Γράφει ο Αντώνης Ζήβας

“Ο Πειραιεύς αποκτά Στάδιον. Η είδησις θα ικανοποιήση όχι μόνον τους Πειραιείς, οι οποίοι παρακολουθούν από ετών την αγωνιστικήν εκδήλωσιν με ενδιαφέρον εγγίζον τα όρια ενός δημιουργικού αθλητικού φανατισμού, αλλά και πάντα άλλον, γνωρίζοντα ότι η ύπαρξις αγωνιστικών χώρων αποτελεί πάντοτε διά την κοινωνίαν μίαν εγγύησιν βελτιώσεως. Την αλήθειαν ταύτην διεκήρυξε ο Πρωθυπουργός κ. Ιωάννης Μεταξάς”. (εφ. Καθημερινή, 19 Οκτωβρίου 1936)

Το ποδόσφαιρο ως άθλημα ήταν και είναι καθ όλη την νεότερη ελληνική ιστορία συνυφασμένο με την πολιτική. Η δημοτικότητα του αθλήματος στην Ελλάδα και τα πολλά αθλητικά της σωματεία και ενώσεις, έφεραν το ποδόσφαιρο σε στενή σχέση με την πολιτική σκηνή. Από την ίδρυση της Παναχαϊκής το 1891, της πρώτης ελλαδικής ομάδας που δημιουργήθηκε στο νεόκοπο Ελληνικό Κράτος (οι κατά ένα χρόνο παλαιότερες Πανιώνιος και Απόλλων Σμύρνης, δημιουργήθηκαν στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας) και η οποία φιλοξένησε αρκετούς Πατρινούς αναρχικούς στις τάξεις της, μέχρι την εκμετάλλευση των ποδοσφαιρικών ομάδων από τη χούντα των συνταγματαρχών, η ιστορία του αθλητισμού και κυρίως του ποδοσφαίρου, είναι γεμάτη πολιτικές αναφορές και παρεμβάσεις σε ομάδες και πρόσωπα.

Πέρα Κλουμπ

Το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν είναι φυσικά ελληνικό, αλλά αποτελεί τη κυρίαρχη κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο, μιας και οι ισχυροί γρήγορα αντιλήφθηκαν τη δύναμη του ποδοσφαίρου (πολιτικά, κοινωνικά και, ακόμη περισσότερο, οικονομικά), αρπάζοντάς το κυριολεκτικά μέσα από τα χέρια των εργατών και των προλετάριων που το δημιούργησαν όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Κατά την χρονική περίοδο του μεσοπολέμου, πριν την μεταξική δικτατορία, η κυρίαρχη τάξη των βασιλικών και των εθνικοφρόνων ασκούσε ελάχιστη επιρροή στους ποδοσφαιρικούς συλλόγους. Αυτό συνέβαινε λόγω της χαμηλής εκτίμησής τους για τα λεγόμενα λαϊκά αθλήματα. Αντίθετα, η βενιζελική πλευρά είχε κατανοήσει την πολιτική αξία του ποδοσφαίρου και επηρέαζε σημαντικά πολλά σωματεία.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ίδρυση των ομάδων της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ (σαν συνέχειες της Πέρα Κλούμπ, της ελληνικής ομάδας της Κωνσταντινούπολης που στην αρχή της ονομαζόταν Ερμής) αλλά και τη μετεγκατάσταση των μικρασιατικών ομάδων του Πανιωνίου και του Απόλλωνα Σμύρνης, η μεγάλη μερίδα των προσφύγων υποστήριξε στενά αυτές τις ομάδες και στους κόλπους των αθλητικών τους σωματείων αναπτύχθηκε ένα ισχυρό, δημοκρατικό αλλά ακόμη περισσότερο αριστερό ρεύμα.

Η ομάδα του Παναθηναϊκού το 1930 με τον Άγγελο Μεσσάρη καθιστό, δεύτερο από δεξια

Ο Άγγελος Μεσσάρης αποκτήθηκε από τον Παναθηναϊκό το 1928 και αποτέλεσε το πρώτο μεγάλο αστέρι της ομάδας. Υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής από το φίλαθλο κόσμο και το 1929 κατακτά το Πρωτάθλημα Αθηνών με τον ΠΑΟ. Το 1930, υπήρξε ο ακρογωνιαίος λίθος της περίφημη «χρυσής ομάδας» του Παναθηναϊκού που δημιούργησε ο Γιόζεφ Κίνσλερ. Τη χρονιά εκείνη ο Παναθηναϊκός στέφεται αήττητος πρωταθλητής σημειώνοντας 3 νίκες και μια ισοπαλία στην τελική φάση του πρωταθλήματος. Πρώτος σκόρερ ήταν ο Αγγελος Μεσσάρης με 7 γκολ σε 4 παιχνίδια της τελικής φάσης. Σε μια από τις καλύτερες εμφανίσεις της σύντομης καριέρας του Μεσσάρη, ο Παναθηναϊκός επικράτησε με 8-2 επί του Ολυμπιακού, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη σε έκταση νίκη σε ντέρμπι ανάμεσα στις δύο ομάδες, στην ιστορία τους.
Το 1931 ο Μεσσάρης αναδείχθηκε Πρωταθλητής Αθηνών με τον Παναθηναϊκό σημειώνοντας 13 γκολ σε έξι συμμετοχές. Στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα του 1931 αγωνίστηκε σε 4 αγώνες και σημείωσε 4 γκολ. Αγωνίστηκε 4 φορές με την εθνική Ελλάδας, σημείωσε και 2 γκολ, και η πρώτη του συμμετοχή έγινε στις 7 Απριλίου 1929.

