Γράφει ο Αντώνης Ζήβας
Φωτογραφίες: Γιώργος Νικολαΐδης
Η μνήμη μερικές φορές παίζει περίεργα παιχνίδια. Υπάρχουν στιγμές στη ζωή μας που τις διώχνει και δεν τις θυμόμαστε καν. Υπάρχουν όμως και στιγμές που μένουν χαραγμένες ανεξίτηλα για πάντα σε αυτή με τόσες λεπτομέρειες όπως ένας πίνακας ζωγραφικής της αναγέννησης. Ένας τέτοιος πίνακας είναι κρεμασμένος στη κεντρική αίθουσα του μυαλού μου που απεικονίζει τις μέρες του Χημείου τον Μάη του 1985. Eχουν γραφτεί πολλά για αυτή την τόσο σπουδαία πράξη αντίστασης που δεν χρειάζεται να γραφτούν περισσότερα. Ούτε θα μπω στη διαδικασία να αναφέρω άγνωστες και προσωπικές στιγμές, δεν υπάρχει νόημα να μιλάς για τις πινελιές που δημιουργούν την απόχρωση και το τελικό αποτέλεσμα. Τουλάχιστον, εγώ δεν βρίσκω τίποτε σε αυτό, μου αρκεί η δημόσια ιστορική και η προσωπική μνήμη.
Φέτος συμπληρώνονται 36 χρόνια από τότε που «μια χούφτα αναρχικοί ξευτίλισαν το κράτος και τη καταστολή» και γράφω λίγα λόγια για τη μνήμη (και στη μνήμη) όσων τα έζησαν αλλά δεν τα θυμούνται και πιο πολύ για τους ανθρώπους που δεν τα έζησαν. Ακόμη περισσότερο για αυτούς που τα έζησαν αλλά κάνουν πως δεν τα θυμούνται. Ας παραθέσω λοιπόν χάριν των παραπάνω ένα μικρό ιστορικό για το πως και κυρίως το γιατί έγινε η κατάληψη του Χημείου.
1981-1985 Ο ελληνικός σοσιαλισμός αντεπιτίθεται...
Αν η δεκαετία του ’70 ήταν το πρόταγμα μιας επανάστασης, η δεκαετία του ’80 ήταν μια ζωντανή και διαρκώς ανανεούμενη διαδικασία εξέγερσης. Είναι η εποχή που η μαζική κουλτούρα αποικίζεται από ένα σαφώς αντιεξουσιαστικό πρόταγμα – όχι όμως με την έννοια μιας σαφώς ορισμένης πολιτικής ταυτότητας, αλλά ως μια διάχυτη άρνηση σχεδόν αποκλειστικά στη νεολαία. Τα Εξάρχεια, ως το κεντρικό σημείο αναφοράς στον πόλεμο για το έδαφος που κήρυξε η εξουσία, γίνονται το σημείο εκείνο όπου οι αυτόνομες νεανικές ταυτότητες συντίθενται για να δημιουργήσουν τον σύγχρονο αντιεξουσιαστικό/αναρχικό χώρο. Το 1982-83 η ελληνική επαρχία θα γνωρίσει τα Εξάρχεια σαν «άβατο παρανομίας και διαφθοράς», μέσα από ένα σίριαλ στη κρατική τηλεόραση. Το σίριαλ Κάθοδος διαδραματιζόταν στη περιοχή και τη παρουσίαζε περίπου σαν γκέτο, όπου τα ναρκωτικά ήταν η κυρίαρχη κουλτούρα και οι νεανικοί έρωτες των «δεκαεξάχρονων φρικιών», παραβατική συμπεριφορά (παρατούσαν οικογένειες και σχολείο για να μείνουν σε κτήρια που είχαν καταληφθεί). Ουκ ολίγοι τρομοκρατημένοι γονείς εξόρκιζαν τα τέκνα τους (μαθητές ή επαρχιώτες φοιτητές) να μην πατήσουν ποτέ το πόδι τους σε μια περιοχή που η μικρή οθόνη εμφάνιζε σαν άντρο ακολασίας, χρήσης ναρκωτικών και εγκλήματος!
«Οι πανκς τα σπάνε!»
