Γράφει ο Γιάννης Καστανάρας

«Η Έμμα το είπε το 1920 κι εμείς θα το ξαναπούμε τώρα!»
(Δημοφιλές σύνθημα των φεμινιστριών στις δεκαετίας του ’60 και του ΄70)

Η Έμμα Γκόλντμαν, «η πιο επικίνδυνη γυναίκα στην Αμερική», όπως την είχαν χαρακτηρίσει οι αντίπαλοί της, απέκτησε τις θεωρητικές της γνώσεις της σαν μαθητευόμενη στο αναρχικό κίνημα. Έγινε αναρχική μέσω της δράσης που ανέπτυξε και στην πολυτάραχη ζωή της στάθηκε πάντα στο πλευρό των εργαζομένων και πρωτοστάτησε στον αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση. Το βασικό της κίνητρο για να στραφεί στο κίνημα στο οποίο παρέμεινε πιστή σε όλη της τη ζωή, διανύοντας στους κόλπους του μια θεαματική και ασυνήθιστη για μια γυναίκα της εποχής διαδρομή, ήταν η βαθιά της περιέργεια για τους Ρώσους αναρχικούς και το μεγάλο της ενδιαφέρον για τα γεγονότα της Χέιμαρκετ. Αντί πρώτα να μελετήσει την πολιτική και στη συνέχεια να ριζοσπαστικοποιηθεί, όπως συνέβη στην περίπτωση πολλών ανδρών συντρόφων της που ανήκαν σε ανώτερη τάξη και είχαν περισσότερες ευκαιρίες για πνευματική καλλιέργεια, η Γκόλντμαν εντάχθηκε στο αναρχικό κίνημα για να αποκτήσει εκεί το μορφωτικό επίπεδο που επιδίωκε με πραγματική λαχτάρα.

Η Γκόλντμαν έλεγε συχνά ότι αντιλαμβανόταν τον αναρχισμό με υπερβολικούς όρους: ήταν το «πανέμορφο ιδεώδες» της. Ταυτόχρονα όμως δεν τον θεωρούσε σαν μια διαδικασία και σαν κάτι τετελεσμένο. «Τα τετελεσμένα πράγματα είναι για τους θεούς και τις κυβερνήσεις και όχι για το ανθρώπινο πνεύμα», έλεγε και η τάση ανάμεσα στον αναρχισμό σαν μια πολύτιμη οικουμενική αξία σε σύγκριση με τον αναρχισμό σαν ένα ταξίδι δίχως τέλος, εμφανίζεται συχνά στα γραπτά της. Και η τάση αυτή εκδηλώνεται τόσο σε αυτά που λέει για τον αναρχισμό όσο και στον τρόπο που τα διατυπώνει. Παρόλο που συχνά εξηγούσε την αφοσίωσή της στον αναρχισμό σχεδόν με όρους θρησκευτικού προσηλυτισμού, η μαθητεία της σε αυτόν ήταν μια διαρκής εξέλιξη με πολλαπλές πηγές ερεθισμάτων και προκλήσεων.

«Η επανάσταση στην κοινωνία είναι το ίδιο με μια νεροποντή, με έναν σεισμό ή με έναν ανεμοστρόβιλο στο θόλο της ατμόσφαιρας. Η φύση ξεχύνεται σαν αποτέλεσμα των δυνάμεων της φύσης που έχουν συσσωρευτεί στο απροχώρητο. Συνεπώς υποστηρίζω, όπως ανέκαθεν υποστήριζα, ότι οι επαναστάσεις είναι αναπόφευκτες, είτε είμαστε υπέρ της βίας είτε κατά».

Η ελευθερία του λόγου ήταν κεντρικό ζήτημα για την Γκόλντμαν τόσο για ενδογενείς όσο και για εξωγενείς λόγους. Στην πρώτη περίπτωση, η Γκόλντμαν θεωρούσε την ελευθερία του λόγου σαν βάση για την εξέλιξη της δημιουργικής και απελευθερωμένης ανθρώπινης συνείδησης. Και μολονότι μερικοί Ευρωπαίοι αναρχικοί αντιμετώπιζαν με σκεπτικισμό αυτή την ασυνήθιστη αμερικανική εκδοχή του αναρχισμού, η συγχώνευση της κλασικής αναρχικής θεωρίας με τον ριζοσπαστικό αμερικανικό ατομικισμό συνέκλινε πάντα γύρω από τη σημασία που είχε η ελευθερίας του λόγου. Σε εξωγενές επίπεδο, οι αγώνες για την ελευθερία του λόγου χρησίμευσαν σαν μια σκαλωσιά για ποικίλους άλλους αγώνες: η οργάνωση στους χώρους δουλειάς, η αναπαραγωγική διαπαιδαγώγηση, η αντιπολεμική προπαγάνδα, η σεξουαλική απελευθέρωση και η πολιτιστική κριτική – όλα αυτά απαιτούσαν ομιλίες και γραπτά προκειμένου να πετύχουν τους στόχους τους.

