Γράφει ο Χρήστος Κορναράκης
Με το There Will Be Blood (2007), ο Paul Thomas Anderson έστησε έναν κινηματογραφικό ναό γύρω από την αχαλίνωτη βία του καπιταλισμού. Ο Daniel Plainview, ερμηνευμένος μνημειωδώς από τον Daniel Day-Lewis, ενσάρκωσε την ωμή φιλοδοξία, τον άνθρωπο που μετατρέπει τη γη σε κέρδος και το κέρδος σε εξουσία. Η Αμερική του πετρελαίου ήταν μια Αμερική που έμαθε να μετράει την ψυχή σε βαρέλια και να βουτάει στο σκοτάδι της απληστίας.
Πέντε χρόνια αργότερα, με το The Master (2012), ο Anderson εγκαταλείπει τις γεωτρήσεις και στρέφει το βλέμμα του στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής. Το πετρέλαιο εδώ είναι η πίστη. Η νέα δύναμη δεν πηγάζει από τον πλούτο αλλά από την ικανότητα να χειραγωγείς τον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων. Αν ο Plainview ήταν η ενσάρκωση της υλικής κυριαρχίας, ο Lancaster Dodd (Philip Seymour Hoffman) είναι η προσωποποίηση της εξουσίας μέσω αφήγησης, μέσω της γλώσσας που ντύνει το χάος με ψευδολογική τάξη.
Ο Freddie Quell - Ο τραυματισμένος στρατιώτης ως άβυσσος
Ο Freddie Quell (Joaquin Phoenix) είναι η σκιά του μεταπολεμικού αμερικανικού ονείρου. Στρατιώτης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επιστρέφει σε μια κοινωνία που δεν έχει χώρο για τα τραύματά του. Ο Phoenix παραδίδει μία από τις πιο σωματικές ερμηνείες του 21ου αιώνα: το καμπουριασμένο κορμί, τα νευρικά τινάγματα, η φωνή που ξεσπά και τρέμει, συνθέτουν μια φιγούρα που θυμίζει ζώο παγιδευμένο σε κλουβί.
Ο Freddie δεν έχει αφήγηση, ούτε γλώσσα για να περιγράψει τον πόνο του. Καταφεύγει στο αλκοόλ, σε μίγματα δηλητηρίων που φτιάχνει μόνος του, σαν να θέλει να κάψει το σώμα του από μέσα. Είναι το υπόλειμμα ενός πολέμου που η Ιστορία τον καταγράφει ως «νικηφόρο», αλλά οι ζωές των στρατιωτών διαλύονται στη σιωπή.
Αυτός ο χαρακτήρας λειτουργεί ως αρνητικός καθρέφτης του Daniel Plainview. Εκεί που ο Plainview κατακτά τον κόσμο, ο Freddie είναι ανίκανος να κατακτήσει τον ίδιο του τον εαυτό. Είναι ο φορέας της απουσίας νοήματος, το σώμα που δεν ξέρει πού να ανήκει.
Ο Lancaster Dodd – Ο χαρισματικός απατεώνας της ψυχής
Στον αντίποδα, ο Lancaster Dodd παρουσιάζεται ως ο «Δάσκαλος» μιας νέας μεθόδου αυτογνωσίας. Εμπνευσμένος εμφανώς από τον L. Ron Hubbard της Σαϊεντολογίας, ο Dodd είναι γοητευτικός, θεατρικός, γεμάτος απόλυτη βεβαιότητα. Η φωνή του Hoffman, βελούδινη και επιβλητική, σαγηνεύει και καθησυχάζει.
Ο Dodd υπόσχεται λύτρωση: ταξίδι στο παρελθόν, απελευθέρωση από τραύματα, καθαρμό. Όμως αυτή η λύτρωση δεν είναι παρά μια νέα μορφή εξουσίας. Χρησιμοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου για νόημα ως εργαλείο ελέγχου. Αν ο Plainview τρυπούσε τη γη, ο Dodd τρυπάει την ψυχή.
Το The Master δεν ενδιαφέρεται να καταγγείλει ευθέως τον Dodd ως απατεώνα. Ο Anderson τον παρουσιάζει με πολυπλοκότητα: ο Δάσκαλος είναι ταυτόχρονα χειριστικός και ευάλωτος, οραματιστής και απατεώνας. Αυτό που μετρά είναι η δυναμική της σχέσης του με τον Freddie.