'Αγγελος Μεσσάρης

Ο Άγγελος Μεσσάρης, παράλληλα με την ποδοσφαιρική του σταδιοδρομία, ήταν οργανωμένο μέλος της ΟΚΝΕ (Οργάνωση Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας). Ο τότε πρόεδρος του Παναθηναϊκού, Απόστολος Νικολαΐδης, απαίτησε από τον αθλητή να σταματήσει να εκφράζει τις πολιτικές του πεποιθήσεις για να συνεχίσει να είναι μέλος της ομάδας. Ύστερα από έντονες διαφωνίες ο Μεσσάρης αποχώρησε από τον Παναθηναϊκό και σταμάτησε το ποδόσφαιρο το 1931, σε ηλικία 21 ετών.
Η αποπομπή του Μεσσάρη αντιμετωπίστηκε με δυσαρέσκεια από τους φιλάθλους, οι οποίοι εξέφρασαν την υποστήριξή τους στον αθλητή. Την περίοδο εκείνη ο Μεσσάρης ήταν ο ηγέτης του Παναθηναϊκού. Ο Άγγελος Μεσσάρης δεν αγωνίστηκε ποτέ ξανά, παρά μόνο σε ένα φιλικό αγώνα του Παναθηναϊκού με την ΑΕΚ το 1935. Ο αγώνας πραγματοποιήθηκε για φιλανθρωπικούς σκοπούς και έληξε ισόπαλος με 2-2. Το 1932, ο ποδοσφαιριστής διαγράφηκε διαπαντός από τον Παναθηναϊκό λόγω της πολιτικής του δράσης.

 

Στα γήπεδα η αντιφασιστική αντίσταση βρυχάται...

Μετά την επιβολή της μεταξικής δικτατορίας το 1936, το φασιστικό καθεστώς απαγορεύει ρητά την πολιτική ζύμωση εντός των ποδοσφαιρικών σωματείων. Η κατάσταση αυτή εξακολουθεί και το 1940. Όταν το 1941 οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα, ο διορισμένος από τους κατακτητές «πρωθυπουργός», ο στρατηγός Τσολάκογλου, κάλεσε τη νεολαία «να εγκαταλείψει την πολιτική και να ασχοληθεί με το ποδόσφαιρο». Η απάντηση της νεολαίας με την ΕΠΟΝ ήταν: “Πολεμάμε, τραγουδάμε, αλλά και παίζουμε ποδόσφαιρο”.

Η ομάδα της ΕΠΟΝ Αθήνας

Η Ομάδα της ΕΠΟΝ Πειραιά

Παρόλα αυτά, στη διάρκεια της κατοχής ιδρύεται μυστικά μια αθλητική αντιστασιακή οργάνωση η “Ένωση Ελλήνων Αθλητών” (ΕΕΘ) που πρόσκειται στο ΕΑΜ. Η ΕΕΘ απαρτίζεται κυρίως από αθλητές διαφόρων ποδοσφαιρικών συλλόγων και οργανώνει συσσίτια και μικρές εκδηλώσεις, με σκοπό να διατηρήσουν μέσα στις συνθήκες τις εποχής μια υποτυπώδη έστω αθλητική δραστηριότητα και παράλληλα να ενισχύσουν τους συναθλητές τους που βρίσκονταν σε δύσκολη θέση λόγω των ασθενειών και της κατοχικής πείνας. Αρκετά μέλη της εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς για την αντιστασιακή τους δράση, όπως ο άσος της ΑΕΚ, Σπύρος Κοντούλης, ο οποίος πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από τον Γερμανό δεσμοφύλακά του όταν πήδηξε από το γερμανικό καμιόνι που τον μετέφερε στην Καισαριανή για εκτέλεση και ο Γαβριήλ Γαζής του ΠΑΟ.

Σπύρος Κοντούλης

Η ένωση οργάνωσε στο γήπεδο της Λεωφόρου ένα φιλικό παιχνίδι ανάμεσα στον ΠΑΟ και την ΑΕΚ. Η προσέλευση του κόσμου ήταν τεράστια. Πολλοί θεατές δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν την είσοδό τους στο γήπεδο, καθώς τα 15 χιλιάδες εισιτήρια που είχαν εκδοθεί έγιναν ανάρπαστα. Να πως αφηγήθηκε τα συμβάντα ο τότε αρχηγός της ΑΕΚ, Κλεάνθης Μαρόπουλος:

