Γράφει ο Θανάσης Μήνας
O σαξοφωνίαστας Getatchew Mekuria (16.03.1935 – 04.04.2016) είναι ένας θρύλος της μουσικής παράδοσης των Αμάρα της Αιθιοπίας. Γεννήθηκε στην επαρχία του Ιφάτ, στο Κέρας της Αφρικής∙ διαπολιτισμικό πέρασμα, με έντονο αραβικό στοιχείο. Καταπιάστηκε αρχικά με παραδοσιακά όργανα όπως το krar (κάτι σαν πεντάχορδη ή εξάχορδη αιθιοπική, ας πούμε, λύρα) και το masenqo (μονόχορδο τοξωτό λαούτο). Σε ηλικία δεκατριών ετών, όμως, αφοσιώθηκε στο σαξόφωνο και στο κλαρινέτο.
Το 1949 έγινε μέλος της Municipality Band στην Αντίς Αμπέμπα και το 1955 μεταπήδησε στη National Theatre Orchestra, η οποία απολάμβανε την υποστήριξη του ίδιου του αυτοκράτορα (ras tafari) Haile Selassie – η σύνδεση του negus με την κουλτούρα της Τζαμάικα είναι άλλη ιστορία. Ο Haile Selassie εκπροσωπεί μεν μιαν απεχθέστατη παράδοση μοναρχίας, όμως ο ίδιος ήταν μάλλον φιλελεύθερος (με την έννοια του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα) και αδιαμφισβήτητα υποστήριξε τη μουσική δημιουργία στην πατρίδα του.
Αργότερα ο Getatchew Mekuria προσχώρησε στην Police Orchestra, που γύρω στο 1955 ήταν το πιο δημοφιλές σχήμα στην Αντίς Αμπέμπα. Στη δεκαετία του 60 και του 70 συνόδευσε με το σαξόφωνό του τους σπουδαιότερους ερμηνευτές της πατρίδας του: τον Mahmud Ahmed, τον Alemayehu Eshete και, πάνω από όλα, την απίστευτη φωνή της Hirut Beqele. Η συνεργασία μάλιστα του Getatchew Mekuria και της Police Band με την Beqele καταγράφεται διεξοδικά στον 13ο τόμο της σειράς Ethiopiques της Buddha. Σε κομμάτια όπως το “Ewnetegna Feqer” (1977) ή το “Temeles” (1972, συγκλονιστικό ντουέτο του Alemayehu Eshete και της Hirut Beqele) το σαξόφωνο ακούγεται σαν να βρυχάται λιοντάρι.
Από τις προσωπικές ηχογραφήσεις του Mekuria ξεχωρίζει σαφώς το άλμπουμ Negus of Ethiopian Sax του 1970, που αντιστοιχεί στο No. 14 της δισκογραφικής σειράς Ethiopiques. Με καταγωγή από την εθνοτική ομάδα των Αμχάρα, ο Mekuria πειραματίζεται σ’ αυτό το δίσκο με το αιθιοπικό ιδίωμα που αποκαλείται shellelle, που στην πρωταρχική του μορφή αντιπροσωπεύει τα πολεμικά τραγούδια που τραγουδούσαν (με τη συνοδεία κρουστών) οι πολεμιστές πριν τη μάχη. Με τη διαφορά όμως ότι ο Mekuria βασίστηκε μεν στη ρυθμολογία τους, όμως απάλειψε τα φωνητικά και τα ενορχήστρωσε εκ νέου προσαρμόζοντάς τα στις απαιτήσεις ενός οκταμελούς σχήματος που, εκτός από τον ίδιο, περιλάμβανε τους εξής: Girma Beyene, Getatchew Degefu (πιανο και ηλεκτρικό όργανο, αντίστοιχα), Bogale Welde-Hanna (σαξόφωνο και μαράκας), Mekonnen Mersha (τρομπέτα) Abbebe Haylou, Alemayehu Eshete (μπάσο), Eshetu Hayle (τύμπανα). Θα μπορούσαν ως προς το μαχητικό ύφος των αυτοσχεδιασμών να εντοπιστούν εκλεκτικές συγγένειες με αυτά που έκανε ο Albert Ayler στα χρόνια του 60, μόνο που ο ρυθμός στα κομμάτια του Mekuria είναι πολύ πιο συντριπτικός. Αυτή η νεωτερική επεξεργασία μιας παράδοσης που υπερασπίζεται την αυτοτέλειά της είναι που διαφοροποιεί σε μεγάλο βαθμό τον ήχο του Mekuria από το πιο δυτικότροπο ύφος άλλων σημαντικών εκπροσώπων της ethio-jazz, με προεξάρχοντα τον Mulatu Astatke – τον οποίον ο Mekuria χαρακτηρίζει “the smart guy”, και αυτό το “smart” εκφράζει ίσως μια αμφισημία. Εξάλλου ο Mekuria έχει δηλώσει: «Δεν παίζω ethio-jazz, παίζω αιθιοπική μουσική». Θα έλεγε κανείς ότι, αυθόρμητα ίσως, η οπτική του αντιστοιχεί με την κριτική του μεγάλου Παλαιστίνιου στοχαστή Edward Said, στον Οριενταλισμό.