Freddie και Dodd - Εξάρτηση, πατρικό βλέμμα, υποδόριος ερωτισμός
Η καρδιά της ταινίας είναι η σχέση των δύο ανδρών. Ο Dodd βλέπει στον Freddie ένα πεδίο δοκιμής. Ο Freddie, από την πλευρά του, βρίσκει στον Dodd την πατρική φιγούρα που αναζητούσε. Η σχέση τους θυμίζει Lacan: ο «Μεγάλος Άλλος» που δίνει όνομα και νόημα στον κατακερματισμένο υποκείμενο.
Αλλά πίσω από την εξουσία και την υποταγή υπάρχει κάτι πιο υπόγειο: ένας διάχυτος ερωτισμός. Οι βλέψεις του Hoffman προς τον Phoenix δεν είναι μόνο πειθαρχικές• είναι σχεδόν ερωτικές. Ο Anderson δεν το διατυπώνει ανοιχτά, αλλά αφήνει τα βλέμματα, τις σιωπές, τις εκρήξεις οργής να υπονοούν μια σχέση επιθυμίας.
Αυτός ο ερωτισμός είναι αξεδιάλυτα δεμένος με την εξάρτηση. Ο Freddie δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τον Dodd, ο Dodd δεν μπορεί να επιβεβαιώσει το κύρος του χωρίς τον Freddie. Η σχέση τους θυμίζει δεσμό τοξικής αγάπης: μια αμοιβαία φυλακή, ταυτόχρονα καταστροφική και σωτήρια.
Η Peggy Dodd - Η αθέατη αρχιέρεια της εξουσίας
Πίσω από τον Δάσκαλο, η Peggy Dodd (Amy Adams) αποκαλύπτει μια άλλη όψη εξουσίας: τη θηλυκή, ψυχρή, ανελέητη οργάνωση. Εκεί που ο Lancaster είναι θεατρικός, η Peggy είναι σιωπηλά επιβλητική. Σε μια εμβληματική σκηνή, τον «καθοδηγεί» μέσα από ένα σεξουαλικά φορτισμένο τελετουργικό, θυμίζοντάς του ποιος είναι ο πραγματικός άξονας της οργάνωσης.
Η Peggy είναι η πραγματική κεντρική φιγούρα πίσω από τη «Μέθοδο». Αν ο Lancaster είναι το πρόσωπο, εκείνη είναι η σταθερά που εξασφαλίζει την αναπαραγωγή της εξουσίας. Με την παρουσία της, το The Master δείχνει πως καμία θρησκεία ή δόγμα δεν επιβιώνει μόνο από το χάρισμα• χρειάζεται και τη γραφειοκρατική, ψυχρή επιβολή.
Σκηνοθεσία – 70mm, Johnny Greenwood, η οπτικοακουστική ύλη του υποσυνείδητου
Ο Anderson επέλεξε να γυρίσει το The Master σε 70mm, δίνοντας στο φιλμ μια σχεδόν ονειρική ποιότητα. Οι εικόνες θυμίζουν πίνακες: το απέραντο μπλε της θάλασσας, τα κλειστά δωμάτια των «ανακρίσεων», το φως που χαράζει πρόσωπα γεμάτα αγωνία. Το κάδρο είναι πάντα αυστηρό, σχεδόν ασφυκτικό - σαν να φυλακίζει τους χαρακτήρες μέσα στις ίδιες τους τις εμμονές.
Η μουσική του Jonny Greenwood λειτουργεί σαν ψυχική δόνηση. Οι ασύμμετροι ρυθμοί, οι ανησυχητικές συγχορδίες, το παίξιμο εγχόρδων που τρεμοπαίζει, δημιουργούν την αίσθηση μιας αόρατης απειλής. Δεν συνοδεύει τις εικόνες• τις σχολιάζει, τις υπονομεύει, τις καθιστά σχεδόν αφόρητες.
Η αισθητική του The Master δεν είναι απλώς όμορφη. Είναι κομμάτι της ψυχολογικής διερεύνησης: η ομορφιά εδώ είναι πνιγηρή, γιατί φέρνει στην επιφάνεια την ανείπωτη ένταση.
Από το The Master στο Inherent Vice – Από το δόγμα στην ομίχλη
Το The Master κλείνει με μια αίσθηση αμφισημίας. Ο Freddie, μετά από μια πορεία υποταγής και εξάρτησης, μένει ξανά μόνος. Η «Μέθοδος» δεν τον λύτρωσε• ο Dodd δεν τον κράτησε. Η πίστη αποδείχθηκε ανεπαρκής να γεμίσει το κενό.
