Γράφει η Ειρήνη Πολίτου
Ο Πάου Καζάλς γεννήθηκε το 1876 στο Βέντρελ της Καταλονίας, κοντά στη Βαρκελώνη. Στα καταλανικά «pau» σημαίνει ειρήνη. Όταν ήταν 11 χρονών, ο Πάμπλο άκουσε για πρώτη φορά το τσέλο που τον εντυπωσίασε τόσο ώστε άρχισε να μαθαίνει και πολύ γρήγορα προόδευσε στις σπουδές του. Στα χρόνια της νιότης του ο Καζάλς ασκούνταν 6-7 ώρες την ημέρα. «Είναι αποθαρρυντικό να επαναλαμβάνεις μια μελωδία ξανά και ξανά, αλλά και πάλι να μην ταιριάζει με τον ήχο που έχεις στο μυαλό σου», συνήθιζε να λέει. Στα 12, ο Πάμπλο επινόησε μια επαναστατική τεχνική στο παίξιμο του τσέλου.
Στην εφηβεία του ο Πάμπλο έπασχε από κατάθλιψη. «Πόση ασχήμια είδα! Πόσο κακό! Πόσο πόνο! Η αδικία και η βία μου προκαλούσαν απέχθεια. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί υπήρχε τόσο κακό στον κόσμο... Δεν μπορούσα πλέον να αφοσιωθώ στη μουσική μου. Η μουσική πρέπει να εξυπηρετεί έναν σκοπό. Ο μουσικός είναι κι αυτός άνθρωπος, και η στάση του απέναντι στη ζωή ακόμα είναι σημαντικότερη από τη μουσική του. Αυτό που με έβγαλε από την άβυσσο ήταν η ελπίδα που θα διατηρούσα μέσα μου ακέραια. Εάν ο άνθρωπος είναι ικανός για μεγάλο καλό, είναι το ίδιο ικανός για μεγάλο κακό. Ο καθένας μας έχει μέσα του τις δυνατότητες και των δύο... Η μητέρα μου έλεγε: "Κάθε άνθρωπος έχει μέσα του καλό και κακό. Πρέπει να κάνει την επιλογή του. Πρέπει να ακούς το καλό μέσα σου και να το υπακούς».
Το διεθνές πρόγραμμα περιοδειών του Καζάλς περιελάμβανε κατά μέσο όρο 250 συναυλίες ετησίως. Το 1904 έπαιξε στον Λευκό Οίκο για τον πρόεδρο Τέντι Ρούζβελτ και ένα και πλέον αιώνα αργότερα για τον πρόεδρο Κένεντι. Ήταν ο πιο ακριβοπληρωμένος καλλιτέχνης της εποχής του, αλλά παρ’ όλους τους επαίνους και τις διθυραμβικές κριτικές που αποσπούσε, ο Καζάλς ήταν πάντα ταπεινόφρονας, όπως τον είχε διδάξει η μητέρα του.
Το 1919 ο Καζάλς αποφάσισε να ιδρύσει μια συμφωνική ορχήστρα, την οποία διηύθυνε ο ίδιος. Ήταν η Ορχήστρα Pau Casals της Βαρκελώνης. Και επειδή δεν μπορούσε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση, επέλεξε 88 μουσικούς που τους πλήρωνε διπλά από τον χαμηλό μισθό των σωματείων. Κάθε χρόνο το ταμείο της ορχήστρας είχε έλλειμμα και θα περνούσαν 7 χρόνια μέχρι να γίνει αυτοσυντηρούμενη.
Όταν ο 93χρονος Καζάλς ρωτήθηκε γιατί συνέχιζε να εξασκείται το τσέλο τρεις ώρες την ημέρα, εκείνος απάντησε: «Επειδή αρχίζω να παρατηρώ κάποια βελτίωση...»
Ο Καζάλς δημιούργησε επίσης την Ένωση Εργαζόμενων σε Συναυλίες, η οποία συμπεριλάμβανε κονσέρτα συμφωνικής μουσικής, ένα μουσικό περιοδικό, μια μουσική βιβλιοθήκη, ένα μουσικό σχολείο, χορωδίες και τη δική της ερασιτεχνική ορχήστρα, και όλα αυτά με ετήσια συνδρομή ενός δολαρίου. Η ένωση απέκτησε πάνω από τριακόσιες χιλιάδες μέλη. Οι προσπάθειες του Καζάλς να φέρει την συμφωνική μουσική στις μάζες τον αναγόρευσαν σε εθνικό ήρωα και η ορχήστρα του θεωρήθηκε εθνικός θησαυρός. Ο ίδιος είχε αποκαλέσει την περίοδο αυτή ως «την πιο γόνιμη φάση της ζωής μου». Η ορχήστρα πραγματοποίησε 370 συναυλίες σε μια περίοδο 17 ετών προσκαλώντας διάσημους μαέστρους, συνθέτες και σολίστ μέχρι το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου τον Ιούλιο του 1936.
