Τρόποι επιβίωσης στην καπιταλιστική οικονομική κρίση...

Details: Published: Tuesday, 14 April 2020 16:29; Written by Αντώνης Ζήβας

«Εντούτοις, οι Ινδιάνοι δε διανοούνταν καν πριν τον ερχομό των λευκών ότι η γη θα μπορούσε ν’ ανήκει σε κάποιον ξεχωριστά και να μην αποτελεί το κοινό αγαθό όλων εκείνων που ζουν στην επιφάνειά της…»
(Ο. Ροζάκ – Πολιτική ιστορία του συρματοπλέγματος)

Τον τελευταίο καιρό το συναίσθημα που σχεδόν μονοπωλεί τις σκέψεις της πλειοψηφίας του πληθυσμού του πλανήτη είναι ένας φόβος που έχει προκληθεί από την πανδημία του Covid-19, ταυτόχρονα με τη θλίψη για τις απώλειες και τον θάνατο συνανθρώπων μας. Όλες και όλοι ζούμε μέσα σε ένα ζοφερό υγειονομικό καθεστώς ανασφάλειας όπου καλούμαστε να διαχειριστούμε τις επιπτώσεις σε σωματική (λόγω του ιού) και ψυχική υγεία (λόγω της καραντίνας), αλλά ταυτόχρονα εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων και τις επιπτώσεις μιας οικονομικής και εργασιακής ανασφάλειας.

Πριν δέκα χρόνια, μια μεγάλη καπιταλιστική-οικονομική κρίση χτύπησε και την πόρτα μας φέρνοντας εκτός από τις απάνθρωπες ντιρεκτίβες εξαθλίωσης του Δ.Ν.Τ., φτωχοποίηση, απόγνωση και κατάθλιψη στο λαό. Τις επιπτώσεις αυτής της κρίσης αρκετοί άνθρωποι δεν τις έχουν ξεπεράσει μέχρι σήμερα. Εργασιακά, μισθολογικά και ασφαλιστικά δικαιώματα που κατακτήθηκαν με αιματηρούς αγώνες δεκάδων χρόνων ισοπεδώθηκαν για να διασωθεί το τραπεζικό λόμπι και οι οικονομικά κυρίαρχοι. Χιλιάδες άνθρωποι έγιναν θυσία στο βωμό των «ιερών» αγορών, οι οποίες βγήκαν στο τέλος κερδισμένες αντί να πληρώσουν το χρέος που εκείνες είχαν δημιουργήσει.

Σήμερα ο εφιάλτης της οικονομικής ανασφάλειας λόγω των μέτρων της καραντίνας επιστρέφει και χρειάστηκε μόνο ένας ιός, ο covid-19, για να αποδείξει ότι ο καπιταλισμός και η “ιερότητα” της παγκόσμιας αγοράς, δεν είναι παρά ένας πύργος από τραπουλόχαρτα που μπορεί να γκρεμιστεί με το παραμικρό φύσημα του ανέμου. Τις τελευταίες μέρες διαβάζουμε ειδήσεις από διάφορες χώρες του πλανήτη όπου η πείνα αρχίζει να θεριεύει, καθώς τα χρήματα των ανθρώπων τελειώνουν, η αγορά βρίσκεται και αυτή σε καραντίνα, ενώ είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι μετά το τέλος της πανδημίας θα ακολουθήσει ένας τεράστιος οικονομικός πόλεμος ώστε οι κυρίαρχοι να πάρουν πίσω τις οικονομικές τους απώλειες, Όσο για τον λογαριασμό, αυτός φυσικά θα πληρωθεί από το λάδι που είναι απαραίτητο για να γυρίζουν τα γρανάζια της μηχανής που παράγει χρήμα - δηλαδή εμείς. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το χρήμα κυριαρχεί και καθορίζει τις περισσότερες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Η ακόρεστη δίψα της οικονομικής καπιταλιστικής αυτοκρατορίας για όλο και περισσότερο κέρδος συνεχίζει να προκαλεί τα μεγαλύτερα δεινά στην ζωή του ανθρώπου. Στον βωμό του χρήματος καταστέλλονται τα πιο αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα. Η δουλεία έχει πάρει νέες μορφές και κρύβεται πίσω από την «εργασία». Η οικονομική μετανάστευση, η αγοραπωλησία ανθρώπων για κάθε σκοπό, από την πορνεία μέχρι την παιδική εργασία, είναι οι πιο πρόδηλες μορφές σύγχρονης δουλείας. Πλέον, η θεσμοθετημένη νομική κατοχή ανθρώπων από άλλους ανθρώπους που ίσχυε παλαιότερα μέσω της σκλαβιάς, τώρα έχει αντικατασταθεί από την οικονομική εξάρτηση και εκμετάλλευση μέσα από τον αλλοτριωμένο θεσμό της εργασίας-απασχόλησης. Ισχυρές τράπεζες, ΜΜΕ, πολιτικοί και πολυεθνικές καθορίζουν την τύχη του κόσμου καταστέλλοντας όλο και πιο ακραία τους λαούς, υποβαθμίζοντας ολοένα το βιοτικό τους επίπεδο και συσσωρεύοντας πλούτο και δύναμη για να μπορούν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους.

