Γράφει ο Στέλιος Μιχ.
Τον Αύγουστο του 1968 ο πόλεμος στο Βιετνάμ συμπλήρωνε ήδη τρία χρόνια και η αμερικανική νεολαία μετρούσε περισσότερους από 20.000 νεκρούς στις ζούγκλες και τα χωριά της Ινδοκίνας. Η χρονιά είχε ανοίξει με την Επίθεση του Τετ, μια συντονισμένη αντεπίθεση των Βιετκόνγκ ανήμερα της βιετναμέζικης πρωτοχρονιάς, που κατέστρεψε την εικόνα της παντοδύναμης κι αήττητης πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ. Μέσα στις αμερικανικές μητροπόλεις το αντιπολεμικό κίνημα αναπτυσσόταν με γοργούς ρυθμούς, μπολιασμένο με τις μάχες που ήδη έδιναν τα προηγούμενα χρόνια οι Αφροαμερικανοί ενάντια στο ρατσισμό. Τον Απρίλη της ίδιας χρονιάς, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έπεφτε νεκρός από σφαίρα στο Μέμφις και η δολοφονία του έβαζε φωτιά στις φτωχογειτονιές. Το Πανεπιστήμιο του Κολούμπια και πολλά ακόμα καταλαμβάνονταν από φοιτητές που διεκδικούσαν τον τερματισμό του πολέμου και ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον είχε ήδη ανακοινώσει ότι δεν θα ξανακατέβαινε υποψήφιος με το κόμμα των Δημοκρατικών στις εκλογές του Νοέμβρη.
Είχε εκλεγεί το 1964 με τη μεγαλύτερη πλειοψηφία από την εκλογή του Ρούσβελτ το 1936. Το πρόγραμμά του συνδύαζε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό –δικαιώματα για τους Αφροαμερικανούς, διεύρυνση του συστήματος υγείας και της κοινωνικής ασφάλισης, μείωση της φτώχειας– και κλιμάκωση του πολέμου στο εξωτερικό. Τέσσερα χρόνια μετά ήταν απλά ο πρόεδρος του πολέμου του Βιετνάμ. Ο πιο μισητός άνθρωπος στις ΗΠΑ.
Το Δημοκρατικό Κόμμα προγραμμάτιζε να εκλέξει τον υποψήφιο πρόεδρό του στο συνέδριο που θα πραγματοποιούσε στο Σικάγο το τριήμερο 26 – 29 Αυγούστου 1968. Ο φόβος των αντιπολεμικών διαδηλώσεων αλλά και μια εξελισσόμενη απεργία στην τηλεφωνία του Σικάγο παραλίγο να σημάνουν τη μεταφορά του συνεδρίου στο Μαϊάμι όπου πραγματοποιούσαν το δικό τους συνέδριο οι Ρεπουμπλικάνοι. Οι συγκρούσεις, τόσο των διαδηλωτών με την αστυνομία και το στρατό έξω από τον συνεδριακό χώρο, όσο και των αντιπροσώπων μεταξύ τους μέσα σε αυτόν, θα συγκλόνιζαν ολόκληρες τις ΗΠΑ. Όπως επισήμανε ένας ανταποκριτής στο συνέδριο, ο Χέινς Τζόνσον, τα γεγονότα στο Σικάγο «συμπύκνωναν μια χρονιά με δολοφονίες, ταραχές και τσακίσματος κάθε έννοιας νόμου και τάξης που έκανε τη χώρα να μοιάζει στα πρόθυρα της διάλυσης».