«Πρώτα απ' όλα είμαι Καταλανός. Η Καταλονία είναι η γενέθλια γη μου και την αγαπώ σαν μητέρα», είχε πει ο Καζάλς. «Ήδη, από τον 11ο αιώνα, η Καταλονία είχε συγκαλέσει μια σύνοδο ζητώντας την κατάργηση του πολέμου στον κόσμο».
Ο Πάμπλο θυμόνταν τα λόγια της μητέρας του την περίοδο που ο αδερφός του, Enrique, είχε κληθεί για να υπηρετήσει στον ισπανικό στρατό. «Γιε μου, δεν χρειάζεται να σκοτώσεις κανέναν, και δεν χρειάζεται να σε σκοτώσει κανείς. Δεν γεννήθηκες για να σκοτώνεις ή να σε σκοτώνουν. Φύγε... φύγε από τη χώρα». Ο Enrique την άκουσε και διέφυγε στην Αργεντινή.
«Στη διάρκεια των επισκέψεων μου σε πόλεις του εξωτερικού», έγραψε ο Καζάλς, «διάβαζα στις εφημερίδες για τις μάχες που κατέστρεφαν τη γη μου, για τις φλεγόμενες πόλεις, για τα πεινασμένα παιδιά στις πολιορκημένες πόλεις. Τα μόνα όπλα που είχα ποτέ ήταν το τσέλο μου και η μπαγκέτα του μαέστρου. Στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου τα χρησιμοποίησα όσο καλύτερα μπορούσα για να στηρίξω τον αγώνα της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Ενώ έπαιζα, ήξερα ότι οι βόμβες έπεφταν. Τις νύχτες έμενα ξάγρυπνος.. Μετά από τις συναυλίες περπατούσα μόνος στους δρόμους. Ήταν σκέτο μαρτύριο…»
Όταν ένας από τους υπασπιστές του Φράνκο δήλωσε ότι θα ήθελε να κόψει και τα δύο χέρια του Καζάλς από τον αγκώνα, ο τσελίστας κατάλαβε ότι είχε έρθει πλέον η ώρα να εγκαταλείψει τη χώρα και το 1939 μετακόμισε στο Prades της νότιας Γαλλίας. Ήταν μια μικρή πόλη περίπου 4.000 ανθρώπων. Ο Καζάλς σταμάτησε τις δημόσιες εμφανίσεις και εκεί έζησε εξόριστος για 17 χρόνια. Δεσμεύθηκε ότι δεν θα επέστρεφε στην Ισπανία μέχρι την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
«H αγάπη ενός ανθρώπου για τη χώρα που ζει είναι θαυμάσιο πράγμα. Γιατί όμως πρέπει να σταματάει στα σύνορα;»
Μέσα στο χειμώνα, περισσότεροι από μισό εκατομμύριο πρόσφυγες διέσχισαν τα Πυρηναία στη Γαλλία – άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Πολλοί από τους αρρώστους και τους ηλικιωμένους πέθαναν. Ζούσαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα οποία επισκέφτηκε ο Καζάλς. «Οι σκηνές που είδα έμοιαζε να είναι από την Κόλαση του Δάντη. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στοιβαγμένοι σαν ζώα. Δεν υπήρχαν αποχετευτικές εγκαταστάσεις ούτε ιατρική περίθαλψη. Το νερό ήταν λιγοστό και το φαγητό ελάχιστο. Περισσότεροι από 100.000 πρόσφυγες είχαν μαζευτεί σε υπαίθριους χώρους κατά μήκος της παραλίας. Δεν υπήρχε στέγη για το χειμώνα και πολλοί είχαν ανοίξει τρύπες στην υγρή άμμο. Τα νοσοκομεία της περιοχής ξεχείλιζαν από αρρώστους και ετοιμοθάνατους. Μόλις διαπίστωσα τις φριχτές συνθήκες που επικρατούσαν σε αυτά τα στρατόπεδα, ήξερα ότι είχα μόνο ένα καθήκον».
Στη συνέχεια, ο Καζάλς ξόδεψε χρόνια γράφοντας χιλιάδες επιστολές για αρκετές ώρες καθημερινά ζητώντας χρήματα για να βοηθήσει τους 600.000 πρόσφυγες που υπέφεραν εξαιτίας του Ισπανού δικτάτορα Φράνκο. Ο μεγαλύτερος τσελίστας του κόσμου, ένας προσωπικός φίλος εστεμμένων της Ευρώπης, εγκατέλειψε την καταπληκτική καριέρα του προκειμένου να βοηθήσει τους συμπατριώτες του. Ο βουδιστής φιλόσοφος, Daisaku Ikeda, στο μυθιστόρημά του, Η Νέα Ανθρώπινη Επανάσταση, έγραψε: «Με το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Καζάλς συνέχισε την ακλόνητη αντιπαράθεσή του με την κυβέρνηση του Φράνκο και με τους Γερμανούς και Ιταλούς φασίστες που την υποστήριζαν. Οι Ναζί τον απείλησαν και, εναλλάξ, προσπάθησαν να τον εξευμενίσουν».