Η Γκόλντμαν προσπάθησε να προσεγγίσει ανθρώπους που λαχταρούσαν τον έρωτα και τη δέσμευση στη ζωή τους και να επεκτείνει το όραμα της ανάγκης κάθε ανθρώπου για αγάπη σε εκείνο των κοινωνικών αναγκών. Ενημερώνοντας τους ανθρώπους για τις συμβάσεις που περιόριζαν τις προσδοκίες τους, κατάφερε να συνδέσει την εσωτερική ανάγκη της αίσθησης να ανήκουν κάπου με τα συναισθήματα της στέρησης στην απουσία μιας ευρύτερης κοινότητας. Προκειμένου να ζει τη ζωή του στην ολότητά της, κάθε άνθρωπος έπρεπε να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά πρότυπα, την υποκρισία και τις αδικίες που περιορίζουν την ελευθερία. Με τον ίδιο τρόπο, εκθέτοντας τη γύμνια των κοινωνικά αποδεκτών προτύπων για τον έρωτα, έλπιζε να εμπνεύσει τους ανθρώπους ώστε να αλλάξουν τις συνθήκες εκείνες που τους απέτρεπαν να ζουν το όραμα που είχαν για τον έρωτα.

Σαν γυναίκα, η Γκόλντμαν υπήρξε πρωτοπόρος για το αναρχικό κίνημα: είχε επαφές με αξιοσέβαστους φιλελεύθερους κύκλους σε βαθμό που ήταν άγνωστος για τους περισσότερους άλλους ριζοσπάστες μετανάστες. Ήταν μια διασημότητα για την εποχή της κι έτσι οτιδήποτε έκανε γινόταν είδηση. Μπορούσε να μιλάει για την άμεση δράση και την ελευθερία του λόγου μπροστά σε μεγάλα πλήθη, εκεί που για τον ίδιο λόγο οι αναρχοσυνδικαλιστές εργάτες των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου συνωστίζονταν στις φυλακές και στις δικαστικές αίθουσες εξαιτίας της δράσης τους.

Η Έμμα Γκόλντμαν ήταν μια διανοούμενη που είχε καταφέρει να απασχολεί μονίμως τη δημόσια σφαίρα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, η «Κόκκινη Έμμα», η «βασίλισσα της αναρχίας» ήταν ένα πασίγνωστο όνομα. Μια δαιμόνια γυναίκα, «εχθρός του Θεού, των νόμων, του γάμου και του κράτους». Η Έλινορ Ρούζβελτ, η σύζυγος του μελλοντικού προέδρου των ΗΠΑ, Φράνκλιν Ρούζβελτ, ήταν θαυμάστριά της έχοντας διαβάσει επανειλημμένα την αυτοβιογραφία της.

Η Γκόλντμαν ήταν διαβόητη σε μερικούς κύκλους και σεβάσμια σε άλλους φροντίζοντας να δρα όσο πιο ανοιχτά μπορούσε. Είχε το χάρισμα να ψυχαγωγεί και ταυτόχρονα να διδάσκει. Είχε μοναδικό ταλέντο να απευθύνεται στο πλήθος, να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά εχθρικούς ενόρκους, να σαγηνεύει ή να εξοργίζει δημοσιογράφους, να προκαλεί τις αρχές, να λοιδορεί τους αντιπάλους της, να αλλάζει γνώμη έναν εχθρικό όχλο. Ήταν διαφορετική από οποιονδήποτε άλλον, διαφορετική από τους ανθρώπους που συνήθως γνωρίζεις. Σου άνοιγε το μυαλό και σε έκανε να σκέφτεσαι πράγματα που δεν είχες ξανασκεφτεί ποτέ και αυτό ήταν το εξέχον χαρακτηριστικό της: ότι έκανε τους ανθρώπους να σκέφτονται. Είχε μια ξεχωριστή γοητεία, ήταν χαρισματική σε μοναδικό βαθμό, ήταν, θα λέγαμε, το καλύτερο θέαμα στην πόλη. Σύμφωνα με τον σύντροφό της στον αγώνα Χάρι Κέλι, «Η Έμμα Γκόλντμαν ήταν μπροστά από την εποχή της, ένα έγκλημα που η ανθρωπότητα δεν μπορεί να συγχωρήσει μέχρι ο δράστης να είναι νεκρός».