«Αποφασίσαμε να γίνει αυτός ο αγώνας από τη μια για να μαζικοποιήσουμε την Ένωση Ελλήνων Αθλητών κι από την άλλη για να ενισχύσουμε με τις εισπράξεις τούς φυματικούς συναθλητές μας που έλιωναν στο Νοσοκομείο “Σωτηρία”. O κόσμος, που είχε χρόνια να δει ποδόσφαιρο, γέμισε ασφυκτικά το γήπεδο της Λεωφόρου. Πάνω από 15.000 ήταν μέσα στο γήπεδο, ενώ πολλοί έμειναν απ’ έξω. Οι δύο ομάδες θα έπαιζαν με πλήρη σύνθεση. Λίγο πριν τον αγώνα, όπως είχαμε συμφωνήσει, φτιάξαμε μια επιτροπή από ποδοσφαιριστές και πήγαμε στο γραφείο του Απόστολου Νικολαΐδη, του πρόεδρου του ΠΑΟ. Στην επιτροπή ήταν ο Κρητικός από τον Παναθηναϊκό, ο Τζανετής κι εγώ. Ζητήσαμε από τον Νικολαΐδη να μας δώσει ένα μέρος από τις εισπράξεις για να ενισχύσουμε τους φυματικούς. Μας απάντησε ότι δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει κάτι τέτοιο και μάλιστα μας ανακοίνωσε ότι ο διαιτητής στον αγώνα θα ήταν ένας Αυστριακός, αξιωματικός των κατοχικών δυνάμεων. Μετά από εκείνη την απάντηση, εμείς αποφασίσαμε να μην παίξουμε. Αν το κάναμε, θα ήταν σαν να συμφωνούσαμε με τους κατακτητές. Βγήκαμε στον αγωνιστικό χώρο και οι δύο ομάδες μαζί, χαιρετίσαμε τους φιλάθλους και αντί ν’ αρχίσουμε τον αγώνα, ανεβήκαμε στις εξέδρες κι αρχίσαμε να εξηγούμε στον κόσμο τι ακριβώς είχε γίνει. Ο κόσμος δέχτηκε τις εξηγήσεις μας. Αυτό που επακολούθησε δεν μπορούσαμε να το φανταστούμε. Αγανακτισμένοι οι φίλαθλοι όρμησαν στον αγωνιστικό χώρο και κυριολεκτικά δεν άφησαν τίποτε όρθιο. Οι ξύλινες εξέδρες ξηλώθηκαν, τα δοκάρια ξεριζώθηκαν, συνθήματα υπέρ των ποδοσφαιριστών και κατά του Απόστολου Νικολαΐδη αλλά και της διοίκησης του ΠΑΟ ακούγονταν. Τα επεισόδια πήραν έκταση και γρήγορα σχηματίστηκε αντιφασιστική διαδήλωση που έφτασε μέχρι την Ομόνοια. Οι φίλαθλοι-διαδηλωτές διαλύθηκαν μόνο με την εμφάνιση των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής…»

Κλεάνθης Μαρόπουλος

Έτσι, από έναν ποδοσφαιρικό αγώνα που δεν διεξήχθη ποτέ, γεννήθηκε μια από τις πρώτες (αν όχι η πρώτη) αντικατοχικές διαδηλώσεις στην Ελλάδα. Η στάση του Απόστολου Νικολαΐδη, η δική του άρνηση απόδοσης μέρους των εσόδων του αγώνα στους ασθενείς αθλητές του Νοσοκομείου “Σωτηρία” και το γεγονός ότι η διαδήλωση είχε πραγματοποιηθεί όχι μόνο εναντίον των κατακτητών, αλλά και εναντίον του, έχει αποσιωπηθεί από την ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου. Πολλά μέλη της Ένωσης, όπως ο Γιώργος Κοντούλης (της ΑΕΚ), συνελήφθησαν για την αντιστασιακή τους δράση και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς. Το 1943, οι οργανώσεις της ΕΠΟΝ Πειραιώς και Αθηνών οργάνωσαν τις ποδοσφαιρικές ομάδες ΕΠΟΝ Αθηνών και ΕΠΟΝ Πειραιά. Οι δύο ομάδες έδωσαν φιλικούς αγώνες και συμμετείχαν σε αρκετές αντιστασιακές ενέργειες. Φιλικά παιχνίδια την ίδια περίοδο διεξάγονταν και στην επαρχία και συνήθως έπαιζαν οι Γερμανοί με τους Ιταλούς στρατιώτες. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ένα παιχνίδι στην Καλαμάτα, όπου οι Γερμανοί είχαν βαρεθεί να κερδίζουν τους Ιταλούς και προκάλεσαν τους Έλληνες να παίξουν ένα φιλικό. Οι Καλαματιανοί ποδοσφαιριστές, αλλά και αυτοί από τις γύρω περιοχές, νίκησαν προσφέροντας τεράστια συγκίνηση στον κόσμο που ήταν σε κάθε πιθανό και απίθανο σημείο γύρω από το γήπεδο για να παρακολουθήσουν το συγκεκριμένο παιχνίδι, αφού εξέδρες δεν υπήρχαν. Οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να αντέξουν την ταπείνωση και άμεσα κανόνισαν την ρεβάνς, αλλά αυτή την φορά είχαν ακόμη έναν παίκτη στο πλευρό τους -σαφώς ο καλύτερος της αναμέτρησης- που ήταν ένα...πολυβόλο, τοποθετημένο πίσω από το τέρμα τους. Το τελικό αποτέλεσμα δικαίωσε τον Γερμανό... προπονητή: Οι Γερμανοί παίχτες κέρδισαν αυτό τον αγώνα και οι Έλληνες κέρδισαν τη ζωή τους.

 

Ελληνικός εμφύλιος και ποδόσφαιρο...

Κατά την διάρκεια της Μάχης της Αθήνας και των Δεκεμβριανών πήραν μέρος πολλοί αθλητές από διάφορα αθλητικά σωματεία. Δύο από τα πιο γνωστά θύματα των Δεκεμβριανών ήταν οι ποδοσφαιριστές Δημήτρης Αργυρός (Εθνικός) που σκοτώθηκε στις μάχες του Μακρυγιάννη και ο Μιχάλης Αναματερός (Ολυμπιακός) που σκοτώθηκε στα Εξάρχεια.

