Γράφει ο El Condor Pasa
Ποιος δεν θα ήθελε να έχει μια χρονομηχανή για να ταξιδέψει πίσω στον χρόνο, να δει με τα μάτια του πως ήταν οι δρόμοι και τα κτίρια, να χωθεί μέσα στα σπίτια, να δει πως ντύνονταν οι άνθρωποι, πως ζούσαν, πως μιλούσαν, τι τραγουδούσαν και σε τι θεό πίστευαν; Ποιο είναι το κοντινότερο υποκατάστατο; Μα τα κόμικς βέβαια (καλά και οι κινηματογραφικές ταινίες, αλλά αυτές δεν μας νοιάζουν εδώ και εξάλλου είναι πολύ ακριβές). Αγαπάμε τα κόμικς! Αυτό το φτηνό είδος τέχνης, παιδί της εικονογράφησης, που μπορεί στα μάτια μας να ζωντανέψει σκηνές από τις πιο επικές μάχες μέχρι τις πιο εσωτερικές ανθρώπινες καταστάσεις, ανάλογα με το ταλέντο και τη φαντασία του δημιουργού.
Και αγαπάμε και το ρεμπέτικο. Αυτό, το δικό μας, δωρικό είδος -γένος- τραγουδιού που παρ' όλη τη «φτώχεια» του -εννοώ την απλότητά του- κατάφερε να επικρατήσει όχι μόνο έναντι του ελαφρού τραγουδιού, αλλά μιας αφάνταστα πιο πλούσιας μελωδικά και αρμονικά σμυρναίικης σχολής, αυτής που μας έφεραν οι καλλιεργημένοι και κοσμογυρισμένοι Μικρασιάτες πρόσφυγες το ‘22.
Λοιπόν, αυτές οι δύο αγάπες εσχάτως σμίξανε και γίνανε μία, στο βιβλίο-κόμικς Ρεμπέτικο – Ιστορία και Πρωταγωνιστές που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ελυζέ και διανέμεται από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Αυτή η ευχάριστη έκπληξη-έκδοση είναι και το αντικείμενο αυτής της σύντομης παρουσίασης. Βασισμένο καθώς καταλαβαίνουμε στο πλάνο του εμπνευστή του, Νίκου Κουφόπουλου, να καλέσει μια ομάδα δεκατεσσάρων (14!) κομιξάδων-σχεδιαστών να γράψουν ιστορίες για τους ρεμπέτες και τις ρεμπέτισσες πάνω σε δικά του κείμενα, είναι κεντημένο πάνω στον εξής καμβά: ο εμπνευστής, κάποιο φαύνο δειλινό του καλοκαιριού στο μπαλκόνι του, παίζει στο μπαγλαμαδάκι -τι άλλο;- τον «Θερμαστή» του Μπάτη, όταν του κατεβαίνει η μεγάλη ιδέα: να επισκεφτεί τον παράδεισο (ή την κόλαση;), να συναντήσει τους ρεμπέτες, να του τα διηγηθούν από πρώτο χέρι. Ελπίζει ότι σε αυτό μπορεί να τον βοηθήσει η μητέρα του. Ίσως η μάνα του, θεούσα και ευσεβής ούσα, λόγω των υψηλών της γνωριμιών στην κοσμική ιεραρχία, μπορεί να του εξασφαλίσει μια άδεια. Και πράγματι η Ελληνίδα μητέρα το καταφέρνει – άνω τελεία. Άγγελος κυρίου με τη μορφή μαγκίτη του εμφανίζεται και του αναγγέλλει ότι θα τον ξεναγήσει προσωπικά (σε κόλαση ή σε παράδεισο, δεν προδίδω) αρκεί να τηρήσει κάποιες δεσμεύσεις. Και κάπως έτσι αρχίζει το χρονοταξίδι.
Ξεκινάει από κάποιες φυλακές, εκεί, γύρω στα 1880 με 1900, όπου οι τρόφιμοι -που δεν ζορίζονται ιδιαίτερα, πρέπει να πούμε- σιγοτραγουδούν τα «μουρμούρικα» -ένα πρώιμο και πρωτόγονο ρεμπέτικο- με τη συνοδεία του μπαγλαμά τους. Ακολουθούν κάποιες σύντομες προσωπογραφίες πρωταγωνιστών: Η θρυλική Τετράς του Πειραιά, ο Μάρκος, ο Τσιτσάνης ή βλάχος (μμ…. σιγά τους πρωτευουσιάνους), ο Παπαϊωάννου ή ψηλός. Κατόπιν, στο χρονοταξίδι του πρωταγωνιστή μας ακολουθεί επεισόδιο όπου παρουσιάζονται οι τεκέδες, τα ζάρια, οι αγαπητικοί, οι χωροφύλακες. Πράγματι μαθαίνουμε πολλά πράγματα. Και μετά ξανά προσωπογραφίες: η Ρίτα Αμπατζή, η Μαρίκα Παπαγκίκα, ο Γιώργος Κατσαρός (πρόλαβα να τον δω στα 95 του χρόνια στο θέατρο του Σειχ-Σου και είχα μείνει άναυδος -κυρίως από το πνεύμα του ανθρώπου εκείνοι).