Το 1984, οι εφημερίδες της εποχής «ανακαλύπτουν» τον «νέο εσωτερικό εχθρό» τους πανκς. «Αφορμή», τα επεισόδια έξω από την ΑΣΟΕΕ όταν φοιτητές της ΚΝΕ εμπόδισαν την παραχώρηση της σχολής για μια πανκ συναυλία αλληλεγγύης σε πολιτικούς κρατούμενους. Την επόμενη μέρα, τα ρεπορτάζ του τύπου ήταν ενδεικτικά και στην ουσία προανήγγειλαν τις διαβόητες επιχειρήσεις «Αρετή». Στις 14 Σεπτεμβρίου 1984, σ’ένα τρομολαγνικό δισέλιδο της εφημερίδας Έθνος με τον εύγλωττο τίτλο: «Και τώρα οι… “Σιού”. Εξάρχεια: μετά τα ναρκωτικά και τους αναρχικούς, ήρθαν οι πανκς με τα ξυρισμένα κεφάλια», διαβάζουμε στο ρεπορτάζ της δημοσιογράφου Καρίνας Λάμψα: «…με μαλλιά κομμένα σαν βούρτσα, βαμμένα συχνά σε διάφορα χρώματα, ζητιανεύουν, φοβίζουν τους ηλικιωμένους, παρατάνε μπουκάλια μπίρας εδώ κι εκεί και κατουράνε δημόσια όπου βρουν».
Όλα αυτά αφορούσαν μια παρέα είκοσι πιτσιρικάδων με τον μεγαλύτερο όχι παραπάνω από 17-18 χρονών. Πράγματα μάλλον αστεία σήμερα, φοβερά και τρομερά όμως τότε, για μια κοινωνία που ταύτιζε τα «ευρωπαϊκά όνειρά» της με τον πιο συντηρητικό «καθωσπρεπισμό» και σοκαριζόταν αφάνταστα από κάθε «ιδιαιτερότητα» στην ένδυση ή την κόμμωση. Κεντρική ιδέα του δημοσιεύματος ήταν η «ανάγκη εκκαθάρισης της περιοχής από τους περιθωριακούς». Τις ίδιες ακριβώς μέρες συγκροτούνταν η «νέα» ελληνική αστυνομία, η ΕΛ.ΑΣ., με την ενοποίηση Αστυνομίας Πόλεων και της Χωροφυλακής. Η «εκκαθάριση των Εξαρχείων» θα αποτελέσει έτσι ένα «test drive» για τη διαπίστωση (και την επίδειξη) των επιχειρησιακών δυνατοτήτων του νέου σώματος.
«Επιχείρηση Αρετή ή ΜΑΤ και ΜΕΑ για μια Ελλάδα νέα…»
Η ΠΑΣΟΚικής έμπνευσης πρώτη επιχείρηση «Αρετή», με «αφορμή» τους πανκς, ξεκίνησε στις 28/9/1984, μετά από διαταγή του αστυνομικού διευθυντή Αττικής της ΕΛ.ΑΣ. Μποσινάκη, με την επιδρομή περίπου 100 ένστολων αστυνομικών, δεκάδων ασφαλιτών και ΜΕΑτζήδων (Μονάδες Ειδικών Αποστολών) με πολιτικά. Οι λιγοστοί πανκς συνελήφθησαν στο άψε σβήσε και σύρθηκαν στις κλούβες με κλοτσιές, μαζί με δεκάδες άλλους νέους που το ντύσιμο ή τα μαλλιά τους δεν άρεσαν στα όργανα της τάξης. Το επόμενο διήμερο, το σενάριο επαναλήφθηκε. Την 1 Οκτωβρίου 1984 όμως, τα πράγματα αγρίεψαν και ο κόσμος αντέδρασε. Τις πρώτες συλλήψεις ακολούθησε πετροπόλεμος, ενώ οι αστυνομικοί μπούκαραν μέχρι και στον κινηματογράφο «Βοξ» ξυλοκοπώντας τους θεατές!
Δεν ήταν παρά η αρχή. Επί δύο ολόκληρα χρόνια, σε κάθε εμφάνιση των ΜΑΤ στην πλατεία, ακολουθούν συγκρούσεις με σαφή κλιμάκωση της βίας, καθώς οι πέτρες παραχωρούν σταδιακά τη θέση τους στις μολότοφ και την παθητική άμυνα των θαμώνων διαδέχεται μια πιο επιθετική τακτική δυναμικών μικρών ομάδων, με επιθέσεις στις κλούβες μόλις αυτές παρκάρουν στη Στουρνάρη ή στη Χαριλάου Τρικούπη. Όσο για τους πανκς, τα χρωματιστά μαλλιά των οποίων προσέφεραν το πρόσχημα για την καταστολή, ταχύτατα θα χάσουν τη θέση τους στα ΜΜΕ από το αυθεντικότερο «φόβητρο» του «αναρχικού».