Μιχάλης Αναματερός

Περισσότερο γνωστή είναι η περίπτωση του λοχαγού του ΕΛΑΣ και ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού Νίκου Γόδα, μέλους του ΚΚΕ, ήρωα της μάχης της «Ηλεκτρικής» και μαχητή στα Δεκεμβριανά.
Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, ο Νίκος Γόδας επέστρεψε στον Πειραιά όπου συλλαμβάνεται και καταδικάζεται στη δίκη που έμεινε στην ιστορία ως "δίκη του ασύλου της Κοκινιάς".
Οδηγείται -αρχικά- στις Φυλακές Αίγινας (συμμετέχει στην ποδοσφαιρική ομάδα που είχαν συστήσει οι φυλακισμένοι). Ακολουθεί η κράτησή του στις Φυλακές Αβέρωφ της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, η επιστροφή του στην Αίγινα και τελικά η προώθησή του στις φυλακές  της Κέρκυρας (φυλακή θανατοποινιτών), όπου ο Γόδας παραμένει για τρία χρόνια αρνούμενος να υπογράψει δήλωση μετανοίας για τα πολιτικά του φρονήματα προκειμένου να σωθεί. Η τότε διοίκηση του Ολυμπιακού δεν τον βοήθησε ενώ μπορούσε για να τον βγάλει από τη φυλακή, όπως είχε κάνει η ΑΕΚ για πολλούς παίκτες της την ίδια περίοδο. Ο Νίκος Γόδας, εκτελέστηκε ως κομμουνιστής στις 19 Νοεμβρίου του 1948 στο νησάκι Λαζαρέτο της Κέρκυρας, φορώντας την εμφάνιση του Ολυμπιακού, την ερυθρόλευκη φανέλα και το λευκό σορτσάκι, σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία: "Να μου ρίξετε και να με δολοφονήσετε με τη φανέλα του Ολυμπιακού, και να μη μου δέσετε τα μάτια, για να βλέπω τα χρώματα της ομάδας μου πριν από τη χαριστική βολή", φώναξε στους εκτελεστές του.

Νίκος Γόδας

Η σταθερή του άρνηση, έως και τη λήξη σχεδόν του Εμφυλίου, να αποκηρύξει τις κομμουνιστικές ιδέες του ώστε να αποφύγει την επικείμενη εκτέλεση, τον εντάσσει στις τραγικότερες μορφές του ελληνικού αθλητισμού. Ο επίσης κομμουνιστής ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού Ανδρέας Μουράτης, ο θρυλικός «Μιζούρι», στάθηκε πιο τυχερός. Απλώς αποκλείστηκε από την εθνική ομάδα. Στη διάρκεια της Κατοχής ο Μουράτης είχε επίσης διακριθεί σαν σαλταδόρος εναντίον των κατακτητών, ενώ συμμετείχε και στην ποδοσφαιρική ομάδα της ΕΠΟΝ δίπλα στον Νίκο Γόδα, στο πλάι του οποίου πολέμησε στην περίφημη Μάχη της Ηλεκτρικής, όταν τμήμα του ΕΛΑΣ Πειραιά κατάφερε, έπειτα από σκληρή μάχη και απώλειες, να καταλάβει το εργοστάσιο πριν το ανατινάξουν οι αποχωρούντες Γερμανοί. Το 1954 αποκλείστηκε από την Εθνική επειδή διεκδικούσε τις αποζημιώσεις των συμπαικτών του.

Ανδρέας Μουράτης

Κατά την διάρκεια του εμφυλίου, στο κολαστήριο της Μακρονήσου, βρέθηκαν αρκετοί ποδοσφαιριστές πολλών γνωστών ομάδων της χώρας. Εκεί ιδρύθηκε η ποδοσφαιρική ομάδα Μακρονήσου.
Το απόγευμα της 26 Ιανουαρίου 1949, το γήπεδο του Παναθηναϊκού στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας ήταν ασφυκτικά γεμάτο. Οι ομάδες ήταν παραταγμένες στον αγωνιστικό χώρο: Από τη μια ο πρωταθλητής Ελλάδος Ολυμπιακός και από την άλλη η μεικτή ποδοσφαιρική ομάδα του Πρώτου και του Δεύτερου τάγματος Μακρονήσου. Η ομάδα των κομμουνιστών εξόριστων της Μακρονήσου -που ζήτημα είναι αν είχε προπονηθεί έστω και λίγο- είχε να αντιμετωπίσει τον πανίσχυρο πρωταθλητή Ελλάδας. Με την μικτή ομάδα της Μακρονήσου αγωνίστηκαν οι Νίκος Πολίτης (τερματοφύλακας), Ζώπσος, Φωκάς, Καραβασίλης, Νίκος Λιάρος για τον Ηρακλή,οι  Διονύσης Παπαδόπουλος, Διονύσης Γωργάτος, Γιώργος Δαρίβας, Ηλίας Μαλαμόπουλος για τον ΟΣΦΠ, ο Κώστας Λιαρός της Καλαμαριάς (μετά την εξορία κλήθηκε στην Εθνική ομάδα ποδοσφαίρου, αλλά δεν πρόλαβε να παίξει, καθώς ο τότε προπονητής τον ενημέρωσε ότι η κλήση έγινε «κατά λάθος» και ότι η Εθνική ήταν «μόνο για τους εθνικόφρονες»), ο Λευτέρης Βασιλειάδης του Απόλλωνα Αθηνών, ο Γιώργος Πατινιώτης του Εθνικού και ο Αντώνης Παπαντωνίου του ΠΑΟ.

Η μάχη ήταν άνιση αλλά τελικά οι αριστεροί εξόριστοι κατάφεραν να νικήσουν. Το πρώτο γκολ πέτυχε ο Χατζησταυρίδης για την ομάδα του Ολυμπιακού στο εικοστό λεπτό. Στο τριάντα τρία, ο Ιωαννίδης κατάφερε να ισοφαρίσει για τους πολιτικούς κρατούμενους. Το νικητήριο γκολ για την ομάδα της Μακρονήσου πέτυχε ο Πατινιώτης, πέντε λεπτά πριν λήξει ο αγώνας. Το γεγονός εξόργισε όλο το φασιστικό εσμό της αστικής τάξης της εποχής και με την επιστροφή της ομάδας στο νησί δόθηκε εντολή για την άμεση διάλυσή της.