Η πόλωση ήταν παρούσα μέσα στο ίδιο το συνέδριο. Το Δημοκρατικό Κόμμα πήγαινε στο Σικάγο διασπασμένο ανάμεσα στους φιλοπόλεμους υποστηρικτές του Χιούμπερτ Χάμφρεϊ και την αντιπολεμική του πτέρυγα. Στις προκριματικές εκλογές, τις αντιπολεμικές ψήφους διεκδικούσαν ο Ρόμπερτ Κένεντι κι ο Γιουτζήν Μακάρθι (απλή συνωνυμία με τον μαέστρο των αντικομμουνιστικών διώξεων της δεκαετίας του ’50). Ο 42χρονος Κένεντι όμως θα έβρισκε το ίδιο τέλος με το δολοφονημένο αδερφό του δυόμιση μήνες πριν από το συνέδριο, αμέσως μετά τη νίκη του στις προκριματικές εκλογές της Καλιφόρνιας. Η φιλοπόλεμη με την αντιπολεμική πτέρυγα του κόμματος θα εκφράζονταν πλέον μέσα από τη σύγκρουση ανάμεσα στον Χάμφρεϊ και τον Μακάρθι. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι δύο πτέρυγες θα πιάνονταν στα χέρια μέσα στην αίθουσα του συνεδρίου. Οι προσπάθειες του Χάμφρεϊ να φιμωθούν οι υποστηρικτές του Μακάρθι θα έβρισκαν εμπόδια από τους εργαζόμενους που χειρίζονταν τις κάμερες και τα μικρόφωνα του συνεδρίου. Παρόλα αυτά ο Χάμφρει θα έπαιρνε τελικά το χρίσμα και θα έχανε τις εκλογές του Νοέμβρη από τον ρεπουμπλικάνο Νίξον, ο οποίος προεκλογικά πουλούσε το παραμύθι ότι είχε ένα μυστικό σχέδιο για τερματισμό του πολέμου χωρίς ήττα των ΗΠΑ.
Ωστόσο αυτό που θα έγραφε εκείνες τις ημέρες την ιστορία του κινήματος θα ήταν τα γεγονότα που συνέβησαν έξω από το συνέδριο.
Το Μάρτη, σε μια συνάντηση εκπροσώπων των αντιπολεμικών οργανώσεων –κυρίως της Εθνικής Επιτροπής Δράσης Ενάντια στον Πόλεμο του Βιετνάμ (ΜΟΒΕ) και του Διεθνούς Κόμματος Νεολαίας (Yippies)– αποφασίστηκε η πραγματοποίηση μαζικών διαδηλώσεων με σημείο εκκίνησης το Πάρκο Λίνκολν, μερικές εκατοντάδες μέτρα από το χώρο του συνεδρίου. Ο Ντέιλι, ο δήμαρχος του Σικάγου, ένα αντιδραστικό κάθαρμα, μέλος του Δημοκρατικού Κόμματος, φρόντισε να ξεκαθαρίσει εξαρχής ότι οι διαδηλωτές θα αντιμετωπίζονταν με τη βία. 11.900 μπάτσοι, 7.500 στρατιώτες, 7.500 εθνοφρουροί του Ιλινόις και 1000 μυστικοί πράκτορες επιστρατεύτηκαν για να εξασφαλίσουν ότι οι διαδηλωτές δεν θα κατασκήνωναν στο πάρκο Λίνκολν και δεν θα πλησίαζαν το χώρο του συνεδρίου. Μια ημέρα πριν από την προγραμματισμένη έναρξη των κινητοποιήσεων, στις 22 Αυγούστου, η αστυνομία του Σικάγο θα δολοφονούσε με τρεις σφαίρες τον 17χρονο Ντιν Τζόνσον.
Περίπου είκοσι χιλιάδες ήταν οι αντιπολεμικοί αγωνιστές κι αγωνίστριες που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των διαδηλώσεων από την επόμενη ημέρα. Ανάμεσά τους οι μπιτ λογοτέχνες Άλεν Γκίνσμπεργκ και Ουίλιαμ Μπάροουζ, ο Γάλλος ποιητής Ζαν Ζενέ, ενώ ανάμεσα στους ομιλητές ήταν ο πρόεδρος των Μαύρων Πανθήρων, Μπόμπι Σιλ. Oι Yippies ανακοινώνουν το δικό τους υποψήφιο πρόεδρο, ένα γουρουνάκι που τον φώναζαν Πήγασο σατιρίζοντας τις αυταπάτες για αντιπολεμική λύση εντός του Δημοκρατικού Κόμματος.