«Στέκομαι στο πλευρό κάθε επαναστάτη, είτε ωφελεί είτε βλάπτει την υπόθεσή μας με τις ενέργειές του, επειδή δεν κρίνω μια πράξη από το αποτέλεσμα αλλά από την αιτία της».

Η Γκόλντμαν ήταν υπερδραστήρια περιοδεύοντας σε όλη την Αμερική και τον Καναδά δίνοντας διαλέξεις, γράφοντας κείμενα, αρθρογραφώντας, αλληλογραφώντας ακατάπαυστα, μιλώντας σε ραδιοφωνικές εκπομπές και φτάνοντας μέχρι την Ισπανία για να παραστεί αυτόπτης μάρτυρας συγκλονιστικών κοινωνικών αλλαγών και, τελικά, της δραματικής ανατροπής των προσδοκιών των Ισπανών συντρόφων της. Το προπαγανδιστικό της έργο απαιτούσε μεγάλες ικανότητες και οξυδερκή πολιτικά ένστικτα. Η Γκόλντμαν ήταν ανάμεσα στους λίγους που συνέδεαν με πειστικό τρόπο την ιδιωτική με τη δημόσια σφαίρα. Καθώς αμφισβητούσε την εξουσία των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών παραδόσεων, ήταν ικανή να διαισθάνεται τους προβληματισμούς του ακροατηρίου της, επιλέγοντας συνειδητά την αγγλικά γλώσσα για να υπηρετεί το αναρχικό κίνημα και να εξηγεί ενέργειες που για πολλούς φαίνονταν ακατανόητες.

Στην εποχή της, οι αφηγήσεις της για τις σεξουαλικές σχέσεις της θεωρήθηκαν τολμηρές, ακόμη και σκανδαλώδεις. Στην αυτοβιογραφία της αναφέρει τον βιασμό της στην Αγία Πετρούπολη όταν ήταν ακόμα έφηβη, τον πρώιμο αποτυχημένο γάμο της με έναν σεξουαλικά ανίκανο άνδρα, το ρομαντικό ερωτικό της τρίγωνο με τον Αλέξανδρο Μπέρκμαν, τον σύντροφό της στη ζωή και στον αγώνα, και με έναν εξάδελφό του κατά τους πρώτους μήνες της στο αναρχικό κίνημα, τις θυελλώδεις ερωτικές επαφές της με τον Γιόχαν Μοστ, τον Μπεν Ράιτμαν, τον Φρανκ Χάινερ, τον Ιππόλυτο Χάβελ και πολλούς άλλους. Η Γκόλντμαν παρουσιάζει διαρκώς τον εαυτό της σαν μια τολμηρή σεξουαλική επαναστάτρια και οι ερωτικές επιστολές της προς τον Ράιτμαν που εμφανίστηκαν μετά το θάνατό της είναι πορνογραφικές και ταυτόχρονα εξομολογητικές, χρησιμοποιώντας σκαμπρόζικες λέξεις για να εκθειάσουν τις απολαύσεις μιας σεξουαλικής επαφής.

Πολλοί πιστεύουν, και μάλλον δικαίως, ότι η Γκόλντμαν έφερε τον φεμινισμό στον αναρχισμό. Εισήγαγε στην αναρχική κριτική ένα ενδιαφέρον για τα ζητήματα των γυναικών που μέχρι τότε οι άλλοι αναρχικοί παραμελούσαν – μια χαρακτηριστική στροφή στην αναρχική θεωρία. Η επιμονή της στη σημασία των ζητημάτων που αφορούσαν τις γυναίκες και στο νόημα της σεξουαλικότητας στη ζωή του ανθρώπου, σφράγισαν την ερμηνεία της για τον αναρχισμό. Η αυθεντικότερη συμβολή της Γκόλντμαν στο αναρχικό σύμπαν είναι ότι πρόσθεσε στο μείγμα το σεξ και το φύλο, μια εννοιολογική επινόηση που σήμερα μπορεί να φαίνεται προφανής αλλά στη εποχή της ήταν σχεδόν κάτι ανήκουστο. Μαζί με τη συντρόφισσά της, Βολτερίν ντε Κλερ, η Γκόλντμαν υπερασπίστηκε παράφορα έναν αναρχισμό που συμπεριλάμβανε το φύλο σαν μια αναλυτική κατηγορία και έκανε την απελευθέρωση των γυναικών ένα κεντρικό ζήτημα για την απελευθέρωση όλης της ανθρωπότητας.