Ποδοσφαιριστές του Ολυμπιακού στη Μακρόνησο 

Αξίζει επίσης να σημειωθεί η περίπτωση του σπουδαίου ποδοσφαιριστή του Παναιτωλικού, Πάνου Αλεξά από το Αγρίνιο, ενός φλογερού κομμουνιστή που πολέμησε στις γραμμές του ΕΛΑΣ με το βαθμό του ανθυπολοχαγού, ενώ ήταν μέλος του Γραφείου της Επιτροπής Πόλης Αγρινίου του ΚΚΕ. Από τους πρωτεργάτες της λαϊκής αντίστασης κατά της τρομοκρατίας των χιτών και των ταγματασφαλιτών στην περιοχή. Συνελήφθη και εκτελέστηκε στις 31 Γενάρη 1949, με απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου Μεσολογγίου. Πριν την εκτέλεσή του άφησε δύο γράμματα, ένα για τους γονείς του και ένα για τους υπόλοιπους συγγενείς. Στο πρώτο, χαρακτηριστικό είναι το κλείσιμό του, όπου τόνιζε τα εξής: «Δεν θέλω να λυπηθείτε για τον άδικο σκοτωμό μου. Σας ζητώ να συνεχίσετε τον αγώνα που εγώ άφησα μεσοστρατίς. Ζήτω το ΚΚΕ». 

Πάνος Αλεξάς

Ένας άλλος αγωνιστής ήταν ο Νίκος Πολυκράτης του Ολυμπιακού Πατρών, μέλος του ΚΚΕ και αξιωματικός του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Όσο το επέτρεψαν οι συνθήκες ήταν ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού Πατρών και προπολεμικά θεωρούνταν από τους καλύτερους παίκτες του τοπικού πρωταθλήματος. 

 

Η μετεμφυλιακή περίοδος

Φθινόπωρο 1949. Ο Εμφύλιος έχει τελειώσει τυπικά, αλλά υπάρχουν ακόμη οι “συμμοριόπληκτοι“. Είναι οι κάτοικοι χωριών στη Δυτική Μακεδονία που έχουν εκκενωθεί λόγω των πολεμικών επιχειρήσεων μεταξύ Εθνικού Στρατού και του Δημοκρατικού Στρατού.
Την Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 1949 στη Καστοριά, στον «Εορτασμό της Νίκης» των εθνικοφρόνων για το τέλος του εμφυλίου, ο πρωταθλητής Ελλάδας Παναθηναϊκός νίκησε τον πρωταθλητή Θεσσαλονίκης Άρη με σκορ 2-1, και κατέκτησε το Κύπελλο Βίτσι, το «αθλοθετηθέν υπό της Αυτού Μεγαλειότητος, τον Βασιλέα Παύλο».
Την Κυριακή 13 Νοεμβρίου 1949, η Εθνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (ΕΠΟ) αποφασίζει τη διεξαγωγή ανάλογων φιλικών ποδοσφαιρικών αγώνων σε όλη την Ελλάδα με σκοπό την οικονομική ενίσχυση των κατοίκων (όσων είχαν μείνει στα χωριά τους). Φυσικά, τα χρήματα από τις εισπράξεις ποτέ δεν έφτασαν στα χέρια των κατοίκων των περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας, αλλά κατέληξαν στα σεντούκια του παλατιού.
Στη μετεμφυλιακή εποχή γίνεται ακόμη πιο άμεση η ανάμιξη της πολιτικής σκηνής στις ποδοσφαιρικές ομάδες και τα σωματεία. Συγκεκριμένα, το κόμμα της Δεξιάς, η ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση) τοποθέτησε αρκετά από τα βουλευτικά και κομματικά της στελέχη σε θέσεις ισχύος στα διοικητικά συμβούλια των διαφόρων ποδοσφαιρικών συλλόγων. Στις εκλογές της βίας και νοθείας, οι σύλλογοι σχεδόν δέχτηκαν εντολή όλα τα μέλη τους (αθλητές, παράγοντες, προπονητές κλπ) να ψηφίσουν τη δεξιά παράταξη, ενώ σε κάθε άλλη περίπτωση όποιος ψήφιζε την Ένωση Κέντρου θα αποτελούσε ξένο σώμα για την ομάδα.
Με το τέλος του εμφύλιου και την επικράτηση σε όλα της εθνικοφρόνου δεξιάς, το ποδόσφαιρο εξακολουθεί και αποτελεί μια από τις “φωνές” προπαγάνδας της κυριαρχίας. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η παρακάτω: Στις 10 Νοεμβρίου 1957, η Εθνική Ελλάδας παίζει με την Εθνική Γιουγκοσλαβίας για τα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1958. Στο ξενοδοχείο Μόσχα του Βελιγραδίου, όπου φιλοξενήθηκε η ελληνική εθνική ομάδα το προηγούμενο απόγευμα, συνέβη το...μοιραίο.