Πολλές είναι οι αντιπολεμικές οργανώσεις που πήραν μέρος πέρα από την ΜΟΒΕ και τους Yippies. Οι Φοιτητές για μια Δημοκρατική Κοινωνία (SDS), οι Γυναίκες για την Ειρήνη κ.α. Το διάσημο πολιτικοποιημένο ροκ συγκρότημα MC5 δίνει μια θρυλική 8ωρη συναυλία με τον τραγουδιστή τους να γράφει στη ροκ εντ ρολ ιστορία με την κραυγή «Right now... right now... I wanna kick out the jams motherfuckers!» («Αυτή τη στιγμή θέλω να γκρεμίσω το κατεστημένο παλιοκαριόληδες» - σε ελεύθερη μετάφραση, αν και σύμφωνα με τον κιθαρίστα της μπάντας η φράση ήταν ένα εσωτερικό αστείο ανάμεσα στα μέλη της μπάντας που στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν ό,τι πιο κατάλληλο). Από τους καλλιτέχνες που είχαν δεσμευτεί να εμφανιστούν παρουσιάστηκε μόνο ο Neil Young, ο οποίος όμως δεν έπαιξε.
Η αντιμετώπιση των διαδηλωτών ήταν η αναμενόμενη. Με το που έφτασε 11 τη νύχτα, η ώρα που υποτίθεται ότι έκλεινε το Πάρκο Λίνκολν, η αστυνομία ξεκίνησε εφόδους με δεκάδες να ξυλοκοπούνται βάναυσα και να συλλαμβάνονται. Η βίαιη καταστολή δεν άφησε ανεπηρέαστους τους αντιπροσώπους του συνεδρίου με πιο χαρακτηριστική την καταγγελία ενός γερουσιαστή από το βήμα ότι «Στους δρόμους του Σικάγο βλέπουμε τακτικές της Γκεστάπο».
Το πρωί η αντιπολεμική δράση συνεχιζόταν στο πάρκο και τους γύρω δρόμους. Οι κινητοποιήσεις –και η αστυνομική βία– κορυφώθηκαν στις 28 Αυγούστου με τη «Μάχη της Λεωφόρου Μίσιγκαν». Οι διαδηλωτές αποφάσισαν ότι ήταν ώρα να βαδίσουν μέχρι το Διεθνές Αμφιθέατρο, το χώρο της διεξαγωγής του συνεδρίου. Ήταν περισσότεροι από όλες τις προηγούμενες μέρες. Μόλις όμως έφτασαν στο φραγμό της αστυνομίας και του στρατού, δέχτηκαν την πιο βίαιη επίθεση.
Η περιγραφή της Μαίρη Μακγκλόρι, δημοσιογράφου της Washington Post είναι χαρακτηριστική: «Ένας νεαρός είχε πέσει πάνω στο καπό ενός αυτοκινήτου ενώ τέσσερις αστυνομικοί τον χτυπούσαν ταυτόχρονα με τα κλομπ. Αυτό που έκανε πιο ανατριχιαστικό το σκηνικό είναι ότι ο νεαρός δεν πρόβαλε καμία αντίσταση. Οι μπάτσοι ήθελαν να τους δούμε να χτυπούν έναν άοπλο και ανυπεράσπιστο άνθρωπο και δεν αισθάνονταν καμία ανάγκη να δώσουν εξηγήσεις. Το δήλωναν. Στο Σικάγο, το 1968, ήταν έγκλημα να είσαι νέος. Το αίμα έρρεε κυριολεκτικά στους δρόμους. Η αστυνομία έφτασε μάλιστα σε σημείο να ρίξει μια ομάδα Δημοκρατικών πάνω στη τζαμαρία του μπαρ του Χίλτον. Νύχτα μέρα η αστυνομία ξυλοκοπούσε τους διαδηλωτές που δεν είχαν άλλα όπλα πέρα από τις φωνές τους. Ένα πρόχειρο νοσοκομείο στήθηκε στη σουίτα του Γιουτζήν Μακάρθι... Το αέριο από τα δακρυγόνα ήταν διάχυτο παντού. Υπήρξε βία ακόμη και στην αίθουσα του συνεδρίου. Δεκάδες αντιπρόσωποι συνελήφθησαν, προφανώς επειδή είχαν ταχθεί με την αντιπολεμική πλατφόρμα».