Το αφιέρωμα που θα διαβάσετε λοιπόν παρακάτω προτείνει έναν άλλο δρόμο και τρόπο, καταρχήν επιβίωσης στους καιρούς που θα έρθουν και, γιατί όχι, μια διαφορετική αντίληψη ώστε να πάψουμε να εξαρτόμαστε από αυτούς που πραγματικά εξαρτιόνται από εμάς -τους λίγους πλούσιους- αφού χωρίς εμάς και τη δική μας εργασία, την αγοραστική μας δύναμη και το κέρδος που έχουν από αυτή, δεν θα ήταν τίποτε.
Ίσως πολλοί/ές από εσάς που θα διαβάσετε το παρόν κείμενο να πιστεύετε ότι οι συναλλαγές χωρίς χρήμα είναι κάτι ανέφικτο, ότι είναι μια άπιαστη μεταφυσική ουτοπία ή ότι απλά ο υπογράφων έχει τρελαθεί. Κι όμως υπάρχουν τρόποι να επιβιώσουμε ακόμη και τώρα, χωρίς να περιμένουμε την επανάσταση (που όλο πλησιάζει, σύμφωνα με τη ρεφορμιστική αριστερά, αλλά παραμένει άφαντη) καταργώντας ή περιορίζοντας το χρήμα στις συναλλαγές μας, χωρίς να περιμένουμε πρώτα να τα τινάξει ο καπιταλισμός. Ας δούμε λοιπόν κάποιους από αυτούς τους πολύ απλούς τρόπους οργάνωσης και αλληλοβοήθειας.

