Γράφει ο Γιάννης Καστανάρας
Ακούγοντας την Mercedes Sosa να τραγουδά και τις αντιδράσεις του κοινού στο διπλό, ζωντανά ηχογραφημένο άλμπουμ της Mercedes Sosa en Argentina, δεν μπορείς παρά να υποκλιθείς μπροστά στη μαγική, έστω και νοερή παρουσία της ερμηνείας μιας τραγουδίστριας που πέρα από τα θαυμάσια ερμηνευτικά της προσόντα επέλεξε συνειδητά να ταχθεί στο πλευρό των αδυνάτων με αποτέλεσμα να διωχθεί από μια στυγνή στρατιωτική δικτατορία και να καταφύγει στην εξορία.
Η Mercedes Sosa υπήρξε διάσημη Αργεντινή λαϊκή τραγουδίστρια και πολιτική ακτιβίστρια με βαθιά, άλτο φωνή και μια ζεστή, ελκυστική προσωπικότητα, προσόντα που τη βοήθησαν να γίνει μία από τους λίγους μουσικούς της Λατινικής Αμερικής για πέντε και πλέον δεκαετίες προσέλκυαν ένα πλατύ διεθνές κοινό. Επιπλέον, «Η Φωνή της Λατινικής Αμερικής», όπως την περιέγραφαν, έχαιρε σεβασμού ως ένας σχολιαστής της πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής που ταλάνιζε για χρόνια όχι μόνο την πατρίδα της αλλά και όλες τις λατινόφωνες χώρες.
Η Sosa γεννήθηκε στις 9 Ιουλίου 1935 στο Σαν Μιγκέλ ντε Τουκουμάν, την πρωτεύουσα μιας από τις μικρότερες επαρχίες της Αργεντινής. Η οικογένειά της ήταν περονιστές εργάτες γαλλοαμερικανικής καταγωγής (κετσουάν) και η Mercedes άρχισε να τραγουδά και να χορεύει από μικρή. Σε ηλικία 15 ετών κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό τραγουδιού ενός τοπικού ραδιοσταθμού και το έπαθλο ήταν ένα συμβόλαιο δύο μηνών συνεργασίας με τον σταθμό, ένα γεγονός που σήμανε την αρχή της επαγγελματικής της καριέρας.
Τραγουδώντας μια μεγάλη γκάμα από δημοφιλή τραγούδια, η Sosa απέκτησε τοπικά φήμη ως ένα ανερχόμενο ταλέντο. Αφού παντρεύτηκε τον μουσικό Manuel Oscar Matus, το ζευγάρι άρχισε να αναζητά νέους δρόμους στη μουσική της Λατινικής Αμερικής και τις αρχές της δεκαετίας του 1960 αγκάλιασαν το κίνημα nueva canción (νέο τραγούδι), καθώς ο Χιλιανός Βίκτορ Χάρα και ο Κουβανός Σίλβιο Ροντρίγκεζ αναδιαμόρφωναν την παράδοση των τροβαδούρων της Λατινικής Αμερικής για να συντονίζονται με τους λαϊκούς αγώνες που διεξάγονται σε όλη τη νοτιοαμερικανική ήπειρο.
Η Sosa και ο Matus επέλεξαν τραγούδια του nueva canción που ταίριαζαν στη φωνή της, όπως το «Gracias a la Vida» της μεγάλης Violeta Parra και το «Si Se Calla el Cantor» του Horacio Guarany και η επιτυχία της Sosa συνέβαλε στη διάδοση του κινήματος. Η ικανότητα της Sosa να μεταδίδει με τη φωνή της βαθιά συναισθήματα σήμαινε ότι οι ακροατές συνδέονταν στενά τόσο με τα τραγούδια όσο και με την ίδια την τραγουδίστρια που στα μέσα της δεκαετίας του 1960 ήταν πλέον πολύ δημοφιλής στην Αργεντινή. Με το παρατσούκλι «La Negra», από τα μακριά μαύρα μαλλιά της και την καταγωγή της, η Sosa κυκλοφόρησε μια σειρά από άλμπουμ όπως τα Romance de la Muerte de Juan Lavalle (Μπαλάντα για το θάνατο του Juan Lavalle) και Mujeres Argentinas (Γυναίκες της Αργεντινής) που την καθιέρωσαν ως μια ξεχωριστή καλλιτέχνιδα. Στα τέλη της δεκαετίας του '60, άρχισε να συγκεντρώνει υλικό από όλη την περιοχή. Όταν το ζευγάρι χώρισε, ο Matus συνέχισε μόνος του μια αρκετά επιτυχημένη διαδρομή στην Αργεντινή.