Η μαχητικότητα που χαρακτηρίζει το παίξιμο του Mekuria ήταν ίσως το στοιχείο εκείνο που προσέλκυσε τους Ολλανδούς The Ex. Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη ή να θεωρηθεί ως απροσδόκητη η συνεργασία τους. Από όλα τα γκρουπ της γενιάς τους, που ξεπήδησαν από το punk, οι Ολλανδοί αναρχικοί κολεκτιβιστές είναι (μαζί με τους Savage Republic) το κατεξοχήν σχήμα που ενδιαφέρθηκε να μελετήσει την αφρικανική ρυθμολογία στις πληθωρικές μορφές της, αναγνωρίζοντας την ελευθεριότητα στην έκφραση που εσωκλείουν αυτές οι μουσικές φόρμες. Ας τονιστεί το πόσο έγκαιρα οι The Ex αυτοσχεδίασαν πάνω σε αιθιοπικά κομμάτια όπως το αγέρωχο στον ρυθμό “Muziqawi Silt”, που η Wallias Band ηχογράφησε πρώτη το 1977.
Ο Terry Hessels, κιθαρίστας των The Ex, σημειώνει ότι οι Ολλανδοί είχαν εντυπωσιαστεί «με τον αυθεντικό ήχο» του Negus of Ethiopian Sax του Getachew Mekuria , που έμαθαν και αυτοί χάρη στα Ethiopiques. Έτσι, γράφει ότι επιδίωξαν να τον γνωρίσουν και να του προτείνουν να συνεργαστούν. Συνέβη το 2004. Οι The Ex ταξίδεψαν γι’ αυτό τον σκοπό στην Αντίς Αμπέμπα, τζάμαραν επί τόπου με τον Mekuria και διαπίστωσαν ότι υπάρχει χημεία μεταξύ τους. Ήταν η «αρχή μιας υπέροχης φιλίας», μιας συνεργασίας που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το 2004 οι The Ex κάλεσαν τον Mekuria στο Άμστερνταμ για να συμμετάσχει στις εορταστικές συναυλίες για τα 25χρονα της μπάντας, ηχογράφησαν εν συνεχεία το άλμπουμ Moa Anbessa (2006), και στα επόμενα χρόνια περιόδευσαν μαζί σε περισσότερες από δεκαπέντε χώρες (ΗΠΑ, Καναδάς, Γαλλία, μεταξύ άλλων). Ο Hessels γράφει ακόμη ότι στις αρχές του 2012 ο Mekuria τους ζήτησε να τον βοηθήσουν να ηχογραφήσει άλλον ένα δίσκο (ίσως τον τελευταίο στην μεγάλη καριέρα του). Και υπογραμμίζει: «Αποφασίσαμε να το κάνουμε γι’ αυτόν. Όλοι συμμετείχαμε αφιλοκερδώς. Σκεφτήκαμε ότι, έχοντας περάσει 65 χρόνια παίζοντας μουσική, αυτός ο εκπληκτικός άνθρωπος δικαιούται μια μορφή συνταξιοδότησης».