LETS (Local Exchange Trading Systems) ή Συστήματα Τοπικών Ανταλλαγών

Το χρήμα σαν μέσο πληρωμής-αποπληρωμής υπηρεσιών και προϊόντων δεν μεσολαβούσε ανέκαθεν στις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων. Κατά τις συναλλαγές τους στην αρχαιότητα, οι άνθρωποι είχαν καθιερώσει το ανταλλακτικό σύστημα βάσει του οποίου ο παραγωγός ενός προϊόντος αντάλλασσε τα πλεονάζοντα προϊόντα του με προϊόντα άλλου παραγωγού. Η μέθοδος της ανταλλαγής αγαθών χρονολογείται 10.000 χρόνια πριν και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Στις αγροτικές κοινωνίες της ελληνικής υπαίθρου, η ιδέα της ανταλλαγής υπηρεσιών δεν ήταν άγνωστη. Καθένας βοηθούσε στις εργασίες συγκομιδής των υπολοίπων. Πήγαινε όλο το χωριό και μάζευε ελιές ή βοηθούσαν όλοι στη συγκομιδή δημητριακών. Ακόμη και στις πόλεις (κυρίως στις εργατικές γειτονιές) η ανταλλαγή προϊόντων μεταξύ των γειτόνων ήταν πολύ διαδεδομένη (ακόμη θυμάμαι τη γειτόνισσα να ζητά από τη μητέρα μου ένα φλιτζάνι ζάχαρη ή ένα πακέτο μακαρόνια και να τα ανταλλάσσει με μερικά αυγά ή μερικά κηπευτικά). Τα συστήματα ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών έχουν πολλές μορφές: τράπεζες χρόνου, συμβολικό νόμισμα, ομόλογα κ.λ.π., αλλά το πιο διαδεδομένο είναι το LETS (Local Exchange Trading System – Σύστημα Τοπικών Ανταλλαγών).
Τι είναι όμως το LETS; Είναι μια μορφή συναλλαγής και ένα ανεξάρτητο σύστημα ανταλλαγής υπηρεσιών χωρίς τόκο και κέρδος που βοηθάει τις τοπικές κοινωνίες να αναπνεύσουν, να ζήσουν και να αναπτυχθούν μέσα σε δύσκολες οικονομικά εποχές. Είναι, με λίγα λόγια, ένας τρόπος να ζεις και να εργάζεσαι χωρίς χρήματα.
Τα LETS στηρίζονται στην αυτοοργάνωση των ανθρώπων σε τοπικό επίπεδο (γειτονιά, μικρή πόλη, χωριό) οι οποίοι, αφού καταγράψουν τις ανάγκες και τις ειδικότητες του καθενός που συμμετέχει, ανταλλάσσουν μεταξύ τους προϊόντα ή υπηρεσίες ανεξαρτητοποιημένοι από το χρήμα και τις τιμές της προσφοράς και της ζήτησης της αγοράς, οικοδομώντας έτσι ένα τοπικό δίκτυο. Σε αυτό ο καθένας δηλώνει τι μπορεί να προσφέρει και τι έχει ανάγκη. Η ανταλλαγή αφορά αγαθά, υπηρεσίες ή γνώσεις. Όλοι προσφέρουν και όλοι έχουν κάποια στιγμή κάτι ανάγκη. Δεν αγοράζουν, όμως, ούτε πουλούν - μόνο ανταλλάσσουν. Οι συναλλαγές γίνονται με τον τρόπο που κάθε Σύστημα αποφασίζει με ισότιμες συλλογικές διαδικασίες. Συνήθως, η διαμόρφωση των τιμών είναι ελεύθερη μεταξύ των μελών και χρησιμοποιείται μια συμβολική μονάδα (τις περισσότερες φορές της δίνουν κάποιο όνομα που να θυμίζει τον τόπο όπου λειτουργεί το Σύστημα, ή το βασικό προϊόν της περιοχής) για τη μέτρηση της αξίας της συναλλαγής. Το «νόμισμα» μπορεί π.χ. να είναι ο χρόνος (μία ώρα π.χ. νομικών συμβουλών ισούται με μία ώρα κηπουρικής). Όλες οι υπηρεσίες «ξεπληρώνονται» ανάλογα με το τι μπορεί να προσφέρει ο καθένας που συμμετέχει. Υπάρχει μία κεντρική μονάδα που χρεώνει και πιστώνει το λογαριασμό χρόνου κάθε μέλους, όπως μια τράπεζα κρατάει λογαριασμό των αναλήψεων και καταθέσεων. Μπορεί κανείς να αρχίσει να συναλλάσσεται χωρίς να έχει κάποιο απόθεμα στο λογαριασμό του, σε ορισμένες όμως περιπτώσεις οι διαχειριστές του Συστήματος (οι οποίοι είναι μέλη της συνέλευσης, χωρίς κάποιας μορφής εξουσία και άμεσα ανακλητοί) παρέχουν σε κάθε νέο μέλος κάποιες μονάδες, ώστε να το ενθαρρύνουν στην πραγματοποίηση των συναλλαγών. Για να συμμετέχει κανείς πρέπει να είναι μέλος, δηλαδή χρειάζεται να εγγραφεί στον κατάλογο των συναλλασσόμενων, να δηλώσει τι προϊόντα και υπηρεσίες προσφέρει και τι χρειάζεται, και να ανοίξει λογαριασμό στο Σύστημα. Τα μέλη έχουν πρόσβαση στον κατάλογο με τα προσφερόμενα προϊόντα και υπηρεσίες και επιλέγουν από εκεί με ποια μέλη θα συναλλαχθούν.
Οι συναλλαγές καταγράφονται (π.χ. ηλεκτρονικά, σε υπολογιστή του Συστήματος) και τα μέλη μπορούν με ένα τηλεφώνημα να αναφέρουν τη συναλλαγή. Κάποια μάλιστα Συστήματα στη Μεγάλη Βρετανία έχουν λογισμικό που επιτρέπει στα μέλη να καταγράφουν απευθείας τη συναλλαγή τους μέσω διαδικτύου, χρησιμοποιώντας κωδικούς. Παλαιότερα οι συναλλαγές καταγράφονταν χειρόγραφα ή και με τη χρήση «επιταγών» που ανακοινώνονταν στους Διαχειριστές. Τα προϊόντα που ανταλλάσσονται μέσω των LETS ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή όπου λειτουργεί το σύστημα και τα μέλη που συμμετέχουν. Βιολογικά προϊόντα από τις αυλές των σπιτιών, μαθήματα ξένων γλωσσών ή μουσικής, συνεργεία αυτοκινήτων ή επιδιορθώσεις ηλεκτρικών συσκευών, μεταποιήσεις ρούχων, ιατρικές ή οδοντιατρικές υπηρεσίες, οικιακές εργασίες, φροντίδα παιδιών, είναι κάποιες από τις προσφορές που μπορεί να συναντήσει κανείς σε καταλόγους προσφοράς των Συστημάτων αυτών.
Στα δίκτυα αυτά, ακριβώς επειδή χρησιμοποιείται ένα σύστημα πίστωσης χωρίς τόκο, δεν είναι απαραίτητη η άμεση ανταλλαγή ανάμεσα σε δύο συγκεκριμένα άτομα. Για παράδειγμα, κάποιο μέλος μπορεί να κερδίσει πίστωση προσέχοντας τα παιδιά ενός άλλου μέλους και, στη συνέχεια, να ξοδέψει αυτή την πίστωση αργότερα, χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες κάποιου τρίτου μέλους, που είναι, π.χ., ξυλουργός.