Σάββας Παπάζογλου

Όλη η αποστολή (παίκτες, προπονητές) ήταν μαζεμένοι στο σαλόνι του ξενοδοχείου μαζί με δημοσιογράφους, διάφορους άλλους παράγοντες της ομάδας, και κάποιους “κοντινούς” παρατρεχάμενους δεξιούς. Η γιουγκοσλαβική τηλεόραση πρόβαλε ένα ντοκιμαντέρ με την ιστορία της Λάικα, της αδέσποτης σκυλίτσας που είχαν στείλει οι Σοβιετικοί στο διάστημα.
Ο Σάββας Παπάζογλου, βασικός παίκτης της εθνικής, άρχισε να εκθειάζει το επίτευγμα λέγοντας: “Mε αυτό που κατάφεραν οι Σοβιετικοί, άνοιξαν οι ουρανοί για το Διάστημα και για τον άνθρωπο”. Έπειτα από μεγάλη συζήτηση, ιδεολογικές ενστάσεις και αντιρρήσεις, όσοι ήταν εκεί αποφάσισαν να κάνουν ψηφοφορία. Η νίκη της Λάικα ήταν συντριπτική. Η σχέση του Σάββα Παπάζογλου όμως με την Εθνική Ομάδα είχε λάβει τέλος.
Οι... “κοντινοί” με την Εθνική Ομάδα που ανέφερα παραπάνω είχαν στείλει τις αναφορές τους στη κυβέρνηση και το παλάτι. Χαρακτηριστικός και εξαιρετικά παραστατικός ήταν ο διάλογος ανάμεσα στον Χρήστο Σβολόπουλο (απεσταλμένο του συγκροτήματος Λαμπράκη) και τον Σάββα Παπάζογλου:
Χρήστος Σβολόπουλος: ”Σάββα να στείλω κάτω το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας;”
Σάββας Παπάζογλου: “Aσ΄το, κύριε Χρήστο, έχει φτάσει ήδη”.

Οι συνταγματάρχες στα γήπεδα..

Στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), το ποδόσφαιρο αναδεικνύεται σε έναν από τους βασικούς παράγοντες της “εθνικής ψυχαγωγίας”, με κορύφωμα τη πορεία του Παναθηναϊκού μέχρι τα τελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών, το 1971.
Τα διοικητικά συμβούλια όλων των μεγάλων συλλόγων καθαιρέθηκαν και επαναστελεχώθηκαν από στελέχη της Χούντας. Οι συνταγματάρχες κανόνιζαν μεταγραφές ποδοσφαιριστών, συγχωνεύσεις και διάλυση ομάδων. Απόλυτο κουμάντο έκανε ο Κώστας Ασλανίδης, Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού (και οπαδός του Παναθηναϊκού).
Οι συνταγματάρχες γνώριζαν ότι ο χώρος του αθλητισμού και ιδιαίτερα του ποδοσφαίρου ήταν ένα πεδίο που μπορούσαν να εκμεταλλευτούν έτσι ώστε να τους προσφέρει την ανοχή του λαού απέναντι στο μισητό καθεστώς τους. Και αυτό, βέβαια, κάτω από την αυστηρή παρακολούθηση όλων των υπηρεσιών ασφαλείας, αφού ένας μαζικός χώρος συγκέντρωσης κόσμου, όπως είναι το γήπεδο, θα μπορούσε με ευκολία να πάρει χαρακτηριστικά διαμαρτυρίας ακόμη και μαχητικής σύγκρουσης με το καθεστώς. Χαρακτηριστική στιγμή είναι κάπου το 1972, όταν στο στάδιο Καραϊσκάκη ακούστηκε η πρώτη δημόσια μαζική αποδοκιμασία εναντίον χουντικού. Την... πρωτιά είχε τη τιμή να λάβει ο ίδιος ο Ασλανίδης με το σύνθημα: «Κρα, κρα, κρα Ασλανίδη πουσταρά»). Ο λόγος της αποδοκιμασίας ήταν ότι ο Ασλανίδης είχε υποχρεώσει τον κομμουνιστή Ελληνο-Γάλλο παίκτη του Ολυμπιακού, Ρομαίν Αργυρούδη, να φύγει από τη χώρα επειδή αρνιόταν να αποκηρύξει τον κομμουνισμό και τον Γάλλο πεθερό του, ο οποίος ήταν στέλεχος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Η χούντα, βέβαια, δήλωσε μέσω των ΜΜΕ ότι η αποδοκιμασία στον Ασλανίδη είχε να κάνει καθαρά επειδή ήταν οπαδός του Παναθηναϊκού και τίποτε άλλο.

Ο υπουργός αθλητισμού της Χούντας, Κωνσταντίνος Ασλανίδης

Ο Ασλανίδης έμεινε στην ιστορία για τη προσπάθεια δημιουργίας ποδοσφαιρικών ομάδων πλήρως ελεγχόμενων από το καθεστώς, μέσω της πολιτικής των συγχωνεύσεων ποδοσφαιρικών συλλόγων. Οι συγχωνεύσεις ήταν αποτέλεσμα πειθαναγκασμού και -όπου αυτό δεν αρκούσε- εξαναγκασμού. Η επίσημη λογική ήταν η δημιουργία λίγων, αλλά ισχυρών ομάδων ανά νομό ή ανά μεγάλη αστική περιοχή. Στην πραγματικότητα, με τη μέθοδο αυτή διαλύονταν τα σωματεία εκείνα που ήταν ύποπτα “ερυθράς” ή έστω “δημοκρατικής δράσεως”. Με έναν ακόμα νόμο, έδιναν το δικαίωμα στις ομάδες που παρέμεναν στην Β΄ Εθνική να παίρνουν όσους παίκτες ήθελαν από ομάδες που υποβιβάζονταν ή διαλύονταν.
Μία από τις πρώτες ομάδες που επλήγησαν ήταν ο Εργοτέλης στο Ηράκλειο Κρήτης, πληρώνοντας με αυτό τον τρόπο τα αντιχουντικά και φιλοκομμουνιστικά φρονήματα των παραγόντων του. Μέγιστο «αμάρτημα» της κρητικής ομάδας ήταν η προθυμία της να δώσει το γήπεδό της για δυο συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη το καλοκαίρι του 1966. Ο νόμος 127, άλλωστε, έδινε τη δυνατότητα στη χούντα να «ξηλώνει» και να διορίζει διοικήσεις ομάδων προβάλλοντας λόγους «νομιμότητος» (άρθρο 24). Ο ΟΦΗ εκμεταλλεύτηκε το νόμο για μεταγραφές ποδοσφαιριστών χωρίς την συγκατάθεση των διοικήσεων και έτσι ο Εργοτέλης έχασε αρκετούς καλούς παίκτες από το ρόστερ του.