Οκτώ αντιπολεμικοί ηγέτες θα συρθούν για ένα χρόνο σε μια δίκη παρωδία με τις κατηγορίες της συνωμοσίας και της παρότρυνσης σε ταραχές. Θα καταδικαστούν τόσο αυτοί όσο και οι δικηγόροι τους σε ποινές φυλάκισης. Χαρακτηριστικό των συνθηκών της δίκης είναι το γεγονός ότι ο πρόεδρος των Μαύρων Πανθήρων, ο Μπόμπι Σιλ, ο μοναδικός Αφροαμερικανός κατηγορούμενος, δικάστηκε φιμωμένος και δεμένος σε μια καρέκλα, χωρίς το δικαίωμα συνηγόρου.
«Όλος ο κόσμος παρακολουθεί»
Οι διαδηλώσεις έξω από το Συνέδριο των Δημοκρατικών θα σοκάρουν τους Αμερικανούς που τις παρακολούθησαν από την τηλεόραση και τις εφημερίδες. «Όλος ο κόσμος παρακολουθεί», ήταν ένα από τα συνθήματα των διαδηλωτών την ώρα που δέχονταν τα δακρυγόνα. Ένα σύνθημα που θα ακουγόταν ξανά μερικές δεκαετίες αργότερα, το 1999, στις πρώτες διαδηλώσεις του νέου αντικαπιταλιστικού κινήματος στο Σιάτλ.
Ακόμη περισσότερο, οι διαδηλώσεις θα επηρεάσουν την πορεία του κινήματος. Όχι γιατί ήταν οι μαζικότερες αντιπολεμικές διαδηλώσεις που είχαν γίνει ως τότε. Απεναντίας, από πολλούς αγωνιστές οι 20.000 διαδηλωτές θεωρήθηκαν μικρός αριθμός και σίγουρα ήταν μικρότερος από προηγούμενες. Θα σήμαιναν όμως τη ραγδαία ριζοσπαστικοποίηση χιλιάδων νέων αγωνιστών και αγωνιστριών. Από κομμάτια του κινήματος δεν έλειπαν οι αυταπάτες για λύση μέσω του Δημοκρατικού Κόμματος, είτε μέσω του Κένεντι είτε του Μακάρθι. Το «Clean for Gene» ήταν ένα σλόγκαν που σήμαινε να κόψεις τα μαλλιά σου, να φορέσεις κυριλέ ρούχα και να συστρατευτείς στην καμπάνια του Γιουτζήν Μακάρθι.
Ωστόσο, τα γεγονότα του Σικάγο, η καταστολή και η συνέχιση του πολέμου, διέλυσαν πολλές από αυτές τις αυταπάτες. Χιλιάδες νέοι αγωνιστές κι αγωνίστριες θα μετατρέπονταν από αντιπολεμικοί ακτιβιστές σε επαναστάτες. Θα δημιουργούσαν και θα στελέχωναν ιδεολογικά μπερδεμένες, αλλά σίγουρα αντικαπιταλιστικές οργανώσεις. Τους μήνες και τα χρόνια που ακολούθησαν, το αντιπολεμικό κίνημα θα φούντωνε ακόμη περισσότερο, όπως και η αντίσταση των Βιετκόνγκ αλλά και των Αμερικανών φαντάρων ενάντια στον πόλεμο – μέχρι την τελική ήττα των ΗΠΑ το 1975.
*Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα Εργατική Αλληλεγγύη #1338 τον Αύγουστο του 2018. (ergatiki.gr/article.php?id=18840&issue=1338)
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Μαθήματα Ιστορίας: Η "εξέγερση" των Beatniks, Νέα Υόρκη, Απρίλιος 1961
"Four Dead in Ohio" (Το τραγικό γεγονός που ενέπνευσε ένα από τα ωραιότερα τραγούδια διαμαρτυρίας)
Μαθήματα ιστορίας: Οι Up Against the Wall, Motherfucker και μια απαγορευμένη φράση...
Elaine Brown: “The Meeting” ή o Ύμνος των Μαύρων Πανθήρων...
The Lumpen: Η άγνωστη «επίσημη» μπάντα των Μαύρων Πανθήρων
Μεθυσμένος με τον Μαρκούζε, θαμπωμένος από τον Ντόιτσερ...