Η πίστωση παρέχεται από τα μέλη του δικτύου προς όφελος των ίδιων των μελών (το LETS θεωρείται σύστημα αμοιβαίας πίστωσης), με αποτέλεσμα ένα σημαντικό ποσοστό προϊόντων και υπηρεσιών να διακινούνται έξω από το κύκλωμα του εμπορεύματος και του ατομικού κέρδους.
Με το σύστημα των τοπικών ανταλλαγών μπορεί να αξιοποιηθεί η προσφορά του καθενός, είτε αυτός είναι εργαζόμενος είτε άνεργος, άντρας ή γυναίκα, νέος ή ηλικιωμένος, ντόπιος ή μετανάστης. Γιατί το συμβολικό χρήμα που χρησιμοποιείται δεν προσφέρεται για τη δημιουργία κέρδους αλλά αντιπροσωπεύει απλώς και μόνο την αξία των προσφερόμενων προϊόντων ή υπηρεσιών, ώστε να είναι δυνατή η ανταλλαγή τους μεταξύ των μελών. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες αποτιμώνται με βάση την εργασία που περιέχουν και όχι με βάση την εμπορευματική τους αξία. Τα LETS δεν τοκίζονται, δεν παράγουν πληθωρισμό, δεν δίνουν κέρδος. Δεν μπορείς να γίνεις πλούσιος με τα LETS. Παράλληλα, δεν πρέπει να υποτιμάται η συμβολή του συστήματος αυτού στην επανατοπικοποίηση της οικονομίας - επομένως και η κοινωνική σημασία του.
Με το σύστημα αυτό οι άνθρωποι της τοπικής κοινωνίας γνωρίζονται μεταξύ τους, αναπτύσσονται φιλίες στη βάση της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας και όχι του κέρδους και της εκμετάλλευσης, ενώ ταυτόχρονα ξαναζωντανεύει η τοπική παραγωγή.
Βγαίνοντας από τον φαύλο κύκλο του εμπορεύματος το χρήμα χάνει την ικανότητά του να δημιουργεί πλούτο για τους ισχυρούς και να απομυζά τον ιδρώτα των εργαζόμενων. Επειδή ακριβώς αυτή είναι η λειτουργία του χρήματος: μέσω του τραπεζικού συστήματος και της κερδοσκοπίας κατανέμει άνισα τον πλούτο και τον συγκεντρώνει στα χέρια ελάχιστων, ρίχνοντας στη φτώχεια τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων.

Λίγα λόγια για την ιστορία των LETS

Το Σύστημα των τοπικών ανταλλαγών και συλλογικών καλλιεργειών γης δεν είναι κάτι νέο. Εκτός των αρχαίων χρόνων, το συναντάμε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία με τη μορφή της μητροκωμίας. Τις μητροκωμίες αποτελούσαν ομάδες μικροϊδιοκτητών αγροτών (κωμητών) που συγκροτούνταν σε κοινότητες για την καλλιέργεια της γης στη περιοχή τους. Οι μητροκωμίες άρχισαν ν΄ ακμάζουν από τον ένατο αιώνα προς αντιμετώπιση των μεγάλων τότε φεδουαρχών-ιδιοκτητών γης που ήταν οι άρχοντες και στρατιωτικοί του Βυζαντίου, αλλά και των μοναστηριών που είχαν μετατραπεί σε δυνάστες των αγροτών. Αργότερα, στη νησιώτική Ελλάδα (Κυκλάδες και Κρήτη) κατά την Ενετοκρατία διαπιστώνεται η ύπαρξη ομάδων καλλιεργητών με τα ίδια χαρακτηριστικά και κυρίως αυτού της μεταξύ τους αλληλοβοήθειας (παρά για την αντιμετώπιση μεγαλοϊδιοκτητών που δεν υπήρχαν). Έτσι, κάτω από την ενετική διοίκηση και προστασία των αυτόνομων Δουκάτων αναπτύχθηκαν σιγά σιγά κοινότητες μικροκαλλιεργητών που με την απελευθέρωση βρέθηκαν ως μικρές διοικητικές πλέον κοινότητες (χωριά). Κι ερχόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν τόσο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες ηπείρους του πλανήτη, όπως στην Ασία και τη Λατινική Αμερική αναπτύσσονται ανάλογα Συστήματα ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών.