Την άνοιξη του 1985, οι επεμβάσεις της αστυνομίας στη πλατεία και τη περιοχή γίνονται σχεδόν καθημερινές με συλλήψεις χωρίς κανένα ενδυματολογικό κριτήριο πλέον. Πανκς, μακρυμάλληδες και κουστουμαρισμένοι μαζεύονται σωρηδόν στις κλούβες με συνοδεία ανελέητου ξύλου.
Καθοριστική στιγμή, η επιδρομή της ΕΛ.ΑΣ τη νύχτα της 27/4/1985 στα Εξάρχεια που αντιμετωπίστηκε από κάποιες δυναμικές ομάδες με βροχή από μολότοφ. Έπειτα από διαδοχικές επιθέσεις, τα ΜΑΤ και τα ΜΕΑ επέλασαν στην πλατεία λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ενώ όσοι είχαν συγκρουστεί μαζί τους διέφυγαν μέσω του Στρέφη. Ελλείψει συλληφθέντων, τα όργανα της τάξης ανέβηκαν τροχάδην την οδό Αραχώβης, όρμησαν στο πρώτο ουζερί που βρήκαν και μάζεψαν δεκατέσσερις θαμώνες. Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στις κλούβες ανάμεσα από δυο σειρές αστυνομικών, οι οποίοι ανεβοκατέβαζαν στα κεφάλια τους κλομπ, αλλά και παλούκια που είχαν ξεριζώσει από τα δενδρύλλια της πλατείας. Η δίκη των συλληφθέντων έγινε δυο μέρες αργότερα στο αυτόφωρο. Παρ’ όλο που οι μπάτσοι μάρτυρες κατηγορίας έλεγαν άλλα αντί άλλων, οκτώ κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν από δέκα μήνες για περιύβριση αρχής. Όμως, η είδηση της καταδίκης και οι ποινές είχαν ήδη μεταδοθεί από την κρατική τηλεόραση τρεις ολόκληρες ώρες πριν εκδοθεί η (μεταμεσονύκτια) απόφαση!
Διαβάστε σχετικά: Χημείο ’85: Η κατάληψη, οι συγκρούσεις, μια ιπτάμενη … τυρόπιτα και μερικές φωτογραφίες εποχής του Γιώργου Νικολαΐδη!
“Είμαστε τρελοί κι ευτυχισμένοι…”
Αποκορύφωμα των καθημερινών επελάσεων της ΕΛ.ΑΣ την άνοιξη του 1985, είναι η κατάληψη του Χημείου στις 9 Μάη 1985 (που διάρκεσε μέχρι και τις 13 Μάη), μετά την απαγόρευση μιας πορείας που είχε καλέσει η αναρχική εφημερίδα Σπάστης την ίδια μέρα στο χώρο της πλατείας με αίτημα να φύγει η αστυνομία από τα Εξάρχεια.
Η συγκέντρωση περικυκλώνεται από πλήθος ΜΑΤ και ΜΕΑ, ενώ και ο εισαγγελέας και ο αστυνομικός διευθυντής Χοχτούλας την απαγορεύουν με την εξής ανακοίνωση προς τους συγκεντρωμένους: «Απαγορεύεται η πορεία, αλλά και η συγκέντρωση στο χώρο της πλατείας. Έχετε πέντε λεπτά καιρό να διαλυθείτε. Αν τολμήσετε να φωνάξτε συνθήματα όπως –μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι– τότε θα συλληφθείτε και θα... ισοπεδωθείτε!»
Τα ΜΑΤ δεν περιμένουν ούτε πέντε λεπτά. Η επίθεση είναι σφοδρή με ανελέητο ξύλο και δεκατέσσερα άτομα συλλαμβάνονται. Μια ομάδα σαράντα περίπου κυνηγημένων, καταφεύγει στο κτήριο του Χημείου και το καταλαμβάνει. Για πέντε μέρες και νύχτες, δεκάδες κλούβες και χιλιάδες μπάτσοι αποκλείουν ολόκληρη την περιοχή γύρω από το πανεπιστημιακό ίδρυμα. Οι συγκρούσεις στα οδοφράγματα του Χημείου είναι συνεχείς μέρα και νύχτα. (Δεν είναι υπερβολή ότι οι καταληψίες κοιμόντουσαν με τα μάτια ανοιχτά πάνω στα οδοφράγματα).