«H μουσική θα σώσει τον κόσμο...»
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Καζάλς εξεπλάγη και λυπήθηκε μαθαίνοντας ότι οι σύμμαχοι που είχαν ανατρέψει τους Χίτλερ και Μουσολίνι, είχαν αποφασίσει να αφήσουν τον Φράνκο στην εξουσία. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ παρείχε στον Φράνκο οικονομική βοήθεια εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων με αντάλλαγμα την άδεια να εγκαταστήσουν στρατιωτικές βάσεις στην Ισπανία. Ο Καζάλς αρνήθηκε να πραγματοποιήσει εμφανίσει στις χώρες που είχαν αναγνωρίσει τον Φράνκο.
Όταν ο βιολιστής, Alexander Schneider δεν κατάφερε να πείσει τον Καζάλς να σπάσει τη μουσική σιωπή του, πρότεινε να διεξαχθεί στην Prades ένα διεθνές φεστιβάλ αφιερωμένο στον Bach για να τιμηθεί η 200ή επέτειο από το θάνατο του συνθέτη το 1950. Ο Καζάλς συμφώνησε να συμμετάσχει υπό την προϋπόθεση ότι όλα τα έσοδα από το φεστιβάλ θα πήγαιναν σε ένα νοσοκομείο προσφύγων στο κοντινό Perpignan. Το ετήσιο φεστιβάλ Prades πραγματοποιείται μέχρι σήμερα.
Ο Καζάλς επηρέασε και τη μουσική σκηνή του Πουέρτο Ρίκο, ιδρύοντας εκεί το Φεστιβάλ Καζάλς το 1955, τη Συμφωνική Ορχήστρα του Πουέρτο Ρίκο το 1958, και το Μουσικό Ωδείο του Πουέρτο Ρίκο το 1959.
Το 1957, σε ηλικία 80 ετών, ο Καζάλς παντρεύτηκε την 20χρονη Marta Montanez y Martinez και το Πουέρτο Ρίκο έγινε η μόνιμη κατοικία του μέχρι τον θάνατο του τσελίστα.
Το 1958, ο Καζάλς προσκλήθηκε να εμφανιστεί στα Ηνωμένα Έθνη. Στο μήνυμά του, μια προσευχή για ειρήνη, έκανε έκκληση για την κατάργηση όλων των πυρηνικών όπλων και εξέφρασε τις θερμές ελπίδες του για ειρήνη. Μίλησε επίσης για το ρόλο της μουσικής και έκανε την ακόλουθη πρόταση: «Απευθύνω ιδιαίτερη έκκληση προς τους συναδέλφους μου μουσικούς παντού, ζητώντας από τον καθένα να θέσει την αγνότητα της τέχνης του στην υπηρεσία της ανθρωπότητας για να εμπνεύσει αδελφικές και πεφωτισμένες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Η Ωδή στη Χαρά της 9ης Συμφωνίας του Μπετόβεν έχει γίνει σύμβολο της αγάπης και προτείνω ότι οι ορχήστρες και οι χορωδίες που υπάρχουν σε κάθε πόλη να την παρουσιάσουν την ίδια μέρα για να μεταδοθεί από το ραδιόφωνο σε κάθε γωνιά του κόσμου εν είδη προσευχής για την Ειρήνη που όλοι επιθυμούμε και περιμένουμε». Όπως ο Πάμπλο Πικάσο, ο Casals διέθετε το ακαταμάχητο πνεύμα της αντίστασης στο κακό και του αγώνα για ειρήνη και ανθρωπιά. Όπως ο μεγάλος ζωγράφος έτσι κι αυτός ήταν δεσμευμένος απέναντι στη δικαιοσύνη.
«Κάθε δευτερόλεπτο που ζούμε είναι μια νέα και μοναδική στιγμή στο σύμπαν που δεν υπήρξε ποτέ πριν και δεν θα υπάρξει ποτέ ξανά...»