Μια πολύ σημαντική εμπειρία είναι αυτή της πόλης Βοργκλ στην Αυστρία κατά τη δεκαετία του 1930. Πρόκειται για μια κωμόπολη 4.000 κατοίκων, που χτυπήθηκε αλύπητα από τη Μεγάλη Κρίση του 1929. Το 1932 η ανεργία είχε φτάσει στο 30%. Ο δήμος είχε συσσωρεύσει χρέη 1,3 εκατομμυρίων αυστριακών σελινιών, ενώ τα αποθέματά του δεν ξεπερνούσαν τις 40.000. Όλες οι εργασίες στην οικοδομή είχαν σταματήσει, όπως και τα δημοτικά έργα. Τότε, με πρωτοβουλία του δημάρχου, εκδόθηκαν 32.000 ομόλογα με αρνητικό επιτόκιο 1% κάθε μήνα, ώστε να δίνεται κίνητρο για την ταχεία κυκλοφορία τους. Ένα αντίστοιχο χρηματικό ποσό κατατέθηκε στην τοπική τράπεζα για να μπορούν τα ομόλογα, οποιαδήποτε στιγμή, να ανταλλαγούν με σελίνια, αλλά με απώλεια 2%, ώστε να αποθαρρύνεται αυτή η μετατροπή. Τα ομόλογα κυκλοφόρησαν τόσο γρήγορα ώστε μόνο 12.000 τέθηκαν πραγματικά σε κυκλοφορία δημιουργώντας όμως αγαθά και υπηρεσίες αξίας 2.547.000 σελινιών!
Τα ομόλογα έγιναν αποδεκτά από τους τοπικούς εμπόρους και τον πληθυσμό. Η πόλη άρχισε να ζει μια πραγματική αναγέννηση, φωταγωγήθηκαν οι δρόμοι, χτίστηκαν γέφυρες, κατασκευάστηκαν υπόνομοι και αρδευτικά έργα, ενώ η κίνηση του γενικού εμπορίου χάρη σε αυτές τις υπηρεσίες αυξήθηκε κατά 65%. Μέσα σε δεκατρείς μήνες η ανεργία μειώθηκε από 25% σε 10% τη στιγμή που στην υπόλοιπη Αυστρία είχε φτάσει στο 35%! Ταυτόχρονα, δεν παρατηρήθηκαν αυξήσεις τιμών. Μετά από αυτή την τεράστια επιτυχία πολλές άλλες πόλεις της Αυστρίας μιμήθηκαν το πείραμα της Βοργκλ. Παρά την επιτυχία του όμως το πείραμα συνάντησε τη σθεναρή αντίθεση τόσο του τοπικού Σοσιαλιστικού Κόμματος όσο και της Κεντρικής Τράπεζας της Αυστρίας, η οποία θεώρησε ότι απειλείται το μονοπώλιό της πάνω στο νόμισμα και απαγόρευσε το ομόλογο. Έτσι, διακόπηκε η όλη διαδικασία με αποτέλεσμα να αυξηθεί πάλι η ανεργία και να παρακμάσει η τοπική οικονομία.
Στη συνέχεια έγιναν πολλές άλλες προσπάθειες, σε διάφορες χώρες. Η πολιτεία Αλμπέρτα, στον Καναδά, εξέδωσε τέτοια ομόλογα, τα οποία όμως σταμάτησε με δίκες η Τράπεζα του Καναδά. Ανάλογο σύστημα αναπτύχθηκε στη βόρεια Αργεντινή, στην πολιτεία Σάλτα, το οποίο επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας. Μάλιστα, στο διάστημα 1984-86, εφαρμόζοντας το σύστημα και στα μαγαζιά, η οικονομία της περιοχής σημείωσε άνοδο κατά 60%. Ήταν τέτοια η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής που η κυβέρνηση της Αργεντινής αναγκάστηκε να δεχθεί να πληρώνονται ακόμα και οι φόροι με αυτά τα συστήματα. Στη Νότια Αγγλία, στο νησί Ασκοτ, οι κάτοικοι ζουν σχεδόν αποκλειστικά με το σύστημα LETS.
Στη Μεγάλη Βρετανία τα LETS άκμασαν την περίοδο της θατσερικής διακυβέρνησης, όπου ολόκληρες πόλεις της Αγγλίας αντιμετώπισαν τη μαζική ανεργία με το κλείσιμο βιομηχανιών. Μέχρι το 1990 στη Μεγάλη Βρετανία υπήρχαν πολλά τέτοια τοπικά συστήματα που χρησιμοποιούνταν από διάφορες ομάδες ανθρώπων, με περισσότερα ή λιγότερα μέλη η κάθε μία. Υπήρχαν τέτοια συστήματα ακόμα και σε ομάδες μόλις 50 ανθρώπων που συναλλάσσονταν μέσω αυτών μεταξύ τους, ανταλλάσσοντας υπηρεσίες. Πολλές τέτοιες ομάδες υπάρχουν και στις μέρες μας. Το 1991 η Liz Shephart κατάφερε να ενώσει όλα αυτά τα σωματεία σε ένα πανεθνικό και δημιούργησε το πρώτο επίσημο σωματείο LETS στον κόσμο. Δημιουργήθηκε καταστατικό, μηχανογράφηση και ό,τι άλλο χρειάζεται ένας «οικονομικός οργανισμός» στις μέρες μας. Κάποιες μικρές ομάδες όμως, φοβούμενες ότι η μηχανογράφηση θα καθυστερούσε τη βοήθεια στα μέλη, λειτουργούν ακόμα αυτόνομα και χωρίς μηχανογράφηση.

