφά στην Ισπανία με δικά τους μέσα ή με τη βοήθεια συντρόφων τους.
Ο συνολικός αριθμός των ξένων αναρχικών που συμμετείχαν στον πόλεμο ήταν λιγότερος από το ένα δέκατο του συνόλου των Διεθνών Ταξιαρχιών που ελέγχονταν από τους κομμουνιστές. Αυτό οφείλεται αφενός στη μεγάλη επιρροή που ασκούσε η Κομιντέρν και αφετέρου στις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι αναρχικοί για να περάσουν στο ισπανικό έδαφος. Και μολονότι ο Ντιέγκο Αμπάντ ντε Σαντιγιάν, ο εκπρόσωπος της CNT, δήλωνε ότι «δεν μπορούμε να τους αρνηθούμε την επιθυμία να πολεμήσουν και να πεθάνουν μαζί μας», από το φθινόπωρο του 1938 η CNT αποθάρρυνε την άφιξη νέων εθελοντών λόγω έλλειψης όπλων (όσα εφόδια έστελνε η Σοβιετική Ένωση και άλλες κυβερνήσεις κατέληγαν στις «επίσημες» στρατιωτικές μονάδες) και καλούσε τους αναρχικούς στο εξωτερικό να συγκεντρώνουν χρήματα και να πιέζουν τις κυβερνήσεις των χωρών τους προκειμένου να αποσύρουν την ουδετερότητα και να βοηθήσουν έμπρακτα τους αντιφασίστες.
Ένα σημαντικό μειονέκτημα της CNT ήταν ότι δεν κατάφερε να στρατολογήσει αναρχικούς πιλότους, καθώς η αεροπορία (όπως από ένα σημείο και μετά και ο στρατός) βρισκόταν στα χέρια Σοβιετικών συμβούλων που απέκλειαν μέλη της CNT από την εκπαίδευση και ενίοτε αρνούνταν αεροπορική υποστήριξη σε μονάδες αναρχικών. Έτσι, κατόπιν έκκλησης της συνομοσπονδίας, μερικοί Ισπανοί και Ιταλοί αναρχικοί άρχισαν να εκπαιδεύονται κρυφά σαν αεροπόροι στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, αλλά αναγκάστηκαν να φύγουν εσπευσμένα για την Ισπανία στη μέση της εκπαίδευσης επειδή η κατάσταση στα μέτωπα είχε επιδεινωθεί σε βάρος των αντιφασιστών.
Προπαγανδιστική φωτογραφία της CNT-FAI
Όταν η δημοκρατική κυβέρνηση διέταξε την ενσωμάτωση των πολιτοφυλακών στον τακτικό στρατό και τον συγκεντρωτισμό της διοικητικής δομής και της στρατιωτικής πειθαρχίας, οι ξένοι αναρχικοί ήταν από εκείνους που αντέδρασαν πιο έντονα, απειλώντας ενίοτε να εγκαταλείψουν το μέτωπο, ενώ επέκριναν την αμφιλεγόμενη απόφαση της CNT να μπει στην κυβέρνηση. Τον Απρίλιο του 1937, οι περισσότεροι από τους 200 Ιταλούς αναρχικούς της Φάλαγγας Ασκάσο έφυγαν ως ένδειξη διαμαρτυρίας, αφού πρώτα συμφώνησαν να συμμετάσχουν σε μια επίθεση στην οποία σκοτώθηκαν εννέα μέλη τους και τραυματίστηκαν 43. Οι περισσότεροι ήταν πρόθυμοι να πολεμήσουν τους φασίστες αλλά με τους δικούς τους όρους. Όταν έφτασαν στη Βαρκελώνη αρκετοί από αυτούς συγκρότησαν το Διεθνές Τάγμα Κρούσης της 26ης Μεραρχίας (πρώην Ταξιαρχία Ντουρούτι).