Ο Καζάλς έγραψε: «Δεν φταίνε οι λαοί του κόσμου, αλλά τα τεχνητά εμπόδια που επιβάλλονται από τις κυβερνήσεις τους που τους κρατούν χώρια. Πρώτα από όλα είμαι άνθρωπος και μετά καλλιτέχνης. Ως άνθρωπος, η πρώτη μου υποχρέωση είναι η ευημερία των συνανθρώπων μου. Θα εκπληρώνω εναγωνίως αυτή την υποχρέωση μέσω της μουσικής —του μέσου που μου έχει δώσει ο Θεός— καθώς η μουσική υπερβαίνει τη γλώσσα, την πολιτική και τα εθνικά σύνορα. Η συμβολή μου στην παγκόσμια ειρήνη μπορεί να είναι μικρή, αλλά τουλάχιστον θα έχω δώσει ό,τι μπορώ σε ένα ιδανικό, το οποίο για μένα είναι ιερό. Σε όλη μου τη ζωή η μουσική υπήρξε το μοναδικό μου όπλο... Ο καλλιτέχνης έχει ιδιαίτερη ευθύνη, επειδή έχει ιδιαίτερες ευαισθησίες και αντιλήψεις, και επειδή η φωνή του μπορεί να ακουστεί εκεί που άλλες φωνές δεν μπορούν».
Στα 90 του χρόνια ο Καζάλς έγραψε: «Στην ηλικία μου έχω πολλά για να αισθάνομαι ευγνωμοσύνη. Έχω την αγαπημένη μου Marita, τους φίλους μου και τη χαρά της δουλειάς μου. Ωστόσο, δεν μπορώ να πω ότι στην καρδιά μου αισθάνομαι γαλήνη. Πώς μπορεί κανείς να την αισθάνεται όταν στον κόσμο υπάρχει τόση αναταραχή και αγωνία; Ποιος μπορεί να μένει αμέτοχος όταν κινδυνεύει η ίδια η ύπαρξη της ανθρωπότητας;»
Όταν ο 93χρονος Καζάλς ρωτήθηκε γιατί συνέχιζε να εξασκείται το τσέλο τρεις ώρες την ημέρα, εκείνος απάντησε: «Επειδή αρχίζω να παρατηρώ κάποια βελτίωση».
Ο Καζάλς πέθανε στο Πουέρτο Ρίκο στις 22 Οκτωβρίου 1973, λίγες εβδομάδες πριν από τα 97ά γενέθλιά του και λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Πικάσο. Ο Φράνκο πέθανε ένα χρόνο μετά τον Καζάλς.
Το Φεστιβάλ Καζάλς στο Πουέρτο Ρίκο συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο Καζάλς τιμήθηκε με το Μετάλλιο του Προέδρου των ΗΠΑ για την Ελευθερία, με το Μετάλλιο των Ηνωμένων Εθνών για την Ειρήνη, ενώ μετά τον θάνατό του τιμήθηκε με το βραβείο Grammy για το σύνολο του έργου του. Ο Διεθνής Διαγωνισμός Τσέλου «Πάου Καζάλς» διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια στη Γερμανία με την υποστήριξη του Ιδρύματος Πάου Καζάλς. Στο Σικάγο και τη Νέα Υόρκη υπάρχουν σχολές που φέρουν το όνομά του, το ίδιο και μέρος ενός αυτοκινητόδρομου στην Καταλονία, αλλά και αίθουσες συναυλιών στο Σαν Χουάν και το Τόκιο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Ποιο Heavy Metal ρε γατάκια... IGOR STRAVINSKY - Η ιστορία του στρατιώτη...
Ειρήνη Πολίτου
Κατοικώ στο κέντρο της Αθήνας και ρουφάω καθημερινά το πολύτιμο καυσαέριο αυτής της πόλης. Ταξιδεύω με το νου σε γνωστά και άγνωστα μέρη και απορροφώ την ενέργεια τους ώστε να μπορέσω να τη μεταδώσω στους φίλους, στους συνεργάτες και στους μαθητές μου. Κάποιες φορές τα καταφέρνω και κάποιες όχι. Εξάλλου η ζωή είναι ένα ατελείωτο ταξίδι…
Ειρήνη Πολίτου
Κατοικώ στο κέντρο της Αθήνας και ρουφάω καθημερινά το πολύτιμο καυσαέριο αυτής της πόλης. Ταξιδεύω με το νου σε γνωστά και άγνωστα μέρη και απορροφώ την ενέργεια τους ώστε να μπορέσω να τη μεταδώσω στους φίλους, στους συνεργάτες και στους μαθητές μου. Κάποιες φορές τα καταφέρνω και κάποιες όχι. Εξάλλου η ζωή είναι ένα ατελείωτο ταξίδι…
Ειρήνη Πολίτου
Κατοικώ στο κέντρο της Αθήνας και ρουφάω καθημερινά το πολύτιμο καυσαέριο αυτής της πόλης. Ταξιδεύω με το νου σε γνωστά και άγνωστα μέρη και απορροφώ την ενέργεια τους ώστε να μπορέσω να τη μεταδώσω στους φίλους, στους συνεργάτες και στους μαθητές μου. Κάποιες φορές τα καταφέρνω και κάποιες όχι. Εξάλλου η ζωή είναι ένα ατελείωτο ταξίδι…