Η λειτουργία του συστήματος LETS

Η αρχή γίνεται από μια ομάδα ανθρώπων που αποφασίζει να δημιουργήσει ένα σύστημα. Καταγράφει τις ικανότητες των μελών και τις ανάγκες που έχουν. Κάποιος είναι ηλεκτρολόγος, κάποιος είναι υδραυλικός, ζωγράφος, γιατρός και ό,τι άλλο επάγγελμα υπάρχει στην ομάδα. Κάποιοι από αυτούς έχουν και αυτοκίνητο και μπορούν να μεταφέρουν ανθρώπους σε διάφορους προορισμούς ή έχουν ελεύθερο χρόνο να προσέξουν το παιδί κάποιου ή ακόμα και να πληρώσουν λογαριασμούς, που κάποιος δεν έχει το χρόνο να τρέξει να πληρώσει. Όλα αυτά καταγράφονται, όπως και ο χρόνος που μπορεί κάποιος να προσφέρει τις υπηρεσίες του και κάθε μέλος ξέρει σε ποιον μπορεί να απευθυνθεί και να ζητήσει κάποια υπηρεσία. Ένα μέλος μπορεί να προσφέρει τις υπηρεσίες του το απόγευμα, αν εργάζεται το πρωί, ενώ ένα άλλο εργάζεται βράδυ και υπηρετεί το σύστημα το πρωί.
Για να το καταλάβουμε καλύτερα αυτό, ας υποθέσουμε ότι ένα μέλος του συστήματος θέλει να πάει στο αεροδρόμιο και καλεί ταξί. Θα πληρώσει ένα ποσόν που περιέχει και το κέρδος του αυτοκινητιστή που τον μεταφέρει. Αν όμως καλέσει ένα μέλος του συστήματος LETS, χρεώνεται σε LETS, αλλά μόνο τη βενζίνη που έκαψε το αυτοκίνητο, κάτι που γνωρίζουν τα μέλη, γιατί στο μητρώο που τηρείται αναφέρεται ακόμα και πόση βενζίνη καίει το συγκεκριμένο αυτοκίνητο και θα ανταποδώσει αυτό το ποσόν με μια εργασία ανάλογης αξίας, όχι αναγκαστικά σε αυτόν που του πρόσφερε την υπηρεσία, αλλά σε όποιο μέλος του συστήματος έχει ανάγκη τις ικανότητές του.
Ας υποθέσουμε, ακόμα, ότι μια χήρα γυναίκα που ζει με μια μικρή σύνταξη έχει πρόβλημα με τα υδραυλικά του σπιτιού της και δεν έχει τα χρήματα να πληρώσει υδραυλικό. Έρχεται ένα μέλος του συστήματος, κάνει τη δουλειά και η γυναίκα χρεώνεται και θα αποπληρώσει κάνοντας κάποιες δουλειές σε κάποια μέλη του συστήματος. Μπορεί να μαγειρέψει για κάποιους ή να διαβάσει και να προσέξει τα παιδιά κάποιων άλλων. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι κάθε υπηρεσία έχει διαφορετική αξία. Όταν καλέσεις κάποιον να βάψει το σπίτι σου ή να φτιάξει μια βλάβη στο αυτοκίνητό σου, δεν την ξεχρεώνεις με το να προσέξεις μία ώρα το παιδί κάποιου.