«Οι υπέρμαχοι της εξουσίας τρέμουν την έλευση μιας ελεύθερης μητρότητας επειδή φοβούνται ότι θα τους κλέψει τη λεία τους. Ποιος θα πολεμήσει τους πολέμους; Ποιος θα δημιουργήσει τον πλούτο; Ποιος θα φτιάξει τον αστυνομικό, τον δεσμοφύλακα, αν η γυναίκα αρνηθεί αδιακρίτως την ανατροφή των παιδιών; ‘Το γένος, το γένος!’ ωρύεται ο βασιλιάς, ο πρόεδρος, ο καπιταλιστής, ο παπάς. Το γένος πρέπει να διατηρηθεί έστω κι αν η γυναίκα πρέπει να υποβιβαστεί σε μια απλή μηχανή – και ο θεσμός του γάμου είναι η μόνη βαλβίδα ασφαλείας απέναντι στην ολέθρια σεξουαλική αφύπνιση της γυναίκας».

Η συνεχιζόμενη συμβολή της Γκόλντμαν στο φεμινισμό εξηγείται καλύτερα στην αποφασιστικότητα με την οποία διατήρησε ένα ριζοσπαστικό όραμα για τον προσωπικό και πολιτικό μετασχηματισμό, παρά στις υποτιθέμενες αποτυχίες της σαν πρότυπο για τις γυναίκες. Επέμεινε στη δύναμη των γυναικών να αλλάξουν τον κόσμο. Η Γκόλντμαν άσκησε μακροχρόνια επίδραση και μια αισθητή, ενίοτε διαρκή επιρροή στους ακροατές της. Τους βοηθούσε να πιστέψουν στις ίδιες τους τις δυνατότητες. Στους ρομαντικούς πρότεινε τη μετασχηματιστική δύναμη της τέχνης και του έρωτα. Με τους ρεαλιστές πάσχιζε να μένει πιστή στις εμπειρίες των καταπιεσμένων. Ήταν η περιοδεύουσα συνείδηση ενός έθνους, λέγοντας στους ανθρώπους αυτά που δεν ήθελαν να ακούσουν και αυτά που λαχταρούσαν απελπιστικά να ακούσουν. Η ένθερμη αγάπη της για ένα καλύτερο μέλλον ήταν το φιτίλι που πυροδοτούσε τους πολιτικούς της αγώνες και υπερασπιζόταν με πάθος ό,τι είχε να κάνει με την ελευθερία, τη δημιουργικότητα και τη χαρά της προσωπικής όσο και της συλλογικής ζωής.