Ακροδεξιοί πετροβολούν το κτίριο του Χημείου
«Από χθες το βράδυ μέχρι και σήμερα (την ώρα πού γράφεται αυτό) οι κατασταλτικές δυνάμεις τού “σοσιαλισμού”(ΜΑΤ καί ΜΕΑ) συνεχίζουν να μας δείχνουν την πραγματική τους μορφή. Αφήνοντας τελείως ελεύθερους τους φασίστες τής ΕΠΕΝ και της ΕΝΕΚ να μας βρίζουν και να μας απειλούν, θέλουν να μας δείξουν πόσο δίκαιοι και αμερόληπτοι είναι νοσταλγοί της χούντας, βλέπουν ότι υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που δεν ξεχνούν την πραγματική μορφή της εξουσίας, και συσπειρώνονται για να μας εκμηδενίσουν. Όμως δεν θα τους κάνουμε το χατήρι. Στηριζόμαστε στη δύναμή μας και σ’ όλους αυτούς που θα θελήσουν να μας βοηθήσουν απ’ έξω…» (από τη προκήρυξη που κυκλοφόρησε η ομάδα κατάληψης χημείου).
Η αναφορά στους φασίστες της ΕΠΕΝ και της ΕΝΕΚ δεν είναι τυχαία. Όταν τα ΜΑΤ ξεκουράζονταν, το ρόλο τους αναλάμβαναν οι φασίστες (ενεργή η συμμετοχή του σημερινού υπουργού της Νέας Δημοκρατίας, Μάκη Βορίδη) μαζί με τους εθνοπατριώτες της κεντρικής επιτροπής του ΠΑΣΟΚ, που από τις πρώτες ώρες είχαν συγκεντρωθεί σε μεγάλες ομάδες και χτυπούσαν βρίζοντας, με πέτρες, ξύλα κλπ από την Ιπποκράτους αλλά και από τη Χριλάου Τρικούπη.
Διάχυτη ήταν εκείνες τις μέρες και η φήμη ανάμεσα στους καταληψίες, ότι ένας από τους τραυματίες της κατάληψης είχε μεταφερθεί στο νοσοκομείο νεκρός, πράγμα το οποίο ποτέ δεν μάθαμε αν ήταν αλήθεια η αν έπεσε συγκάλυψη από τη κυβέρνηση, η οποία τότε βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο για τις ευρωεκλογές. Με αφορμή τις εκλογές και παρά τις φήμες για εισβολή της αστυνομίας στο κτήριο, μια επιτροπή της βουλής με επικεφαλής τους Μανόλη Γλέζο, Λεωνίδα Κύρκο και τον υπηρεσιακό υπουργό Σταθόπουλο προσπάθησε να έρθει σε επαφή με τους καταληψίες ώστε να μάθει τι ζητάνε και πώς μπορεί να σταματήσει η κατάληψη.
Τα αιτήματα που διατυπώθηκαν από τους καταληψίες ήταν: «Να φύγουν οι μπάτσοι από την πλατεία, να απελευθερωθούν οι συλληφθέντες, να έρθει πορεία να μας παραλάβει και να αδειάσει η Αθήνα από αστυνομία», ενώ υπήρξε προειδοποίηση ότι σε περίπτωση εισβολής θα ανατιναζόταν το κτήριο μαζί με όσους μπάτσους τολμούσαν να μπουν. Από έναν απαλλοτριωμένο ασύρματο της αστυνομίας που ήταν και η μοναδική επαφή με τον «έξω» κόσμο, μαθεύτηκε ότι τα αιτήματα έγιναν αποδεκτά, και οι συλληφθέντες απελευθερώθηκαν με βούλευμα.
Την επόμενη (13/5) μια μεγαλειώδης πορεία από περίπου 5.000 κόσμου πλησίασε το Χημείο μέσω της Ακαδημίας. Η επιτροπή που την αποτελούσαν και μέλη του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και είχε αναλάβει τη πρωτοβουλία απεγκλωβισμού, έφτασε στα οδοφράγματα. Οι καταληψίες βγήκαν έξω και οι της επιτροπής ρώτησαν: «Μα που είναι οι άλλοι;». Μόλις κατάλαβαν ότι στο χώρο της σχολής υπήρχαν μόνο 35 άτομα, γούρλωσαν τα μάτια καθώς πίστευαν ότι μέσα στο κτήριο βρίσκονταν τουλάχιστον 150.
Με ένα πανό μπροστά που έγραφε: Ε=mxc2 και το σύνθημα «Είμαστε τρελοί κι ευτυχισμένοι», οι καταληψίες ενώθηκαν με μια πορεία 5000 ανθρώπων. Γέροι, νέοι, μανάδες, σύντροφοι κι αλληλέγγυοι που φώναζαν το σύνθημα: «Μέσα στο Χημείο μια χούφτα αναρχικοί, ξεφτίλισαν το κράτος και τη καταστολή».