Με τα LETS απλά κρατάς ζωντανό το εισόδημά σου, δεν πληρώνεις το κέρδος που θέλουν οι επαγγελματίες και φυσικά εξαφανίζεις από τη ζωή σου όλους τους κρυφούς και φανερούς φόρους που υπάρχουν παντού. Μια πρόσφατη γερμανική έρευνα έδειξε ότι οι φόροι που κρύβονται παντού, φτάνουν στο 75% του ενοικίου που πληρώνουμε για ένα καλό σπίτι.
Στο σύστημα LETS μπορείς να μπεις χωρίς κανένα κεφάλαιο, μπορείς να ξεκινήσεις από το μηδέν.
Τα LETS δεν εκδίδονται από κάποια τράπεζα αλλά από το ίδιο το άτομο κατά τη διαδικασία της συναλλαγής και του εμπορίου. Αυτό κάνει τα LETS να ξεχωρίζουν από όλες τις άλλες μορφές συναλλαγής. Συγκεκριμένα, έχεις ένα μπλοκάκι όπου καταγράφονται πόσα LETS κοστίζουν οι υπηρεσίες που προσφέρεις και που δέχεσαι και αυτό, στη συνέχεια, μεταφέρεται και καταγράφεται στην «τράπεζα» του συστήματος. Το σύστημα είναι ένας τέλειος ενδιάμεσος μεταξύ της προμήθειας υπαρκτών αγαθών και της ζήτησης. Τα μέλη σε τακτά χρονικά διαστήματα πραγματοποιούν συνελεύσεις για διάφορα θέματα και έχουν το δικαίωμα να διαγράψουν κάποιο μέλος εφόσον αυτό δεν ανταποδίδει τις υπηρεσίες που του προσφέρονται.
Πρέπει ακόμα να αναφερθεί ότι το LETS δεν ανταλλάσσεται με χρήματα. Όσοι χρησιμοποιούν το σύστημα, δεν αφήνουν το τοπικό νόμισμα και τις δουλειές τους, αλλά έχουν έναν παράλληλο δρόμο που ενισχύει το εισόδημά τους και στην πράξη είναι σαν να γίνεται μεγαλύτερο.

Το LETS στην πράξη

«Από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του» (Π.Κροπότκιν)

Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για ένα δύσκολο εγχείρημα. Απαιτείται πολλή δουλειά από εθελοντές που εργάζονται σκληρά με το όραμα μιας αλληλέγγυας οικονομίας, ενώ έχουν να αντιπαλέψουν το τεράστιο σύστημα της χρηματιστικής κερδοσκοπίας.
Ένα είναι σίγουρο: καμία αλλαγή δεν θα προκύψει από τους μαλακούς καναπέδες του σαλονιού μας αλλά ούτε και από την απόγνωση και την εσωστρέφεια. Επιβάλλεται να κινηθούμε και να οργανωθούμε χωρίς καμία ιεραρχία και την εξουσία των λίγων, βασισμένοι στις αρχές της ισότητας, της αμοιβαιότητας και της αλληλοβοήθειας. Στην εποχή μας η οικονομική πίεση που δέχονται οι χαμηλές αλλά πλέον και οι μεσαίες τάξεις είναι αφόρητη. Η κόλαση δεν είναι ένας μεταφυσικός ζόφος συναισθημάτων για τη μετά θάνατο ζωή. Η κόλαση είναι εδώ και εμείς καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τα «καζάνια» της και αν η κατάθλιψη της επιβίωσης μας αδειάζει το μυαλό από ιδέες, επιβάλλεται να οπλίσουμε «την ψυχή μας με φωτιά και το μυαλό μας με πάγο» ώστε να βρούμε τρόπους και να δημιουργήσουμε δομές που όχι μόνο θα μας προσφέρουν μια αξιοπρεπή διαβίωση, αλλά θα μας κάνουν και ν’ αντισταθούμε στην αυτοκρατορία του χρήματος μέσα από την κατάργησή του.
Θα πει κανείς ότι όλα αυτά είναι σταγόνα στον ωκεανό, χωρίς καμία ουσιαστική επίδραση στην παγκόσμια οικονομία. Και όμως, σήμερα, σε όλο τον πλανήτη, αρκετά εκατομμύρια άνθρωποι συναλλάσσονται με αυτόν τον τρόπο, ενώ τα συστήματα αυτά γνωρίζουν ταχύτατη εξάπλωση. Γιατί όταν το χρήμα κυκλοφορεί χωρίς τόκο και κέρδος, με μόνο σκοπό την ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών, στην πράξη αυτοκαταργείται και ο κύκλος των εργασιών αυξάνεται, ενώ αναζωογονείται η τοπική οικονομία που σήμερα συνθλίβεται κάτω από το βάρος της κρίσης.
Για παράδειγμα, σε ένα τέτοιο σύστημα ανταλλαγών δεν υφίσταται η έννοια του ανέργου, μιας και ο καθένας μπορεί να προσφέρει κάποια εργασία στο σύνολο και, σε αντάλλαγμα, να «αγοράσει» ένα ισόποσο προϊόν ή μια υπηρεσία. Ο ηλικιωμένος που το ισχύον σύστημα τον πετάει στο περιθώριο, επίσης μπορεί να προσφέρει κάποια υπηρεσία (π.χ. φύλαξη παιδιών, μαγείρεμα, κηπουρική, εκμάθηση γλώσσας) και να ικανοποιήσει έτσι ανάγκες που η πενιχρή του σύνταξη αδυνατεί να καλύψει.
Επίσης, με τον τρόπο αυτό οι άνθρωποι παύουν να είναι παθητικοί καταναλωτές, αποκτούν και πάλι έλεγχο στην οικονομική δραστηριότητα, ενώ αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις αλληλεγγύης, πράγμα που έχει τεράστια σημασία στις σημερινές συνθήκες ανταγωνισμού και διάρρηξης της συνοχής του κοινωνικού ιστού.
Οι άνθρωποι που ζουν έτσι υποστηρίζουν ότι, εκτός από τη βοήθεια που τους παρέχεται, το σύστημα αυτό βοηθάει πολύ και το περιβάλλον. Κάνοντας τις τοπικές κοινωνίες να παράγουν τα δικά τους αγαθά, γλιτώνουν την άσκοπη μεταφορά προϊόντων και τη μόλυνση που συνεπάγεται επειδή οι κάτοικοι γνωρίζουν ακριβώς τι αγαθά έχουν και δεν υπάρχουν μεγάλες εισαγωγές. Σε μια περίοδο που η οικονομική πίεση σε συνδυασμό με τις περιβαλλοντικές καταστροφές και την ενεργειακή κρίση είναι παγκόσμια δεινά που χτυπούν απειλητικά την πόρτα όλων μας, έρχεται ο καιρός να αναρωτηθούμε τι πρέπει να αλλάξουμε στον κόσμο που ζούμε για να γίνει πιο ανθρώπινος, πιο βιώσιμος για τα ερχόμενα χρόνια, τις ερχόμενες γενιές. Χρειάζεται να βρεθούν στηρίγματα αισιοδοξίας. Και τι πιο αισιόδοξο από το να συμμετέχουμε σε δράσεις που χτίζουν ένα μέλλον, το οποίο στηρίζεται στην εξάλειψη της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, στην προστασία του περιβάλλοντος, στην αλληλοβοήθεια και στην αλληλεγγύη. Ο άκρατος ανταγωνισμός και η δίψα για χρήμα οδηγεί τον πλανήτη σε αδιέξοδα και αδυνατεί να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα και τα προβλήματα του κόσμου.
Προτείνοντας διαφορετικούς τρόπους επιβίωσης μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα χωρίς την ανατροπή του, είναι εύκολο να κατηγορηθεί ο γράφων για ρεφορμισμό. Όμως όχι. Πρωταρχικός σκοπός κάθε ανθρώπου που πιστεύει στις ελευθεριακές και αναρχικές ιδέες είναι η επανάσταση, η καταστροφή του υπάρχοντος μισάνθρωπου καπιταλιστικού μοντέλου και η δημιουργία ενός νέου κόσμου χωρίς την εξουσία των λίγων έναντι των πολλών. Σε καμία περίπτωση όλες οι προαναφερθείσες προτάσεις και δράσεις δεν μπορούν από μόνες τους να προκαλέσουν τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που είναι απαραίτητες για έναν καλύτερο κόσμο, μια νέα εποχή. Από την άλλη όμως, η ίδια η οικονομική κρίση είναι ένα πρόσφορο έδαφος για να γεννηθούν ιδέες, να γαλουχηθούν συνειδήσεις και να φυτρώσει ο σπόρος από όπου θα ξεπηδήσει κάποια στιγμή ένα συλλογικό βήμα. Εξάλλου, όπως λέει και ο λαός: «Τρώγοντας ανοίγει η όρεξη».