«Όταν βρίσκεσαι στην εξορία, παίρνεις μαζί τη βαλίτσα σου, αλλά υπάρχουν πράγματα που δεν χωράνε μέσα: υπάρχουν πράγματα στο μυαλό σου, όπως χρώματα και μυρωδιές και παιδικές συμπεριφορές, και υπάρχει και ο πόνος και ο θάνατος που βλέπεις...»
Η Sosa δεν φοβόταν να τραγουδήσει κανένα είδος τραγουδιού – από βραζιλιάνικη μπός νόβα, χιλιάνικες και αργεντίνικες ροκ μπαλάντες, μέχρι αργεντίνικους σκοπούς και τάνγκο. Διασκεύαζε τραγούδια και τα έκανε «δικά» της χάρη στη μαγική φωνή της, την καταπληκτική ερμηνεία της και την πληθωρική παρουσία της πάνω στη σκηνή. Μια πραγματική τραγουδίστρια του λαού.
Στις αρχές της δεκαετίας του '70 η Sosa συμμετείχε στο El Santo de la Espada, μια βιογραφική ταινία του Αργεντινού ήρωα της ανεξαρτησίας Χοσέ ντε Σαν Μαρτίν. Άρχισε να περιοδεύει σε όλο τον κόσμο και το 1972 κυκλοφόρησε το άλμπουμ Hasta la Victoria (Μέχρι τη Νίκη), ένα φόρο τιμής στους αγώνες των εργαζομένων, με το οποίο η Sosa σφράγισε καλλιτεχνικά τις συμπάθειές της προς την Αριστερά και, γενικότερα, το κομμουνιστικό κίνημα, κάτι που την έκανε ιδιαιτέρως ευπρόσδεκτη στις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. Ως υπέρμαχος των δικαιωμάτων των φτωχών, η Sosa έγινε γνωστή ως «η φωνή των βουβών». Οι πολιτικές τάσεις της όμως της δημιούργησαν προβλήματα όταν τον Μάρτιο του 1976 ο αργεντινός στρατός, υπό τον Χόρχε Βιδέλα ανέτρεψε με πραξικόπημα την πρόεδρο της Αργεντινής Ιζαμπέλ Περόν. Αρχικά, η χούντα λογόκρινε μόνο μερικά από τα τραγούδια της Sosa, αλλά καθώς η σπουδαία τραγουδίστρια αποκτούσε διεθνές κύρος ως μια φωνή ελευθερίας, οι απαγορεύσεις εντάθηκαν.
Στην περίοδο της δικτατορίας, φορώντας ένα πλατύγυρο καπέλο και το κόκκινο πόντσο των Ινδιάνων της Αργεντινής, και χτυπώντας συχνά ένα τύμπανο, η Mercedes ήταν το παράνομο σημείο αναφοράς για χιλιάδες ανθρώπους που δεν μπορούσαν να εκφράσουν ελεύθερα τις ιδέες και τις πεποιθήσεις τους. Στις αρχές του 1979, ενώ η Sosa εμφανιζόταν στην πανεπιστημιούπολη της Λα Πλάτα, ο στρατός διέκοψε τη συναυλία. Οι στρατιώτες πραγματοποίησαν έναν εξευτελιστικό σωματικό έλεγχο στη Sosa πάνω στη σκηνή και στη συνέχεια συνέλαβαν αυτήν και 350 μέλη του κοινού. Η Sosa παρέμεινε κρατούμενη για 18 ώρες αλλά οι άμεσες διεθνείς αντιδράσεις υποχρέωσαν τους στρατιωτικούς να την αφήσουν ελεύθερη αφού πρώτα της επέβαλαν σημαντικό πρόστιμο. Το γεγονός αυτό –μαζί τις συνεχείς απειλές σε βάρος της ζωής της και το θάνατο του δεύτερου συζύγου της το 1978– ανάγκασε τη Mercedes να διαφύγει στην Ευρώπη –«με τρεις βαλίτσες και μια τσάντα»– και να εγκατασταθεί πρώτα στη Μαδρίτη κι έπειτα στο Παρίσι. «Τότε κατάλαβα πως ήταν ώρα να φεύγω. Οι μυστικές υπηρεσίες με ακολουθούσαν σε κάθε μου βήμα».