Το Νοέμβρη του 1985, στην επέτειο του Πολυτεχνείου δολοφονείται ο 16 ετών Μιχάλης Καλτεζάς από τον αστυνομικό Θανάση Μελίστα. Το ΕΜΠ καταλαμβάνεται από κοντά 2.000 κόσμο (ομάδες της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και αναρχικούς), ενώ το βράδυ της δολοφονίας καταλαμβάνεται το Χημείο, μια κατάληψη την οποία κατέστειλαν άγρια τα ξημερώματα της 18/11 δυνάμεις των ΕΚΑΜ, των ΜΑΤ και ΜΕΑ οι οποίες μπήκαν από την ταράτσα μέσω κλίμακας της πυροσβεστικής. Ρίχνουν δεκάδες δακρυγόνα μέσα στο κτήριο και κρατώντας αυτόματα με το δάχτυλο στη σκανδάλη οδηγούν σαράντα περίπου άτομα στις κλούβες κάτω από ανελέητο ξυλοκόπημα.
Αντώνης Ζήβας
Ο Αντώνης Ζήβας είναι D.J. ραδιοφωνικός παραγωγός και record sellector εδώ και 28 έτη. Παράλληλα έχει υπάρξει μπασίστας σε διάφορες γνωστές-άγνωστες Punk και Alternative μπάντες από τη δεκαετία του '80 ως τις μέρες μας, ενώ ανήκει στο απροστάτευτο υπό εξαφάνιση είδος των δισκοπωλών. Γεννήθηκε στη Πάτρα, αλλά διάλεξε να ζήσει για πάρα πολλά χρόνια στη Κρήτη, όπου και απέκτησε τη Κρητική υπηκοότητα, την οποία διατηρεί ακόμη με πείσμα. Τα τελευταία χρόνια κατοικεί στη κοιλιά του τέρατος που ονόμασαν Αθήνα, περιφέροντας το σάρκιον του σε διάφορα Booth της Αθηναϊκής νύχτας και μία φορά την εβδομάδα τα μεσημέρια των Σαββάτων, ξαποστένει στο μικρόφωνο του metadeftero.gr, μέσα από την εκπομπή Reclaim The Music
Αντώνης Ζήβας
Ο Αντώνης Ζήβας είναι D.J. ραδιοφωνικός παραγωγός και record sellector εδώ και 28 έτη. Παράλληλα έχει υπάρξει μπασίστας σε διάφορες γνωστές-άγνωστες Punk και Alternative μπάντες από τη δεκαετία του '80 ως τις μέρες μας, ενώ ανήκει στο απροστάτευτο υπό εξαφάνιση είδος των δισκοπωλών. Γεννήθηκε στη Πάτρα, αλλά διάλεξε να ζήσει για πάρα πολλά χρόνια στη Κρήτη, όπου και απέκτησε τη Κρητική υπηκοότητα, την οποία διατηρεί ακόμη με πείσμα. Τα τελευταία χρόνια κατοικεί στη κοιλιά του τέρατος που ονόμασαν Αθήνα, περιφέροντας το σάρκιον του σε διάφορα Booth της Αθηναϊκής νύχτας και μία φορά την εβδομάδα τα μεσημέρια των Σαββάτων, ξαποστένει στο μικρόφωνο του metadeftero.gr, μέσα από την εκπομπή Reclaim The Music
Αντώνης Ζήβας
Ο Αντώνης Ζήβας είναι D.J. ραδιοφωνικός παραγωγός και record sellector εδώ και 28 έτη. Παράλληλα έχει υπάρξει μπασίστας σε διάφορες γνωστές-άγνωστες Punk και Alternative μπάντες από τη δεκαετία του '80 ως τις μέρες μας, ενώ ανήκει στο απροστάτευτο υπό εξαφάνιση είδος των δισκοπωλών. Γεννήθηκε στη Πάτρα, αλλά διάλεξε να ζήσει για πάρα πολλά χρόνια στη Κρήτη, όπου και απέκτησε τη Κρητική υπηκοότητα, την οποία διατηρεί ακόμη με πείσμα. Τα τελευταία χρόνια κατοικεί στη κοιλιά του τέρατος που ονόμασαν Αθήνα, περιφέροντας το σάρκιον του σε διάφορα Booth της Αθηναϊκής νύχτας και μία φορά την εβδομάδα τα μεσημέρια των Σαββάτων, ξαποστένει στο μικρόφωνο του metadeftero.gr, μέσα από την εκπομπή Reclaim The Music