Ο φεμινισμός της Γκόλντμαν επικεντρωνόταν σε μεγάλο βαθμό στο σώμα – το σώμα που εγκυμονεί, το σώμα που ποθεί, το σώμα που εξαναγκάζεται στην πορνεία. Η δουλειά της σαν μαία την είχε φέρει σε επαφή με τις αποτρόπαιες συνθήκες των φτωχοκομείων βλέποντας τη μια γυναίκα μετά την άλλη να φέρνει στον κόσμο ανεπιθύμητα παιδιά. Πίστευε ότι αν μια γυναίκα ήθελε παιδιά έπρεπε να μπορεί να γεννάει όσα ήθελε χωρίς να είναι παντρεμένη. Αν, πάλι, επέλεγε να μην κάνει παιδιά, έπρεπε να μπορεί να ερωτεύεται και να κάνει σεξ χωρίς περιορισμούς. Κάθε γυναίκα έπρεπε να έχει τον απόλυτο έλεγχο του σώματός της και της μητρότητας. Η Γκόλντμαν ήταν υπέρμαχος του ελέγχου των γεννήσεων και συχνά φρόντιζε να δίνει σχετικές διαλέξεις προκαλώντας τη μήνη των συντηρητικών κύκλων. Τον Μάρτιο του 1915, στη διάρκεια μιας ανοιχτής συζήτησης παρουσία ενός μεικτού ακροατηρίου 600 ατόμων στη Νέα Υόρκη, η Γκόλντμαν πήρε το λόγο και εξήγησε με κάθε ειλικρίνεια τη μέθοδο του της αντισύλληψης. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που το συγκεκριμένο θέμα συζητιόταν οπουδήποτε στην Αμερική κατά παράβαση του νόμου. Το θέμα ήταν τόσο επικίνδυνο που οι φίλοι της είχαν πάει έχοντας εκ των προτέρων τα χρήματα της εγγύησης για το ενδεχόμενο σύλληψης, ενώ εκείνη όπως πάντα είχε μαζί της ένα βιβλίο για να το διαβάζει στο κρατητήριο. Εκείνη τη φορά δεν τη συνέλαβαν. Τη συνέλαβαν όμως τον επόμενο χρόνο και αντί να πληρώσει το πρόστιμο, ένα προνόμιο των πλουσίων, η Γκόλντμαν προτίμησε να περάσει δεκαπέντε ημέρες στη φυλακή. Αποχώρησε από το δικαστήριο κάτω από τις επευφημίες όλης της αίθουσας.

«Περισσότερο από την τέχνη, περισσότερο από τον αισθητισμό, η ζωή αντιπροσωπεύει την ομορφιά σε χίλιες παραλλαγές. Και πραγματικά, είναι ένα απέραντο πανόραμα διαρκούς αλλαγής. Από την άλλη πλευρά, ο πουριτανισμός βασίζεται σε μια παγιωμένη και αμετακίνητη αντίληψη για τη ζωή. Βασίζεται στην καλβινιστική ιδέα ότι η ζωή είναι μια κατάρα που έχει επιβληθεί στον άνθρωπο από την οργή του Θεού. Προκειμένου να εξιλεωθεί, ο ίδιος ο άνθρωπος πρέπει να μετανοεί διαρκώς, πρέπει να απαρνιέται κάθε φυσική και υγιή παρόρμηση, γυρίζοντας την πλάτη του στη χαρά και την ομορφιά»

Η Γκόλντμαν είχε δουλέψει στο εμπόριο των ρούχων και γνώριζε από πρώτο χέρι το ζοφερό σκηνικό της μισθωτής σκλαβιάς των γυναικών της εργατικής τάξης. Στη φυλακή πήρε μια ιδέα για την ενδοοικογενειακή βία που βίωναν οι συγκρατούμενές της. Η ενσωμάτωση του φεμινισμού στον αναρχισμό παρήγαγε τις πρώτες εκδοχές για μερικές από τις βασικές έννοιες του δεύτερου και του τρίτου φεμινιστικού κύματος: την αντίθεση στη δυαδική σκέψη, την απόρριψη της ιεραρχίας προς όφελος της διατομικότητας και μια πρώτη επαφή με τον διάλογο περί ισότητας/διαφοράς.

Η εποχή της και ο τόπος που ζούσε ήταν γεμάτα με τα σώματα, τις φωνές, και τις ιδέες εκατοντάδων ριζοσπαστριών. Σε μια συνέντευξή της το 1901 στη New York Sun, η Γκόλντμαν επισήμανε ότι πολλοί από τους ικανότερους συγγραφείς αναρχικών γραπτών ήταν γυναίκες και ότι υπήρχαν πολλές άλλες που διέδιδαν τα κείμενα της αναρχικής φιλολογίας. Μερικές από αυτές τις γυναίκες ανήκαν στις άμεσες αναρχικές κοινότητες της Γκόλντμαν.

Για την Γκόλντμαν, μια αμείλικτη πολέμιο του εμπορίου λευκής σαρκός, η πόρνη είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος, το κατάλληλο πλαίσιο για τον έλεγχο της γυναικείας σεξουαλικότητας και τον εξευτελισμό των ανθρώπων με αφροδίσια νοσήματα μέσα από ένα πνεύμα βλακώδους στενοκεφαλιάς έτσι ώστε η ασθένεια να κρύβεται και να χρησιμοποιείται γενικότερα σαν αφορμή για τον έλεγχο της σεξουαλικότητας. Ο αγώνας της για μια ισότητα που κάνει αποδεκτή τη διαφορά, τη διαφορά εκείνη που αντιστέκεται στην ιεραρχία, την οδήγησε να αντιμετωπίζει συνολικά τον δυισμό στο φύλο: η αληθινή χειραφέτηση θα πρέπει να απαλλαγεί από την παράλογη ιδέα για τον δυισμό των φύλων, από την ιδέα ότι ο άνδρας και η γυναίκα αντιπροσωπεύουν δυο ανταγωνιστικούς κόσμους. Απεναντίας, η Γκόλντμαν επιμένει ότι η ελευθερία της γυναίκας είναι στενός σύμμαχος της ελευθερίας του άνδρα.