Ο Στυλιανός Παττακός, ένας από τους πρωτεργάτες της Χούντας, διακόπτει ποδοσφαιρικό αγώνα για να επιπλήξει τον παίκτη του Ολυμπιακού Γιώργο Σιδέρη επειδή έπαιζε... σκληρό παιχνίδι!

Ο Ασλανίδης μπορούσε να ορίζει κάθε χρόνο τον αριθμό των ομάδων της Β' Εθνικής. Το έκανε, υπολογίζοντας ποιες και πόσες ομάδες «έπρεπε» να επιπλεύσουν στη συγκεκριμένη κατηγορία, ή να βρεθούν σε αυτή, μολονότι είχαν αποτύχει να κερδίσουν στα γήπεδα την άνοδό τους. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της χουντικής κατασκευής ομάδων είναι η ομάδα της Καλαμάτας η οποία ιδρύθηκε το 1967 έπειτα από αναγκαστική συγχώνευση των ποδοσφαιρικών σωματείων της πόλης: Απόλλωνα, Πράσινων Πουλιών και Ομίλου Καλαμάτας.
Στην περίπτωση αυτή, ο άβολος «αριστερίζων» σύλλογος ήταν τα Πράσινα Πουλιά. Αρχικά, ως έμβλημα του σωματείου επιβλήθηκε από τη δικτατορία το πουλί της χούντας, το οποίο η ομάδα κατάργησε το 1974. Στη Χαλκίδα, ο τοπικός Ολυμπιακός Χαλκίδας δεν ήταν αρεστός στο καθεστώς και συγχωνεύτηκε με τον Εύριππο για να δημιουργηθεί ο Α.Ο. Χαλκίς. Στην Τρίπολη ο Αστέρας Τρίπολης, η ΑΕΚ Τρίπολης, ο Ερμής Μερκοβουνίου και ο Όμιλος Τριπόλεως απορροφήθηκαν από τον Παναρκαδικό, ενώ στην Πάτρα τα τοπικά σωματεία Ολυμπιακός, Ηρακλής, Προοδευτική, Απόλλωνας, Αχιλλέας, Πατραϊκός και Θύελλα, δημιούργησαν τον -καθαρευουσιάνικο κατά τα γλωσσικά γούστα των δικτατόρων- «Α.Π.Σ. Πάτραι».
Η τελευταία αυτή συγχώνευση δεν ήταν και η πιο εύκολη. Οι παράγοντες της Θύελλας Πατρών (στην οποία εκείνη την εποχή έπαιζε ποδόσφαιρο ο μεγαλύτερος αδελφός της μητέρας μου, Σπύρος Κουρλέσης) δεν συγκατατέθηκαν και το καθεστώς έστειλε τους χωροφύλακες στα γραφεία του συλλόγου για να πάρουν το καταστατικό και να συλλάβουν όποιον έβρισκαν μέσα ως αντικαθεστωτικό.
Πολλά σωματεία που φτιάχτηκαν μέσω των υποχρεωτικών συγχωνεύσεων υπάρχουν και δραστηριοποιούνται μέχρι σήμερα, αλλά μετά την επταετία η συντριπτική πλειοψηφία των ομάδων που είχε συγχωνεύσει η χούντα επανιδρύθηκαν, καθώς σειρά δικαστικών αποφάσεων έκρινε παράνομες τις αναγκαστικές συγχωνεύσεις.

 

Η μεταπολίτευση...παίζει μπάλα...
“Δεν έγινε ο Νοέμβρης για τον Καραμανλή”
(Σύνθημα στη πρώτη πορεία για το Πολυτεχνείο)

Κυριακή, 24 Νοεμβρίου 1974. Ημέρα της προγραμματισμένης διαδήλωσης για την πρώτη επέτειο της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο. Η πορεία θα γίνει μία εβδομάδα μετά την κανονική επέτειο, λόγω των εκλογών που είχαν προηγηθεί: φροντίζοντας να «οικειοποιηθεί» την ημερομηνία - ορόσημο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε ορίσει τις εκλογές στις 17 Νοεμβρίου.
Το δίλημμα «πορεία ή ματς», ήταν παντελώς ανύπαρκτο για πολλούς από τους φιλάθλους που όδευαν προς το Στάδιο «Γ. Καραϊσκάκης», το μεσημεράκι της 24ης του μήνα. Φυσικά, και για πολλές χιλιάδες ανθρώπων που θα το παρακολουθούσαν στην τηλεόραση και κατόπιν θα «τραβούσαν» κατά το Πολυτεχνείο. Ολυμπιακός – Παναθηναϊκός, λίγες ώρες πριν από την προκαθορισμένη ώρα συγκέντρωσης για την πορεία.
Πριν από την έναρξη του ματς, στις κερκίδες του φαληρικού σταδίου πολύς κόσμος φώναζε συνθήματα για το Πολυτεχνείο: «Λαέ θυμήσου τον Νοέμβρη», «το Πολυτεχνείο ζει», μαζί με συνθήματα εναντίον των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ. Το ίδιο και στην ανάπαυλα του ημιχρόνου. Κατά τα άλλα, το ματς μέτριο, νευρικό. Με τους Κρητικόπουλο και Γαλάκο ο Ολυμπιακός «απάντησε» γρήγορα στο γκολ του Ελευθεράκη και τελικά επικράτησε με σκορ 2-1.
Ο μεταπολιτευτικός ριζοσπαστισμός δεν άφησε ανεπηρέαστους τους ίδιους τους ποδοσφαιριστές.
Το 1979 έχει καταγραφεί ως έτος της ίδρυσης του επαγγελματικού ποδοσφαίρου στην Ελλάδα. Τα ποδοσφαιρικά σωματεία της Α΄ Εθνικής κατηγορίας μετατρέπονται σε ανώνυμες εταιρείες (ΠΑΕ) και το ελληνικό ποδόσφαιρο εισέρχεται στη φάση της συστηματικής εμπορευματοποίησης και του επαγγελματισμού, ακολουθώντας με σχετική καθυστέρηση τις διεθνείς εξελίξεις.