*Για τη συγγραφή του άρθρου αντλήθηκαν στοιχεία από το ίντερνετ. Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο φύλλο #9 της εφημερίδας δρόμου Άπατρις το καλοκαίρι του 2010. Σήμερα εμπλουτίστηκε και παρουσιάζεται ξανά επίκαιρο.

Αντώνης Ζήβας

Ο Αντώνης Ζήβας είναι D.J. ραδιοφωνικός παραγωγός και record sellector εδώ και 28 έτη. Παράλληλα έχει υπάρξει μπασίστας σε διάφορες γνωστές-άγνωστες Punk και Alternative μπάντες από τη δεκαετία του '80 ως τις μέρες μας, ενώ ανήκει στο απροστάτευτο υπό εξαφάνιση είδος των δισκοπωλών. Γεννήθηκε στη Πάτρα, αλλά διάλεξε να ζήσει για πάρα πολλά χρόνια στη Κρήτη, όπου και απέκτησε τη Κρητική υπηκοότητα, την οποία διατηρεί ακόμη με πείσμα. Τα τελευταία χρόνια κατοικεί στη κοιλιά του τέρατος που ονόμασαν Αθήνα, περιφέροντας το σάρκιον του σε διάφορα Booth της Αθηναϊκής νύχτας και μία φορά την εβδομάδα τα μεσημέρια των Σαββάτων, ξαποστένει στο μικρόφωνο του metadeftero.gr, μέσα από την εκπομπή Reclaim The Music