Ένα κατακλείδι, η Έμμα Γκόλντμαν εμφανίστηκε μέσα από μια μοναδική και εκφραστική υποκουλτούρα, η οποία αναπτύχθηκε στην Αμερική στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα και στις αρχές του εικοστού. Σε αυτήν συμμετείχαν μερικοί από τους πλέον δημιουργικούς και εικονοκλάστες συγγραφείς, καλλιτέχνες και διανοούμενοι. Οι περισσότεροι ασπάζονταν ελευθεριακές ιδέες και μερικοί ήταν επαναστάτες. Αυτό που τους συνέδεε ήταν η απόρριψη των ανισοτήτων του καπιταλισμού και οι παραλογισμοί του αστικού πολιτισμού και πολιτικής. Αυτό τους οδήγησε να ασπαστούν υποθέσεις όπως το εργατικό κίνημα, η σεξουαλική ελευθερία, ο φεμινισμός, η αθεΐα, ο αναρχισμός και ο σοσιαλισμός. Αντιπροσώπευαν όλα αυτά που στην αμερικανική κουλτούτρα θεωρούνταν βλάσφημα και ασεβή.

Η «Κόκκινη Έμμα» αφιέρωσε τη ζωή και το έργο της στο όραμα μιας ελεύθερης κοινωνίας απελευθερωμένων ατόμων. Ήταν πολύ απείθαρχη, πολύ ελεύθερο πνεύμα για προσαρμοστεί σε οποιοδήποτε σύστημα γραφειοκρατικής δομής που βασιζόταν στην καταστολή της ελεύθερης σκέψης, είτε επρόκειτο για τις Ηνωμένες Πολιτείες του Γούντροου Γουίλσον είτε για τη Σοβιετική Ένωση του Βλαδίμηρου Λένιν. «Το μόνο που ζητάω είναι η ελευθερία», κραύγαζε η πιο επικίνδυνη γυναίκα της Αμερικής στα πλήθη που την παρακολουθούσαν με ανοιχτό το στόμα. «Την απόλυτη, απεριόριστη ελευθερία για τον εαυτό μου και τους άλλους...»

Για το παρόν κείμενο αντλήθηκε υλικό από τα εξής βιβλία:

Emma Goldman-  Political Thinking in the Streets (Rowman & Littlefield Publishers, 2011)

Emma Goldman - A Documentary History of the American Years, Vol. 2 (University of Illinois Press, 2008)

Alix Kates Shulman - To the Barricades - The Anarchist Life of Emma Goldman (Open Road Media, 2012)

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΣΤΟ MERLIN'S:

Ο αναρχικός παιδαγωγός Φρανθίσκο Φερέρ, το Μοντέρνο Σχολείο και η Τραγική Εβδομάδα της Βαρκελώνης...

Αναρχικοί εθελοντές στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο...

Τάνγκο και αναρχία: Οι επαναστατικές ρίζες ενός από τους δημοφιλέστερους χορούς στον κόσμο...

H διαχρονική αξία των ιδεών του Μιχαήλ Μπακούνιν...

Υπόθεση Χέιμαρκετ: "Θα έρθει η μέρα που η σιωπή θα είναι δυνατότερη από τις φωνές που σήμερα καταπνίγετε"... 

Ursula Kroeber Le Guin: Ο Μεταμοντέρνος Αναρχισμός στο Έργο της 

Στα ελληνικά μπορείτε να αναζητήσετε, πάντα σε εναλλακτικά βιβλιοπωλεία, αρκετά βιβλία της Γκόλντμαν που έχουν εκδοθεί κατά καιρούς, καθώς και τη θαυμάσια αυτοβιογραφία της με τίτλο Ζώντας τη Ζωή μου (Βιβλιοπέλαγος, 2019)