Λιγότεροι γνωρίζουν ότι ήταν και η χρονιά κατά την οποία ματαιώθηκε η υλοποίηση μιας ιδέας που θα είχε ως αρχικό πεδίο εφαρμογής τα γήπεδα, αλλά σίγουρα θα επεκτεινόταν: η επιστράτευση αστυνομικών σκύλων, για την “πάταξη του χουλιγκανισμού” (ο οποίος τότε ήταν ανύπαρκτος στην Ελλάδα). Φυσικά, η επιδίωξη ίδρυσης του γνωστού κατασταλτικού σώματος μπάτσων με σκύλους δεν είχε στόχο τους ανύπαρκτους χούλιγκαν, αλλά τις διαδηλώσεις, τους διαδηλωτές, τους απεργούς και το ανταγωνιστικό κίνημα. Εμπνευστής και αρωγός του νομοσχεδίου ήταν ο τότε υπουργός Δημοσίας Τάξης Αναστάσιος Μπάλκος, επίσης γνωστός για τις ποικίλες - ακροδεξιάς προέλευσης- κατασταλτικές ιδέες του, καθώς και για ένα “ψώνιο” του: Θεωρούσε ότι ήταν μεγάλος συγγραφέας. Κόσμος και κοσμάκης είχε γελάσει με το αμίμητο ημι- πορνό, κατασκοπευτικό, ψυχροπολεμικό «μυθιστόρημα» που είχε γράψει, τα Δίχτυα στην Τασκένδη.
«Τα σκυλιά του Μπάλκου -έτσι προσδιοριζόταν, τότε, το νομοσχέδιο, από το επίθετο του τότε υπουργού Δημόσιας Τάξης- βρήκαν αντίσταση μέσα στους ίδιους τους ποδοσφαιριστές που ήταν οργανωμένοι στον Πανελλήνιο Συνδέσμο Αμειβομένων Ποδοσφαιριστών (ΠΣΑΠ).
Αμέσως μόλις το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή, τα στελέχη του ΠΣΑΠ ζήτησαν να αποσυρθεί, χαρακτηρίζοντάς το ένα άκρως επικίνδυνο έκτρωμα. Ο ΠΣΑΠ κινητοποίησε τους αρχηγούς όλων των ομάδων, από την Α΄ έως και την Δ΄Εθνική και οργάνωσε μια δυναμική καμπάνια. Το σκεπτικό του ήταν σαφές: οι ποδοσφαιριστές αρνούνταν να παίζουν μπάλα «σε συνθήκες ζούγκλας» και άμεσης απειλής για τη σωματική ακεραιότητα ανθρώπων. Οι ποδοσφαιριστές αρνούνταν να δεχθούν ότι η απαραίτητη «προαγωγή του φίλαθλου πνεύματος» μπορούσε να υποκατασταθεί από τα δόντια σκυλιών, τα οποία επιπλέον, εάν «περιλάμβαναν» μία κερκίδα, θα ήταν κάπως δύσκολο να «ξεχωρίζουν» το ταραξία από τον θεατή. Η παρέμβαση των αθλητών και η κινητοποίησή τους ήταν καταλυτική και το νομοσχέδιο αποσύρθηκε.
Φτάνοντας στο σήμερα, νομίζω ότι θα σε κουράσω άδικα να διαβάζεις παρακάτω. Μια απλή ανάγνωση των αθλητικών σελίδων των ΜΜΕ αρκεί για να διαμορφώσει ακόμη και ο πιο άσχετος με το αντικείμενο μια καλή γνώμη για τα τεκταινόμενα στον χώρο του ποδοσφαίρου.
Σήμερα, το ποδόσφαιρο είναι μια τεράστια βιομηχανία μέσω της οποίας τεράστια οικονομικά και επιχειρηματικά συμφέροντα συνυπάρχουν αμοιβαία με τα πολιτικά, όπως κι ένα μεγάλο εργαλείο κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής χειραγώγησης των κοινωνικών ομάδων, προς όφελος των συμφερόντων και μόνο των κυρίαρχων πολιτικών και οικονομικών υποκειμένων.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:

Σόκρατες: Ο επαναστάτης με τη δερμάτινη μπάλα στα πόδια…

Ματίας Ζίντελαρ: Ένας πολύ σπουδαίος σέντερ φορ και ένας μεγάλος αντιφασίστας...

Παίξε μπάλα! (…και... fuck modern football!)...