Αυτή η αδυναμία σύνδεσης προετοιμάζει το έδαφος για το Inherent Vice (2014). Εκεί, ο Anderson βυθίζεται στην ομίχλη της δεκαετίας του ’70, όπου κάθε αφήγηση διαλύεται, κάθε βεβαιότητα ξεθωριάζει μέσα σε παραισθήσεις. Αν το The Master εξερευνά την ανάγκη του ανθρώπου για πίστη, το Inherent Vice δείχνει τι απομένει όταν καμία πίστη δεν είναι δυνατή: μόνο χάος, μόνο ομίχλη.
Έτσι, το The Master λειτουργεί ως γέφυρα. Από τον ωμό καπιταλισμό του There Will Be Blood περνάμε στη θρησκευτική-ψυχολογική εξουσία, κι από εκεί στην πλήρη διάλυση νοήματος του Inherent Vice. Είναι σαν μια τριλογία για την αμερικανική ψυχή: πλούτος, πίστη, χάος.
Επίλογος - Η θέση του The Master στον σύγχρονο κινηματογράφο
Το The Master παραμένει μια από τις πιο απαιτητικές και αινιγματικές ταινίες του 21ου αιώνα. Δεν προσφέρει ξεκάθαρες απαντήσεις, δεν χαρίζει κάθαρση. Αντίθετα, βυθίζει τον θεατή στη θάλασσα του ψυχικού τραύματος, της εξάρτησης, της πίστης και της εξουσίας.
Η ταινία είναι μελέτη χαρακτήρων αλλά και καθρέφτης μιας κοινωνίας που, μετά τον πόλεμο, αναζητούσε νέους θεούς. Ο Anderson κινηματογραφεί αυτή την αναζήτηση όχι ως γραμμική αφήγηση, αλλά ως μια σειρά εκρήξεων, σιωπών, βλέψεων. Είναι κινηματογράφος που αγγίζει το φιλοσοφικό, που απαιτεί από τον θεατή να αντιμετωπίσει τα ίδια του τα κενά.
Με τις ερμηνείες των Phoenix και Hoffman —δύο κορυφαίες στιγμές της σύγχρονης υποκριτικής— και με την αφοπλιστική οπτικοακουστική του μορφή, το The Master επιβεβαιώνει τον Anderson ως έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της εποχής μας.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Punch-Drunk Love: Όταν η αγάπη έρχεται σαν γροθιά στο στομάχι...
There Will Be Blood: Μια ταινία σαν σεισμός
Magnolia: Όταν το σινεμά παύει να είναι τέχνη και γίνεται εξομολόγηση...
Hard Eight - Το πρώτο χαρτί είναι πάντα το πιο αποκαλυπτικό...
Χρήστος Κορναράκης
Ο Χρήστος Κορναράκης γεννήθηκε μια ζεστή μέρα του Ιούλη στην Αθήνα. Παράλληλα με τις σπουδές του (υποκριτική, μάρκετιγκ και επικοινωνία) και όντας συλλέκτης δίσκων από τα παιδικά του χρόνια, αρθρογράφησε επί μία δεκαετία στο blog fromthebasement.com και στην μετέπειτα εξέλιξη του, το ypogeio.gr. Η ένταξη του στην ομάδα του Merlin’sMusic Box αποτελεί φυσική εξέλιξη.
Χρήστος Κορναράκης
Ο Χρήστος Κορναράκης γεννήθηκε μια ζεστή μέρα του Ιούλη στην Αθήνα. Παράλληλα με τις σπουδές του (υποκριτική, μάρκετιγκ και επικοινωνία) και όντας συλλέκτης δίσκων από τα παιδικά του χρόνια, αρθρογράφησε επί μία δεκαετία στο blog fromthebasement.com και στην μετέπειτα εξέλιξη του, το ypogeio.gr. Η ένταξη του στην ομάδα του Merlin’sMusic Box αποτελεί φυσική εξέλιξη.
Χρήστος Κορναράκης
Ο Χρήστος Κορναράκης γεννήθηκε μια ζεστή μέρα του Ιούλη στην Αθήνα. Παράλληλα με τις σπουδές του (υποκριτική, μάρκετιγκ και επικοινωνία) και όντας συλλέκτης δίσκων από τα παιδικά του χρόνια, αρθρογράφησε επί μία δεκαετία στο blog fromthebasement.com και στην μετέπειτα εξέλιξη του, το ypogeio.gr. Η ένταξη του στην ομάδα του Merlin’sMusic Box αποτελεί φυσική εξέλιξη.