Τις ίδιες μέρες όμως, ξέσπασε στη Βαρκελώνη μια ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα στους αναρχικούς και το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα που είναι γνωστή σαν Μέρες του Μαΐου. Οι πενθήμερες μάχες (3-8 Μαΐου) ξέσπασαν όταν οι αναρχικοί πολιτοφύλακες αρνήθηκαν να παραδώσουν το τηλεφωνικό κέντρο της πόλης στην κυβερνητική αστυνομία και όταν τελικά επήλθε συμφωνία είχαν χάσει τη ζωής τους τουλάχιστον 400 άτομα. Οι υπουργοί της CNT εκδιώχθηκαν από την κυβέρνηση και η κυβέρνηση άρχισε να καταστέλλει τις αναρχικές και τις μη σταλινικές πολιτοφυλακές και να διαλύει τις αναρχικές κολεκτίβες. Πολλοί αναρχικοί συνελήφθησαν, ανάμεσά τους και μερικοί Ιταλο-Αμερικανοί εθελοντές και αρκετοί εκτελέστηκαν. Ανάμεσά τους και ο Καμίλο Μπερνέρι, πιθανότατα κατόπιν εντολών της Μόσχας. Η Ισπανική Επανάσταση είχε τελειώσει.
Ούτως ή άλλως, η πλάστιγγα του πολέμου είχε αρχίσει να γέρνει προς όφελος των εθνικιστών και οι ξένοι αναρχικοί άρχισαν σιγά σιγά να εγκαταλείπουν την Ισπανία. Πολλοί κλείστηκαν σε γαλλικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και μετά την ήττα της Γαλλίας έπεσαν στα χέρια των Γερμανών.
Αν και οι ξένοι αναρχικοί εθελοντές πολέμησαν δίπλα στους κομμουνιστές, οι οποίοι αποτελούσαν τον μεγαλύτερο όγκο των Διεθνών Ταξιαρχιών, και, μερικές φορές, στις ίδιες μονάδες με αυτούς, ο αγώνας τους ήταν πολύ διαφορετικός, καθώς επιδίωκαν αφενός να πολεμήσουν τον φασισμό και αφετέρου να διατηρήσουν τις επαναστατικές κοινωνικές δομές που οικοδομούσαν οι Ισπανοί σύντροφοί τους. Ωστόσο, όπως σύντομα έμελλε να αποδειχτεί, η σοβιετική διείσδυση και επιρροή και η αναγκαστική (συχνά βίαιη) στρατιωτικοποίηση των αναρχικών και των μη σταλινικών πολιτοφυλακών, δημιούργησε ρήγματα στους κόλπους των αντιφασιστών και σε ακρότητες εκ μέρους των εκπροσώπων της Κομιντέρν που πολλές φορές πήραν τη μορφή θηριωδίας σε βάρος των αντιπάλων τους. Όμως αυτό είναι μια άλλη ιστορία που έχει καταγραφεί εκτενώς.
Ο Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι
Η ΦΑΛΑΓΓΑ ΝΤΟΥΡΟΥΤΙ
Περίπου 400 ξένοι αναρχικοί εντάχθηκαν στην φάλαγγα του διάσημου αναρχικού ηγέτη Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, μεταξύ των οποίων ο Γαλλο-Αλγερινός Σαίντι Μοχάμεντ μπεν Αμερζαΐν, η Ελβετίδα Κλάρα Τέλμαν, ο Γερμανοεβραίος ιστορικός τέχνης και συγγραφέας Καρλ Αϊνστάιν, ο Γάλλος Εμίλ Κοτέν (ο παρ’ ολίγον δολοφόνος του Γάλλου πρωθυπουργού Κλεμανσό), ο Ιταλο-Αμερικανός συγγραφέας και ντοκιμαντερίστας Καρλ Μαρτσάνι και η διάσημη Γαλλίδα συγγραφέας Σιμόν Βέιλ. Ήταν χωρισμένοι σε τρεις εκατονταρχίες που αποτελούνταν κυρίως από Γάλλους, Ιταλούς και Γερμανούς εθελοντές. Λειτουργούσαν αυτόνομα μέσα στη φάλαγγα και περιστασιακά αναλάμβαναν ανταρτική δράση. Τον Οκτώβριο του 1936, το σύνολο σχεδόν της δύναμης των συγκεκριμένων εθελοντών με επικεφαλής τον Γάλλο Λουί Μπερτομιό εξολοθρεύτηκε (μόνο δυο γλίτωσαν) στη διάρκεια μιας επίθεσης γύρω από την πόλη Αλκουμπιέρε, 50 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σαραγόσα. Ωστόσο, η ομάδα σύντομα ανασυντάχθηκε και τον Νοέμβριο του 1936 έλαβε μέρος στη άμυνα της Μαδρίτης, όπου ο Ντουρούτι συνάντησε το θάνατο. Μετά τη στρατιωτικοποίηση της φάλαγγας, πολλά μέλη συνέχισαν να μάχονται με την 26η Μεραρχία.