Η Sosa όμως δεν αισθανόταν άνετα στην εξορία και έτσι τον Φεβρουάριο του 1982 επέστρεψε στην Αργεντινή. Η στρατιωτική χούντα παρέμεινε για λίγο ακόμα στην εξουσία (τελικά θα έπεφτε τον επόμενο χρόνο), αλλά η φήμη της Sosa απέκλειε τις διώξεις σε βάρος της, Έδωσε μια σειρά συναυλιών στο Teatro Colón του Μπουένος Άιρες, προσκαλώντας στη σκηνή διάσημα ονόματα της Αργεντινής. Από τις ηχογραφήσεις αυτών των συναυλιών, το 1982 κυκλοφόρησε ένα διπλό άλμπουμ, το προαναφερθέν Mercedes en Argentina.
Η Sosa συνέχισε να περιοδεύει και να ηχογραφεί, ενώ η φήμη της όλο και μεγάλωνε σε διεθνές επίπεδο – μοιράστηκε τη σκηνή ή το στούντιο με καλλιτέχνες όπως οι Joan Baez, Ray Charles, Luciano Pavarotti, Sting και Shakira. Σε μια καριέρα που διήρκεσε σχεδόν έξι δεκαετίες, κυκλοφόρησε 70 άλμπουμ. Απέσπασε τρία βραβεία Latin Grammy και έλαβε έναν τεράστιο αριθμό τιμητικών τίτλων, συμπεριλαμβανομένου του βραβείου Εθελοντικού Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τις Γυναίκες (Unifem) από τον ΟΗΕ, σε αναγνώριση της υπεράσπισης των δικαιωμάτων των γυναικών. Παρέμεινε πολιτικά ενεργή και αντιτάχθηκε ανοιχτά στον Κάρλος Μένεμ όταν εκείνος ήταν πρόεδρος της Αργεντινής.
Το τελευταίο έργο της Mercedes Sosa ήταν δυο διπλά CD με γενικό τίτλο Cantora (2009), γεμάτα τραγούδια που η Sοsa τραγουδά ντουέτο με μεγάλους ισπανόφωνους ερμηνευτές.
Υπέρβαρη για πολλά χρόνια, η Sosa είχε αρχίσει να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας. Τον Σεπτέμβριο του 2009 εισήχθη στο νοσοκομείο με ηπατικά προβλήματα. Ακολούθησε νεφρική ανεπάρκεια και, τέλος, καρδιακή ανακοπή. Η Mercedes Sosa έσβησε στις 4 Οκτωβρίου 2009 σε ηλικία 74 ετών.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Βίκτορ Χάρα: «Το τραγούδι μου είναι η σκαλωσιά που χτίζουμε για να φτάσουμε στ’ άστρα»...
Τάνγκο και αναρχία: Οι επαναστατικές ρίζες ενός από τους δημοφιλέστερους χορούς στον κόσμο...
Léo Ferré : Τροβαδούρος, Ποιητής, Αναρχικός & Προβοκάτορας
Odetta: Μια φωνή βροντερή σαν κεραυνός...
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξιν και κατ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξην και καθ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
Γιάννης Καστάναρας
Ο Γιάννης Καστάναρας είναι καθ' έξην και καθ΄ επάγγελμα slacker, συνεκδότης και executive producer (ο,τι κι αν σημαίνει αυτό το πράγμα) του φανζίν Merlin's Music Box.