Κάπως έτσι λοιπόν προέκυψε το album Y'Anbessaw Tezeta (Σε ανάμνηση του λιονταριού, σε ελεύθερη μετάφραση) που πιστώνεται στους Getachew Mekuria & The Ex & Friends. Σύσσωμη δηλαδή η κολεκτίβα (Arnold se Boer, τρομπέτα, Andy Moor, κιθάρα, Terrie Hessels, κιθάρα), Katherina Bornefeld, τύμπανα), ενώ οι φίλοι αποτελούνται από τους Ken Vandermark (βαρύτονο σαξόφωνο, μπάσο κλαρινέτο), Xavier Charles (κλαρινέτο), Brodie West (άλτο σαξόφωνο), Joost Bois (τρομπόνι), Walter Wierbos (τρομπόνι), Colin McLean (μπάσο)∙ κάποιοι είναι μέλη ή έχουν θητεύσει στους ICP (International Composers Pool), που ξεπήδησε από την αρτίστικη, ντεμπορικών καταβολών, ομάδα Fluxus. Συμμετέχει επίσης ο Αιθίοπας χορευτής Melaku Belay, εν είδη ανθρώπινου μετρονόμου στο στούντιο.
Το άλμπουμ περιέχει δέκα κομμάτια, όχι παραδοσιακά όλα τους. Για παράδειγμα, το “Bertukane/Yematabela Who/ Shegitu” είναι medley τριών δημοφιλών –στην Αιθιοπία- τραγουδιών που έγραψε και τραγούδησε ο Asefa Abate στα 50’ς, ενώ το “Ene Eskemot Derese” αποτελεί αναπροσαρμογή μιας τοπικής επιτυχίας του σαξοφωνίστα Tilahoun Genesse. Το “Almaz Men Eda New” είναι τραγούδι γάμου που έκανε επιτυχία ο Mahmud Ahmed, όπως επίσης και το “Yegna Mushera”.Παραδοσιακά είναι από την άλλη το “Aha Gedawo”, όπως εξάλλου και το “Zerefawa//Eregedawo”, πολεμικά κομμάτια αμφότερα, προερχόμενα από το προαναφερθέν ρεπερτόριο του shellelle. Οι τρεις βασικές μελωδικές κλίμακες της αιθιοπικής μουσικής (Ambassel, Tezeta, Bati) εκπροσωπούνται με τρία κομμάτια που φέρουν τους αντίστοιχους τίτλους. Ειδικά στο πρώτο, η αντίστιξη ανάμεσα στον υπνωτικό ήχο που παράγει το σαξόφωνο του Mekuria και τον λευκό θόρυβο που παράγουν οι κιθάρες των The Ex είναι ανατριχιαστική. Η εξισορρόπηση ανάμεσα στην ελευθεριότητα και στην αυτοσυγκράτηση, και η ανάδειξη της αμοιβαιότητας σε όλα τα επίπεδα, είναι το πνεύμα που διέπει τη συνεργασία τους. Αρχέγονο feeling, συνεργατικό παίξιμο, καθόλα άρτιο όσο και πηγαίο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Gumbo Ya Ya: Μια φορά κι έναν καιρό στη Νέα Ορλεάνη - Η ιστορία του Cosimo Matassa...
Message From A Black Man: Η ιστορία της Tribe Records...
Arhoolie Records: blues, folk, jazz, beat λογοτεχνία και αριστερό ήθος...
Το "Bitches Brew" του Miles Davis: Ανανεώνοντας τη φαντασία στην τζαζ...
Ανακαλύπτοντας το new wave της βρετανικής jazz (Μέρος 1ο)
Thelonious Monk: Μια παρακαταθήκη που ευδοκιμεί...
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)
Θανάσης Μήνας
Ο Θανάσης Μήνας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε δημοσιογραφία, είναι ραδιοφωνικός παραγωγός (Rock FM, Ρόδον 94,4, Εν Λευκώ, Στο Κόκκινο) και αρθρογραφεί κυρίως για θέματα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο (Αυγή, Εποχή, Fractal Press, Merlin’s Music Box, Avopolis, The Zone)