Η συντριπτική πλειοψηφία των Γερμανών εθελοντών πολέμησε με τη Φάλαγγα Ντουρούτι. Στη Διεθνή Ομάδα της συμμετείχαν περίπου 150 Γερμανοί. Η πρώτη μονάδα Γερμανών πολιτοφυλάκων ήταν η Ομάδα Έριχ Μούσαμ (από το όνομα του Γερμανού αναρχικού, ενός από τα πρώτα θύματα του χιτλερικού καθεστώτος που είχε εκτελεστεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Οράνιενμπουργκ το 1934). Έδωσε την πρώτη της μάχη στη Χουέσκα στις 27 Αυγούστου 1936, αλλά σύντομα απορροφήθηκε από τη Διεθνή Ομάδα της Φάλαγγας Ντουρούτι.
Η σπουδαία Γαλλίδα συγγραφέας Σιμόν Βέιλ σαν μέλος της Φάλαγγας Ντουρούτι
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ
Υπάρχουν λίγες πληροφορίες για τους Έλληνες αναρχικούς που πολέμησαν στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Είναι γνωστό το όνομα του Νότη Παπαζαχαρόπουλου, ενός σιδηρουργού από την Πάτρα, ο οποίος άκουσε τις σειρήνες της επανάστασης και έσπευσε στην Ισπανία για να συνδέσει την τύχη του με τα όνειρα των Ισπανών συντρόφων του. Ο Παπαζαχαρόπουλος άφησε την τελευταία του πνοή στη Μάχη της Μαδρίτης πολεμώντας με τη Φάλαγγα Ντουρούτι.
Αν και οι ξένοι αναρχικοί εθελοντές πολέμησαν δίπλα στους κομμουνιστές, οι οποίοι αποτελούσαν τον μεγαλύτερο όγκο των Διεθνών Ταξιαρχιών, και, μερικές φορές, στις ίδιες μονάδες με αυτούς, ο αγώνας τους ήταν πολύ διαφορετικός, καθώς επιδίωκαν αφενός να πολεμήσουν τον φασισμό και αφετέρου να διατηρήσουν τις επαναστατικές κοινωνικές δομές που οικοδομούσαν οι Ισπανοί σύντροφοί τους. Ωστόσο, όπως σύντομα έμελλε να αποδειχτεί, η σοβιετική διείσδυση και επιρροή και η αναγκαστική (συχνά βίαιη) στρατιωτικοποίηση των αναρχικών και των μη σταλινικών πολιτοφυλακών, δημιούργησε ρήγματα στους κόλπους των αντιφασιστών και σε ακρότητες εκ μέρους των εκπροσώπων της Κομιντέρν που πολλές φορές πήραν τη μορφή θηριωδίας σε βάρος των αντιπάλων τους. Όμως αυτό είναι μια άλλη ιστορία που έχει καταγραφεί εκτενώς.
ΔΕΙΤΕ: Vivir La Utopia (Ζώντας την Ουτοπία)
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξιν και κατ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξην και καθ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξην και καθ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