Αυτή λίγο πολύ, αν καταλάβατε, είναι η δομή του βιβλίου. Κάποιοι σταθμοί όπως οι φυλακές, οι τεκέδες, η φτώχεια και ο πόλεμος του 1897, η μετανάστευση στην Αμερική και οι εκεί ηχογραφήσεις, η άφιξη των προσφύγων, η λογοκρισία του Μεταξά και το κυνήγι από τον Μανιαδάκη, ο πόλεμος, η κατοχή και η αντίσταση των σαλταδόρων, παρουσιάζονται σαν σκελετός της αφήγησης, σαν χρονολογικός πίνακας, και ανάμεσα σε αυτά τα επεισόδια, σαν αγριολούλουδα σπαρμένα σε έναν αγρό με τουλίπες, μας παρουσιάζονται οι προσωπογραφίες των πρωταγωνιστών.
Αλλά έχει και περισσότερα το βιβλίο αυτό. Θα συναντήσουμε την ιστορία της πρώτης δημόσιας υπεράσπισης του ρεμπέτικου το 1949 από έναν ανήσυχο και τολμηρό μουσικό που τον έλεγαν Μάνο Χατζηδάκη («το ρεμπέτικο…. ορισμένες φορές, σαν φτάνει στα όρια της τελειότητας θυμίζει μορφολογικά την αρχαία τραγωδία»). Θα μάθουμε για τη σχέση που είχαν οι ρεμπέτες με τους καραγκιοζοπαίχτες. Θα γνωρίσουμε την ιστορία πίσω από την «Αρχόντισσα», το θρυλικό τραγούδι του Τσιτσάνη, και θα μάθουμε ότι την αρχόντισσα, την όμορφη και πλούσια γυναίκα, τη σαλεμένη από τον έρωτα που είχε χάσει, θα τη σκοτώσει ένα Γερμανός στρατιώτης στην κατοχή. Θα μάθουμε για την οικογένεια των Μιλάνων στο Βόλο. Για τα ταμπαχανιώτικα της Κρήτης και τον Φουσταλιέρη. Ακόμα, θα γνωρίσουμε τα όργανα και τους οργανοποιούς, τα κουρδίσματα του μπουζουκιού (του τρίχορδου) και ποιους δρόμους βόλευε το κάθε κούρδισμα. Όλα τα έχει σκεφτεί ο εμπνευστής αυτής της κομψής έκδοσης!
Θα πρέπει, ωστόσο, να ξεχωρίσω ιδιαίτερα και την παραλλαγή της Αποκάλυψης του Ιωάννου που την βρίσκω από τις πιο σπιρτόζικες στιγμές του βιβλίου:
Εγενόμην εν πνεύματι εν τη Κυριακή ημέρα
Ενώ θαρρούσα αφελώς πως ήτανε Δευτέρα
Και ήκουσα φωνήν οπίσω μου ως σάλπιγγος λεγούσης
Γράψε ευθύς όσα θα δεις και όσα θα ακούσεις
Και εκεί επέστρεψα βλέπειν την φωνήν ήτις ελάλει
Και έπαθα, μαγκίτισσες κι αλάνια μου, πλάκα μεγάλη...
Η δουλειά αυτή είναι καρπός αγάπης και γνώσης. Όσοι νομίζετε ότι ξέρετε τα πάντα ή σχεδόν, γύρω από το ρεμπέτικο, θα διαπιστώσετε ότι υπάρχουν πράγματα που δεν γνωρίζατε και θα απολαύσετε κάποιες από τις εικονογραφήσεις. Επίσης, όσοι γνωρίζετε κάποια πράγματα και θέλετε να μάθετε περισσότερα, το βιβλίο αυτό είναι ένας ιδανικός ξεναγός στα λημέρια και στους ανθρώπους που δημιούργησαν αυτό το είδος τραγουδιού, το ρεμπέτικο, που με τη σειρά του εξελίχτηκε στο αθάνατο λαϊκό μας τραγούδι και μπόλιασε με την ευθύτητά του και την ανυποκρισία του την γλώσσα και την ποίησή μας.
Αντιρρήσεις επιμέρους στην αφήγησή μπορούν να υπάρξουν. Για παράδειγμα, τα σαντουρόβιολα -παρά την όσμωση τους- ήταν σε συνεργασία ή σε διαμάχη με τους μπουζουκομπαγλαμάδες; Αλλά και αυτές μπορούν να γίνουν αντικείμενο γόνιμης συζήτησης και όχι αφορμές για προβολή των διαφόρων εγωϊσμών (που εδώ που τα λέμε αφθονούν στους κύκλους των διανοούμενων). Γι’ αυτό και δηλώνω ότι καλύπτομαι πλήρως από την εισαγωγή του Νίκου Κουφόπουλου:
…Μην αρχίσετε τώρα τις γκρίνιες γιατί δεν γουστάρουμε καθόλου.
Γιατί δεν βάλαμε αυτόν, ή γιατί δεν είπαμε για εκείνον ή εκείνη…
Δεν είμαστε και Θεοί επίσης να τα ξέρουμε όλα, έ;
(Δηλαδή, εντάξει, κάποιοι από εμάς είναι Θεοί, αλλά μεταξύ μας αυτά)…
Το βιβλίο-κόμικς του Νίκου Κουφόπουλου Ρεμπέτικο - Ιστορία και Πρωταγωνιστές, καθώς και τα άλλα βιβλία του συγγραφέα-μουσικού, μπορείτε να τα προμηθευτείτε από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Μικέλης Άβλιχος (1844-1917) - Ένας Κεφαλονίτης αναρχικός ποιητής...
